H περίοδος που διανύουμε ίσως αποδειχτεί καθοριστικής σημασίας τόσο για τις εσωτερικές όσο και τις εξωτερικές εξελίξεις που αφορούν στη χώρα μας.
Στο εσωτερικό διαμορφώνεται ένα τοπίο ενίσχυσης των αντισυστημικών κομμάτων που ενδεχομένως οδηγήσει στη συσπείρωση των συστημικών δυνάμεων γύρω από το μεγαλύτερο κόμμα αλλά και στην αποδυνάμωση της σταθερότητας του πολιτικού συστήματος και της θέσης της χώρας διεθνώς.
Τούτο γιατί η σταθερότητα του συστήματος επιτυγχάνεται όταν τα δυο - τρία μεγαλύτερα κόμματα της Βουλής έχουν κοινό παρονομαστή στρατηγικών επιλογών, όπως το πολίτευμα, τις βασικές οικονομικές κατευθύνσεις, τους γεωπολιτικούς προσανατολισμούς κλπ.
Αυτήν την περίοδο δεύτερο κόμμα είναι η «Πλεύση Ελευθερίας» ενώ υψηλά ποσοστά επιτυγχάνει και η «Ελληνική Λύση» κόμματα που αμφισβητούν βασικές στρατηγικές επιλογές του ελληνικού πολιτικού συστήματος. Συνολικά τα κόμματα με αντισυστημικό πρόσημο αθροίζουν στις δημοσκοπήσεις περί το 50% του εκλογικού σώματος όσο περίπου και οι συστημικές δυνάμεις ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ.
Ενώ στο εσωτερικό αναδύεται ο διχασμός της κοινωνίας σε συστημικές και αντισυστημικές δυνάμεις, διεθνώς εντείνεται ένα κλίμα γεωπολιτικής ρευστότητας και ανακατατάξεων.
Οι ΗΠΑ ακολουθούν μια πολιτική αποστασιοποίησης από την Ευρώπη και αντιμετώπισης της ΕΕ ως ανταγωνιστικής δύναμης, ενώ παράλληλα φαίνεται να προσεγγίζουν τη Ρωσία.
Η Τουρκία μετά την παρουσία της στην Λιβύη φαίνεται πως προσπαθεί να εδραιωθεί και στη Συρία κάτι που την φέρνει αντιμέτωπη με το Ισραήλ και ενδεχομένως και άλλες δυνάμεις της περιοχής με τις οποίες η Ελλάδα έχει αναπτύξει αμυντικές συνεργασίες.
Οι ΗΠΑ του Τραμπ ακολουθούν μια επαμφοτερίζουσα στάση έναντι της Τουρκίας η οποία θα μπορούσε να καταλήξει είτε σε στενότερη συνεργασία είτε σε μια αντιπαράθεση με απροσδιόριστες συνέπειες.
Οι ΗΠΑ με κάποιες χώρες της περιοχής προωθούν τον εμπορικό διάδρομο Ινδίας, ΗΑΕ, Σαουδικής Αραβίας, Ισραήλ, Κύπρου, Ελλάδας (India–Middle East–Europe Economic Corridor-IMEC) ως αντίβαρο στον διάδρομο «One road one belt» της Κίνας.
To Iσραήλ έχει αναδείξει την Τουρκία σαν στρατηγικό ανταγωνιστή στη θέση του Ιράν γεγονός που πιέζει να αναδυθούν στην επιφάνεια οι ελληνοτουρκικές διαφορές.
Η ΕΕ σχεδιάζει την αμυντική της αυτονομία με αρκετά ισχυρή την άποψη πως η Τουρκία πρέπει να αποτελεί πυλώνα αυτού του συστήματος, κάτι που φέρνει την Ελλάδα σε δύσκολη θέση.
Πριν λίγες μέρες ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης συναντήθηκε με τον Γάλλο Υπουργό Ενόπλων Δυνάμεων, τονίζοντας ότι η άμυνα της ΕΕ δεν μπορεί να εξαρτάται από την Τουρκία.
Η Ελλάδα επιδιώκει να ενισχύσει την στρατηγική αυτονομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να μειώσει τις εξαρτήσεις από χώρες που δρουν αντίθετα με τα ευρωπαϊκά συμφέροντα.
Η χώρα μας προωθεί συγκεκριμένες προτάσεις για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας και την δημιουργία ευρωπαϊκής αντιπυραυλικής ασπίδας.
Η Ελλάδα ανακοίνωσε πρόσφατα τον νέο Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό, προκαλώντας έντονη αντίδραση από την Τουρκία, η οποία χαρακτήρισε τις ελληνικές ενέργειες ως «μονομερείς» και «παραβίαση των δικαιωμάτων της».
Η Τουρκία έχει ήδη δημοσιεύσει δικό της χάρτη με τον δικό της Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό, βασισμένο στις διεκδικήσεις της «Γαλάζιας Πατρίδας».
Η χώρα μας φαίνεται πως επιδιώκει να φέρει την Τουρκία σε συνομιλίες για οριοθετήσεις σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένες πιέσεις από την ΕΕ και τις ΗΠΑ.
Αν η Τουρκία επιμείνει στις διεκδικήσεις της, ενδέχεται να υπάρξει αύξηση της στρατιωτικής παρουσίας στην περιοχή, όπως έχει συμβεί σε παρόμοιες περιπτώσεις στο παρελθόν.
Η Τουρκία βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις με ευρωπαϊκές χώρες και τις ΗΠΑ για την άρση του εμπάργκο σε αμυντικό εξοπλισμό.
Η Τουρκία έχει αναπτύξει προνομιακές σχέσεις με τη Ρωσία κάτι που φαίνεται να επιδιώκουν και οι ΗΠΑ μετά την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ.
Εξελίξεις σαν τις παραπάνω δημιουργούν ένα πλαίσιο επιτάχυνσης διάφορων διεργασιών και στρατηγικών που σε άλλη περίπτωση θα χρειάζονταν δεκαετίες για να εκδηλωθούν.
Σε γενικές γραμμές η επιτάχυνση των διεργασιών αυξάνει τις πιθανότητες να προκύψουν εξελίξεις εντός και εκτός της χώρας, οι οποίες θα καθορίσουν την πορεία της για τις επόμενες δεκαετίες.
Όλα αυτά σε μια περίοδο που τα δυο τρίτα της πολιτικής σκηνής μοιάζουν με παιδική χαρά...
Μήνυμα 1: Προς έναν νέο οικονομικό και πιστωτικό κύκλο
Καλημέρα και Χρόνια Πολλά
Ως φαίνεται στην κυβέρνηση Τραμπ έτυχε να προβεί στην οριστική (;) διευθέτηση των ανισορροπιών εκείνων που προκάλεσαν την κρίση του 2008 και προκαλούν σοβαρές αναταράξεις στις δυτικές κοινωνίες εδώ και σχεδόν είκοσι χρόνια.
Το πρόβλημα είναι πρωτίστως πολιτικό και κοινωνικό. Η οικονομική παγκοσμιοποίηση από το 1980 και μετά, αναπόφευκτα προκάλεσε μαζική μεταφορά παραγωγικών βιομηχανικών δομών από τις δυτικές χώρες στις πρώην ανατολικές και κυρίως στην Κίνα. Παράλληλα οι επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις προκάλεσαν - μέσω του αυτοματισμού - την συμπίεση της απασχόλησης στην Δύση, κυρίως σε θέσεις χαμηλής ειδίκευσης.
Επιπρόσθετα, εάν κάποιος κοιτάξει την «μεγάλη εικόνα» θα διαπιστώσει ότι τα τελευταία 30 χρόνια και παρά την μεγάλη επιστημονική, τεχνολογική και τεχνική πρόοδο, εκλείπουν εκείνα ακριβώς τα «μέρη» της επιστημονικής και μηχανολογικής/τεχνολογικής εξέλιξης τα οποία θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως «επιταχυντές» της παραγωγικότητας, της αύξησης του πραγματικού εισοδήματος με διάχυση στα ευρεία στρώματα του πληθυσμού και της οικονομικής ανάπτυξης. Η τελευταία ισχυρή αύξηση της παραγωγικότητας μέσω καινοτομιών ήταν η εξάπλωση του internet κάπου στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Εάν κάποιος αναζητήσει τα στοιχεία θα διαπιστώσει, ότι τότε σημειώθηκε στην Δύση η τελευταία - διαρθρωτικά μόνιμη και σταθερή - αύξηση της παραγωγικότητας.
Η επιτάχυνση της διάδοσης της Τεχνητής Νοημοσύνης ενδεχομένως να λειτουργήσει τα επόμενα 10-20 χρόνια ως «επιταχυντής» παραγωγικότητας, αλλά αυτό μένει να φανεί στην πράξη.
Οι παραπάνω λόγοι θα ήταν αρκετοί, ώστε το επίπεδο διαβίωσης στις δυτικές κοινωνίες να παραμείνει - τουλάχιστον - στάσιμο , καθώς τα μερίδια του παγκόσμιου ΑΕΠ αναδιατάσσονται εις βάρος της Δύσης και υπέρ των ασιατικών οικονομιών (Κίνα, Ινδία). Όπως, όμως είναι εύκολα κατανοητό, το επίπεδο διαβίωσης στην Δύση τα τελευταία 40 χρόνια, έχει ανέλθει σε υψηλά επίπεδα.
Σε αυτό συνετέλεσε η παραγωγή φθηνών προϊόντων στην Ασία, εξέλιξη η οποία προκάλεσε την συμπίεση του πληθωρισμού με συνέπεια την παραμονή των επιτοκίων σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα (από την οπτική των μέγα-ιστορικών κύκλων). Τα μειωμένα επιτόκια οδήγησαν στο χρέος
Η διαφορά μεταξύ των αυξημένων επιπέδων κατανάλωσης (διαβίωσης) και των μειωμένων επιπέδων παραγωγής (πραγματικού εισοδήματος) καλύφθηκε μέσω της αύξησης του χρέους.
Χρέος είναι η «μαγική λέξη», το κλειδί του υψηλού βιοτικού επιπέδου, αλλά και η βασική αιτία των σημερινών αναταράξεων στην Δύση.
Το 1980 τα χρέη ήταν «σχεδόν άγνωστη λέξη».
Τα κρατικά χρέη ήταν χαμηλά (ως ποσοστό του ΑΕΠ), το δε ιδιωτικό χρέος ήταν μάλλον ανύπαρκτο και περιοριζόταν κυρίως στον επιχειρηματικό τομέα.
Αλήθεια θυμόμαστε τότε πώς ονομάζονταν (και ονομάζονται και σήμερα τεχνικά) οι τράπεζες (;). Ονομάζονταν εμπορικές και στην αγγλοσαξωνική οικονομική ορολογία η τραπεζική δραστηριότητα ονομαζόταν «merchant banking» (εμπορική τραπεζική).
Παράλληλα, συνυπήρχε πάντοτε το Investment banking και το asset management, πλήν όμως οι εξελίξεις δεν είχαν οδηγήσει ακόμη στην εξάπλωση της flat νομισματικής πολιτικής και συνεπακόλουθα στην κυριαρχία της χρηματιστικής εκδοχής του καπιταλισμού.
Οι ιδιώτες, τα νοικοκυριά ήταν ως επί το πλείστον αποταμιευτές και όχι χρεώστες.
Οι μνήμες του πολέμου, της συντριπτικής ανέχειας ήταν ακόμη ζωντανές.
Οι γενιές της περιόδου 1901-1927 (greatest) και 1928-1945 (silent), έζησαν την μεγάλη Ύφεση, τις χρεοκοπίες, τον πόλεμο.
Στην συλλογική μνήμη είχε χαραχθεί η βαθιά αίσθηση του κινδύνου και των αβεβαιοτήτων.
Υπήρχε η συλλογική πεποίθηση για εργασία, παραγωγή, αποταμίευση και διαβίωση ανάλογη του εισοδήματος.
Σήμερα, μετά από 40-45 χρόνια, τα κρατικά χρέη έχουν εκτοξευθεί σε ιστορικά μη βιώσιμα επίπεδα, το δε ιδιωτικό χρέος έχει προκαλέσει ήδη από το 2008 σωρεία χρεοκοπιών με σοβαρές κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες.
Η αύξηση των κρατικών χρεών χρηματοδότησε τα διάφορα προνοιακά και συνταξιοδοτικά συστήματα των δυτικών χωρών, δημιουργώντας στη μεν μη συνταξιοδοτική πρόνοια μεγάλες κοινωνικές κατηγορίες «επιδοματούχων», στη δε συνταξιοδοτική δαπάνη κρίσιμες μάζες συνταξιούχων (κυρίως στην Ευρώπη) με συντάξεις πολλές φορές μη ανταποκρινόμενες στις πραγματικές συστημικές δυνατότητες, όπως αυτές προσδιορίζονται βάσει των εισφορών και της δημογραφικής εξέλιξης. Οι πολιτικές αυτές στρώνουν το έδαφος, ώστε υπό προϋποθέσεις να λειτουργούν φαινόμενα κοινωνικού αυτοματισμού και διαγενεακών αντιπαραθέσεων.
Συμπερασματικά, οι νομισματικού τύπου πολιτικές που χρησιμοποιήθηκαν προκειμένου να καλυφθούν όλες αυτές οι διαθρωτικές απώλειες, κάπου εδώ φαίνεται ότι ολοκληρώνουν τον κύκλο τους.
Τις επόμενες δεκαετίες, οι δυτικές κοινωνίες, θέλοντας και μη, θα προσαρμοστούν σε χαμηλότερα επίπεδα διαβίωσης, ορισμένες παραγωγικές βιομηχανικές δομές θα «επαναπατρισθούν» στη Δύση και οι οικονομίες θα αποδεχθούν και θα λειτουργήσουν σε ένα υψηλότερο επίπεδο πληθωρισμού και επιτοκίου.
Έως ότου τα χρέη μέσω πληθωρισμού και αποδοτικότερης διαχείρισης των εθνικών εισοδημάτων, κατέλθουν σε ένα ανεκτό και διαχειρίσιμο επίπεδο, προκειμένου να γίνει δυνατή η αύξηση των εθνικών αποταμιεύσεων που σε συνδυασμό με τους επόμενους επιστημονικούς, τεχνολογικούς και τεχνικούς «επιταχυντές» της παραγωγικότητας, θα ξαναδώσουν στην Δύση το πνεύμα της καινοτομίας, της ανάπτυξης και της σταθερότητας.
Οι δυτικές δημοκρατίες, οι χώρες του δημοκρατικού καπιταλισμού, όπως πολύ εύστοχα θα έλεγε και o Martin Wolf των Financial Times, έχουν εκ φύσεως βαλβίδες εκτόνωσης των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών πιέσεων. Στο παρελθόν έχουν διαχειριστεί και έχουν υπερβεί υπαρξιακές κρίσεις. Δεν έχω αμφιβολία ότι θα εξέλθουν ενισχυμένες και από αυτήν την καμπή.
Υ.Γ. Οι τραγελαφικές πολιτικές της κυβέρνησης των ΗΠΑ επιβεβαιώνουν την παρατήρηση /διαπίστωση του Mark Mazower ότι η Ελλάδα λειτουργεί ως χρονικός προπομπός ευρύτερων εξελίξεων στην Δύση.
Ευχαριστώ
ΔΜ
Απάντηση: Η κρίση στην οποία οδεύουμε έχει πολλές πιθανότητες να μοιάζει περισσότερο με μια από αυτές που συμβαίνουν κάθε αιώνα και αλλάζουν την διεθνή αρχιτεκτονική για δεκαετίες. Δεδομένων όμως το τεχνολογικών εξελίξεων να μοιάζει με μια από αυτές που συμβαίνουν κάθε 500 ή 1.000 χρόνια και αλλάζουν μια ιστορική περίοδο.
