Η καταγγελία της Τουρκίας ότι το Ισραήλ διέπραξε «τρομοκρατική ενέργεια» εναντίον του στολίσκου Global Sumud, φέρνει στο φως δύο αλληλοσυγκρουόμενες πραγματικότητες.
Πρώτον, το σχήμα οξύμωρο: η Τουρκία, που κατέχει στρατιωτικά το βόρειο τμήμα της Κύπρου από το 1974, έχει εισβάλει στη Συρία και το Ιράκ υπό το πρόσχημα της «ασφάλειας» και συνεχίζει τις επιχειρήσεις εξόντωσης εναντίον του κουρδικού πληθυσμού, παρουσιάζεται σήμερα ως υπερασπιστής του διεθνούς δικαίου. Η εργαλειοποίηση της έννοιας της «τρομοκρατίας» αποκαλύπτει όχι μόνο διπλά μέτρα και σταθμά, αλλά και το πώς η διεθνής πολιτική έχει απομακρυνθεί από την τυπική έννοια του κανόνα δικαίου.
Δεύτερον, και πιο ουσιώδες, το περιστατικό δείχνει το ξεθώριασμα του αφηγήματος περί «διεθνούς τάξης» που στηρίζεται σε θεσμούς, κανόνες και συμβάσεις.
Από τον ΟΗΕ μέχρι τον ΠΟΕ, η ιδέα ότι οι συγκρούσεις διευθετούνται με το διεθνές δίκαιο έχει διαβρωθεί. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η κινεζική επιθετικότητα στη Νότια Σινική Θάλασσα, οι παρεμβάσεις των ΗΠΑ χωρίς εντολή του ΟΗΕ (Ιράκ, Κόσοβο, Λιβύη) και τώρα οι διαδοχικές κρίσεις στη Μέση Ανατολή, όλα ενισχύουν την εντύπωση ότι οι «κανόνες» εφαρμόζονται μόνο όπου βολεύουν τις μεγάλες δυνάμεις.
Η σταδιακή επικράτηση της λογικής του «ρεαλισμού» στη διεθνή πολιτική - ότι κάθε χώρα προστατεύει τα συμφέροντά της με βάση τη στρατιωτική της ισχύ και συμμαχίες συμφερόντων - φανερώνει μια νέα εποχή.
Όχι τυχαία, μικρότερες χώρες όπως η Ελλάδα στρέφονται όλο και περισσότερο σε διμερείς ή πολυμερείς συμμαχίες (Ελλάδα–Γαλλία, Ελλάδα - ΗΠΑ, EastMed) ως ασπίδα, παρά σε αόριστες εγγυήσεις διεθνούς δικαίου.
Η ειρωνεία είναι ότι όλοι καταγγέλλουν τους άλλους για παραβίαση κανόνων, ενώ οι ίδιοι πράττουν ανάλογα μόλις θιγούν τα δικά τους συμφέροντα. Η παγκόσμια σκηνή μοιάζει ολοένα και περισσότερο με αυτό που περιέγραφε ο Θουκυδίδης στον διάλογο Μηλίων - Αθηναίων: «Οι ισχυροί πράττουν όσα τους επιτρέπει η δύναμή τους και οι αδύναμοι υπομένουν όσα τους επιβάλλει η αδυναμία τους».
Πού μπορεί να καταλήξει αυτή η κατάσταση;
Η αποσύνθεση της ιδέας ότι «υπάρχει διεθνές δίκαιο» και ότι οι μεγάλες δυνάμεις σέβονται κανόνες, οδηγεί σε έναν κόσμο α λα καρτ ισχύος.
Αυτό έχει τρεις πιθανές συνέπειες:
Πολυπολικός κατακερματισμός – Μικρότερες συμμαχίες, περιφερειακές ισορροπίες, ζώνες επιρροής. Ο κόσμος θυμίζει όλο και περισσότερο τη δεκαετία του ’30, όπου οι διεθνείς οργανισμοί υπήρχαν μόνο κατ’ όνομα.
Κούρσα εξοπλισμών – Κάθε κράτος που δεν εμπιστεύεται «θεσμούς» επενδύει σε στρατό και νέες τεχνολογίες (drones, πυραύλους, cyber). Αυτό ήδη το βλέπουμε από την Πολωνία μέχρι την Τουρκία, από την Ιαπωνία μέχρι την Ελλάδα.
Ασυμμετρία και χάος – Όσο η ισχύς παύει να έχει θεσμικά όρια, τόσο ενισχύονται οι «ασύμμετροι δρώντες» (τρομοκρατικές οργανώσεις, παραστρατιωτικοί, μισθοφορικές εταιρείες).
Αναλογίες με το παρελθόν:
Μεσοπόλεμος (1919–1939): Η Κοινωνία των Εθνών διακήρυττε ειρήνη, αλλά Ιαπωνία, Ιταλία, Γερμανία έκαναν εισβολές ανενόχλητες. Το αποτέλεσμα ήταν ένας γενικευμένος πόλεμος.
Ψυχρός Πόλεμος (1947–1991): Κανείς δεν πίστευε πραγματικά στον ΟΗΕ· όλοι ήξεραν ότι οι ισορροπίες κρέμονταν από την πυρηνική ισχύ ΗΠΑ – ΕΣΣΔ. Ειρήνη υπήρχε μόνο χάρη στην ισορροπία του τρόμου.
Η κατάσταση δείχνει μια μετάβαση:
- Από τον μεταπολεμικό ιδεαλισμό (διεθνές δίκαιο, ΟΗΕ, WTO)
- Στον ωμό ρεαλισμό (στρατός, συμμαχίες συμφερόντων, ισορροπίες ισχύος).
Με απλά λόγια: αν συνεχιστεί αυτή η πορεία, δεν αποκλείεται να βρεθούμε σε μια «νέα δεκαετία του ’30», με το ερώτημα αν θα υπάρξει μια μεγάλη σύγκρουση που θα «ξαναγράψει» τους κανόνες.
[email protected]
