Οι διαφορές μεταξύ των οικονομιών των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής και της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι μεγάλες. Η παραγωγικότητα, η καινοτομία και η ταχύτητα της ψηφιακής μετάβασης, είναι μερικές από τις πτυχές που συνθέτουν το τείχος που κρατάει την ΕΕ σε μειονεκτική θέση σε σχέση με τις ΗΠΑ.
Ωστόσο, η ΕΕ αισθάνεται υπερήφανη, καθώς κινείται ταχύτατα προς την κατεύθυνση της υιοθέτησης ενός ψηφιακού νομίσματος, το οποίο θα εκδίδεται από τις κεντρικές τράπεζες. Αυτό που στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρεται ως CBDC (Central Bank Digital Currency). Σε εντελώς αντίθετη κατεύθυνση κινούνται οι ΗΠΑ, μετά και την έκδοση της «Executive Order» (εκτελεστικής εντολής) του προέδρου Τραμπ. Σύμφωνα με την οποία απαγορεύεται σε όλες τις ομοσπονδιακές υπηρεσίες να αναπτύξουν, να εκδώσουν ή να προωθήσουν CBDC.
Οι εξελίξεις σχετικά με το CBDC στην Ευρώπη επικεντρώνονται κυρίως στο «digital euro» (ψηφιακό ευρώ) της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ECB). Σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, όπου όπως προαναφέραμε έχει απαγορευτεί οποιαδήποτε περαιτέρω ανάπτυξη, στην Ευρώπη το συγκεκριμένο project προχωρά δυναμικά με στόχο την ενίσχυση της ευρωπαϊκής κυριαρχίας στα ψηφιακά νομίσματα και την ανταγωνιστικότητα έναντι των «stablecoins» που είναι συνδεδεμένα με το δολάριο.
Το ψηφιακό ευρώ (digital euro) είναι το Central Bank Digital Currency (CBDC) της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ). Είναι δηλαδή ένα ψηφιακό νόμισμα κεντρικής τράπεζας που εκδίδεται απευθείας από την ΕΚΤ και έχει ακριβώς την ίδια αξία με το φυσικό ευρώ (χαρτονομίσματα και κέρματα) και είναι εγγυημένο από τον ίδιο τον εκδότη.
Τα «stablecoins» είναι ψηφιακά νομίσματα που έχουν σχεδιαστεί ώστε η τιμή τους να παραμένει σταθερή (ή να μην αποκλίνει πολύ από μια συγκεκριμένη αξία). Συνήθως είναι συνδεδεμένο με ένα παραδοσιακό νόμισμα όπως είναι το δολάριο ΗΠΑ, ή ακόμα και με τον χρυσό ή και άλλα περιουσιακά στοιχεία, όπως ακίνητα. Τα «stablecoins» λειτουργούν σαν ψηφιακά μετρητά με σταθερή αξία. Γεγονός που τα καθιστά ιδανικά για καθημερινές συναλλαγές, για αποθήκευση αξίας, αλλά και για αποφυγή κινδύνου από την αστάθεια και την υψηλή μεταβλητότητα των κρυπτονομισμάτων.
Τα «stablecoins» είναι ουσιαστικά η γέφυρα ανάμεσα στην παραδοσιακή οικονομία και στον κόσμο των ψηφιακών νομισμάτων και των κρυπτονομισμάτων. Είναι τα πιο δημοφιλή και ευρέως διακινούμενα ψηφιακά νομίσματα παγκοσμίως (πάνω από $200 δισ. βρίσκονται ήδη σε κυκλοφορία), αποτελώντας ένα βασικό κομμάτι της ψηφιακής οικονομίας. Προσφέροντας αφενός τη σιγουριά των φυσικών νομισμάτων χωρίς τη εξάρτηση τους και τον έλεγχο τους από την πλευρά των κεντρικών τραπεζών και αφετέρου την δυνατότητα πραγματοποίησης ταχέων και φθηνών συναλλαγών. Καθώς και πρόσβαση στον κόσμο της «ψηφιακής οικονομίας», χωρίς την διαμεσολάβηση τράπεζας.
Οι κινήσεις της Ευρωπαϊκής Κρατικής Τράπεζας προς την κατεύθυνση του ψηφιακού ευρώ προβλέπουν ότι μέσα στο 2026 θα νομοθετηθεί το κανονιστικό πλαίσιο από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ότι το 2027 θα ακολουθήσει η έναρξη πιλοτικών δοκιμών και πρώτων συναλλαγών και ότι το 2029 η ΕΚΤ θα περάσει στην πλήρη έκδοση και χρήση του CBDC από τους ευρωπαίους πολίτες. Η ΕΚΤ βλέπει το ψηφιακό ευρώ, ως ένα εργαλείο για τη μείωση της εξάρτησης από ξένα συστήματα όπως της Visa και της Mastercard και για την αντιμετώπιση των αμερικανικών stablecoins.
Στις ΗΠΑ, μετά και την έκδοση «Executive Order» (εκτελεστικής εντολής) του προέδρου Τραμπ, ήρθε και η σειρά της Βουλής των Αντιπροσώπων να ψήφισε τον Anti-CBDC Surveillance State Act, που απαγορεύει στη Fed να εκδώσει CBDC. Αυτός ο νόμος στην ουσία κωδικοποιεί την απαγόρευση του προέδρου Τραμπ, με στόχο την προστασία της «ιδιωτικότητας» και την αποφυγή της «επιτήρησης» από την κυβέρνηση, και τις ομοσπονδιακές αρχές. Ωστόσο μέσω του «Genius Act», που νομοθετήθηκε την ίδια χρονική περίοδο, ρυθμίζεται η λειτουργία των ιδιωτικών stablecoins, όπως είναι το USDC και το USDT. Ενισχύοντας με αυτόν τον τρόπο και το δολάριο ως παγκόσμιο νόμισμα, χωρίς τα «μειονεκτήματα» του επίσημου και ελεγχόμενου από την Fed, ψηφιακού δολαρίου.
Τα κεντρικά ψηφιακά νομίσματα δεν είναι μια τεχνολογική μόδα, αλλά μια εξέλιξη που μπορεί να φέρει σημαντικά οφέλη για τις κοινωνίες, τις οικονομίες και την παγκόσμια χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Το βασικό πλεονέκτημα των CBDC είναι η άμεση, ασφαλής και φθηνή μεταφορά αξίας σε πραγματικό χρόνο, χωρίς τη διαμεσολάβηση τρίτων.
Σήμερα, μια διεθνής μεταφορά χρημάτων μέσω του συστήματος SWIFT, μπορεί να κοστίσει από 20 έως 50 ευρώ και να χρειαστεί χρονικά 1-5 ημέρες. Με ένα CBDC, η ίδια μεταφορά γίνεται σε δευτερόλεπτα, με ελάχιστο κόστος και χωρίς να χρειάζεται να υπάρχει ένας τραπεζικός λογαριασμός. Αυτό σημαίνει ότι εκατομμύρια άνθρωποι, χωρίς πρόσβαση σε παραδοσιακές τράπεζες σε χώρες της Αφρικής, της Ασίας ή της Λατινικής Αμερικής μπορούν να συμμετέχουν πλήρως στην οικονομία, να ασκούν εμπορική ή επιχειρηματική δραστηριότητα, να λαμβάνουν μισθούς, αμοιβές και επιδοτήσεις ή οικονομικές ενισχύσεις απευθείας στο ψηφιακό τους πορτοφόλι (digital wallet). Επομένως με τον σωστό σχεδιασμό, τα CBDC μπορούν να κάνουν τις πληρωμές πιο γρήγορες, πιο φθηνές, πιο συμπεριληπτικές και πιο ασφαλείς, ενώ ταυτόχρονα ενισχύουν και την χρηματοπιστωτική σταθερότητα, λόγω του αυξημένου ελέγχου.
Στην ΕΕ το ψηφιακό ευρώ της ΕΚΤ σχεδιάζεται να είναι συμπληρωματικό των μετρητών, με υψηλή προστασία της ιδιωτικότητας (cash-like privacy) και δυνατότητα offline χρήσης, ώστε να μην αντικαθιστά το φυσικό χρήμα αλλά να το ενισχύει. Το ευρωπαϊκό CDBC, για παράδειγμα, θα προσφέρει δύο επίπεδα προστασίας των συναλλαγών. Υψηλή ανωνυμία για μικρές συναλλαγές, όπως συμβαίνει σήμερα με τα μετρητά και πλήρη ιχνηλασιμότητα μόνο για μεγάλες συναλλαγές, όταν απαιτείται και από την τρέχουσα νομοθεσία κατά της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες φραστηριότητες. Η τεχνολογία των «zero-knowledge proofs» και των «offline» λύσεων, σύμφωνα με την ΕΚΤ επιτρέπουν να διατηρείται η ιδιωτικότητα χωρίς να θίγεται η ασφάλεια.
Από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, οι απόψεις για τα CBDC κινούνται σε ένα εντελώς διαφορετικό μήκος κύματος, με αναφορές στις αρχές του φιλελευθερισμού, της ατομικής ελευθερίας, της ιδιωτικότητας και της ανοικτής αγοράς. Έτσι τα κρατικά ψηφιακά νομίσματα αντιμετωπίζονται ως εργαλεία κρατικής επιτήρησης και ελέγχου, και ως όπλα καταστολής.
Για παράδειγμα η εφαρμογή του e-CNY στην Κίνα, επιτρέπει πλήρη ιχνηλασιμότητα όλων των συναλλαγών. Με αποτέλεσμα οποιαδήποτε συναλλαγή ή ύπαρξη «ψηφιακού πορτοφολιού» να μπορεί να ακυρωθεί ανά πάσα στιγμή με μια κυβερνητική εντολή. Όμως η ιδιωτικότητα και η κατοχή περιουσιακών στοιχείων δεν αποτελεί προνόμιο που παρέχεται από τις κυβερνήσεις, αλλά είναι ένα θεμελιώδες δικαίωμα.
Επιπλέον, τα CBDC δίνουν στις κυβερνήσεις πρωτοφανή έλεγχο επί της οικονομίας. Με «προγραμματιζόμενο» χρήμα, μπορούν να επιβάλλουν αρνητικά επιτόκια, να δεσμεύουν κεφάλαια, να «λήγουν» χρήματα αν δεν ξοδευτούν εγκαίρως, ή να απαγορεύουν αγορές «μη εγκεκριμένων» προϊόντων, κινήσεις κεφαλαίων, δωρεές ή ενισχύσεις.
Κατά τη διάρκεια μιας οικονομικής ύφεσης, ή επιβολής capital controls ή κατάστασης «έκτακτων συνθηκών», οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν να «προγραμματίσουν» τα CBDC για να περιορίζουν τα ταξίδια, τις αγορές, τις συμμετοχές σε πολιτιστικές εκδηλώσεις ή ακόμα και τις πολιτικές δραστηριότητες. Και αυτά δεν είναι σενάρια επιστημονικής φαντασίας. Το παράδειγμα του Καναδά, όπου κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων των οδηγών φορτηγών το 2022, η κυβέρνηση είχε παγώσει τους τραπεζικούς λογαριασμούς τους, μας προδιαθέτει για το τι μπορεί να συμβεί, σε διευρυμένη κλίμακα στα CBDC, όπου κάθε πορτοφόλι / wallet είναι άμεσα ελεγχόμενο από την αντίστοιχη κεντρική τράπεζα.
Όμως ακόμα και εντός της ΕΕ, διατυπώνονται ενστάσεις για το ψηφιακό ευρώ. Προερχόμενες όχι από κάποιους φιλελεύθερους, ή αντισυστημικούς. Αλλά από μεγάλες τράπεζες μεταξύ των οποίων η Deutsche Bank, η BNP Paribas και η ING, που ηγούνται μιας εκστρατείας πίεσης κατά του ψηφιακού ευρώ. Τι υποστηρίζουν οι τράπεζες; Ότι η έκδοση του ψηφιακού ευρώ θα μπορούσε να υπονομεύσει την τελευταία προσπάθεια του ευρωπαϊκού τραπεζικού κλάδου να λανσάρει έναν βιώσιμο ανταγωνιστή απέναντι στη Visa, στη Mastercard και την PayPal. Και ο ανταγωνιστής, ήδη υπάρχει.
Είναι το σύστημα Wero, που ξεκίνησε το 2024 και έχει ήδη περισσότερους από 46 εκατομμύρια χρήστες στην Ευρώπη, που πραγματοποιούν προς το παρόν πληρωμές μεταξύ τους. Ο στόχος είναι το Wero να περάσει και σε εμπορικές πληρωμές. Η υιοθέτηση του ψηφιακού ευρώ θα επιφέρει ένα επιπλέον χτύπημα και στην γαλλική «πρωταθλήτρια» Worldline που ήδη βασανίζεται χρηματιστηριακά, μετά από το σκάνδαλο που ξέσπασε σχετικά με «παράξενες» συναλλαγές και πληρωμές δισ. ευρώ στη Γερμανία.
Όλα στην ΕΕ θα εξαρτηθούν από τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το 2026. Όσον αφορά τις ΗΠΑ, θα πρέπει να περιμένουμε τη λήξη της δεύτερης θητείας Τραμπ.
