Η ελληνική δευτεροβάθμια εκπαίδευση, και ιδιαίτερα το Λύκειο, βρίσκεται σε φάση μεταρρυθμιστικής αναθεώρησης, καθώς η παραδοσιακή εξέταση εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση έχει μετατρέψει το Λύκειο σε εξετασιοκεντρικό προθάλαμο, αποδυναμώνοντας τον εκπαιδευτικό του χαρακτήρα.
Στο πλαίσιο αυτό, η καθιέρωση Εθνικού Απολυτηρίου αναδεικνύεται ως κεντρική μεταρρύθμιση, που όχι μόνο αναβαθμίζει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, αλλά και φέρνει την Ελλάδα σε ευθυγράμμιση με τα ευρωπαϊκά πρότυπα, όπως το Baccalauréat στη Γαλλία, το Abitur στη Γερμανία και το Matura στην Ελβετία και την Αυστρία. Το Εθνικό Απολυτήριο αποτελεί ένα ενιαίο πιστοποιητικό ολοκλήρωσης της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, που αξιολογεί συνολικά τη γνώση και τις δεξιότητες των μαθητών, καθιστώντας το Λύκειο έναν χώρο ουσιαστικής μάθησης.
Η απόκτηση του Εθνικού Απολυτηρίου προβλέπεται στο τέλος της Γ΄ Λυκείου, όταν ο μαθητής ολοκληρώνει τον πλήρη κύκλο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Η διαδικασία απόκτησής του βασίζεται σε δύο συμπληρωματικές φάσεις: την συνεχή σχολική αξιολόγηση και την τελική εθνική αξιολόγηση. Η συνεχής αξιολόγηση περιλαμβάνει εργασίες, πρότζεκτ, παρουσιάσεις και ερευνητικές δραστηριότητες, παρέχοντας ανατροφοδότηση στον μαθητή και ενισχύοντας την ανάπτυξη δεξιοτήτων όπως η κριτική σκέψη και η συνεργατικότητα. Η τελική εθνική αξιολόγηση περιλαμβάνει γραπτές και προφορικές εξετάσεις σε βασικά μαθήματα και δεξιότητες σε όλες τις τάξεις του Λυκείου, διασφαλίζοντας την αντικειμενικότητα, τη διαφάνεια και την κοινωνική ισότητα.
Η προετοιμασία για το Εθνικό Απολυτήριο πρέπει να αντιλαμβάνεται την ολιστική μάθηση ως κεντρικό στόχο. Οι μαθητές δεν πρέπει να εστιάζουν στην απομνημόνευση, αλλά να αναπτύσσουν δεξιότητες ανάλυσης, σύνθεσης και εφαρμογής γνώσεων σε πραγματικά προβλήματα. Τα σχολεία, μέσω καθοδηγούμενων προγραμμάτων, εργαστηρίων δεξιοτήτων και διαθεματικών δραστηριοτήτων, πρέπει να υποστηρίζουν την πορεία αυτή, ενώ οι εκπαιδευτικοί πρέπει να λειτουργούν ως μέντορες και καθοδηγητές της μαθησιακής διαδικασίας.
Η υποχρεωτικότητα του Εθνικού Απολυτηρίου για όλους τους μαθητές είναι απαραίτητη, ανεξαρτήτως του ενδιαφέροντος για πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Το απολυτήριο εξασφαλίζει κοινωνική ισότητα και αντικειμενική αξιολόγηση, αποτρέποντας ανισότητες που προκύπτουν από διαφορές μεταξύ σχολείων και περιοχών. Παράλληλα, λειτουργεί ως πιστοποιητικό δεξιοτήτων για την αγορά εργασίας, επιβεβαιώνοντας βασικές γνωστικές, κοινωνικές και ψηφιακές ικανότητες. Η αναγνώρισή του σε ευρωπαϊκό επίπεδο επιτρέπει κινητικότητα, πρόσβαση σε διεθνή προγράμματα κατάρτισης και διασφαλίζει ότι η Ελλάδα ευθυγραμμίζεται με τις ευρωπαϊκές πρακτικές αξιολόγησης της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
Ωστόσο, η εισαγωγή του Εθνικού Απολυτηρίου ενέχει τον κίνδυνο η εκπαίδευση να περιοριστεί μόνο στην προετοιμασία για τις εξετάσεις. Μία μονοδιάστατη εστίαση στο εθνικό απολυτήριο μπορεί να μειώσει τη δημιουργικότητα, να περιορίσει την ανάπτυξη κριτικής σκέψης και συνεργασίας, και να αδικεί μαθητές με διαφορετικούς ρυθμούς μάθησης. Για την αποφυγή αυτής της παγίδας, το σύστημα αξιολόγησης πρέπει να είναι πολυδιάστατο, περιλαμβάνοντας συνεχή αξιολόγηση, αναγνώριση δεξιοτήτων πέρα από τα μαθήματα, ενίσχυση του παιδαγωγικού ρόλου των εκπαιδευτικών και σαφή διαχωρισμό μεταξύ μάθησης και πιστοποίησης.
Οι σκέψεις της Υπουργού Παιδείας, Σοφίας Ζαχαράκη, υπογραμμίζουν τη στρατηγική διάσταση της μεταρρύθμισης. Η Υπουργός θεωρεί ότι το Εθνικό Απολυτήριο δεν αποτελεί απλώς προϋπόθεση εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, αλλά μέσο αναβάθμισης του Λυκείου και ενίσχυσης του παιδαγωγικού του ρόλου. «Στόχος μας είναι ένα Λύκειο που επανακτά τον αυτόματο παιδαγωγικό του ρόλο, ενισχύει τη συνολική διαδρομή και πρόοδο του μαθητή και επαναπροσδιορίζει την σχέση του με το σχολείο»… «Η εφαρμογή του εθνικού απολυτηρίου δεν είναι απλά μία μεταρρύθμιση. Είναι στρατηγική επιλογή με ορίζοντα και συνέχεια. Ένα έργο που ενώνει το σχολείο με την κοινωνία και χτίζει το μέλλον των νέων με σταθερά θεμέλια», δήλωσε η Υπουργός Παιδείας (8/7/2025). Η εφαρμογή του, όπως είπε η Υπουργός, σχεδιάζεται σταδιακά, με προσεκτικά βήματα και διαβούλευση, ώστε να ισχύσει το 2029-30 για να μην επηρεαστούν οι μαθητές που ήδη φοιτούν στο Λύκειο.
Είναι προφανές όμως ότι η διακομματική συναίνεση είναι κρίσιμη για το Εθνικό Απολυτήριο, ώστε η μεταρρύθμιση να έχει σταθερότητα και συνέχεια πέρα από κυβερνητικές αλλαγές, όπως ζήτησε ο Πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης (6/9/2025). Το νέο σύστημα αξιολόγησης των μαθητών πρέπει να εξασφαλίζει ευρύτερη κοινωνική αποδοχή και εμπιστοσύνη, ώστε να μην έχει την τύχη του Ακαδημαϊκού Απολυτηρίου του 1964, η θέσπιση του οποίου αποτέλεσε τότε μια προσπάθεια να εκσυγχρονιστεί η μέση εκπαίδευση και η πρόσβαση στην τριτοβάθμια με πιο δίκαιο και ενιαίο τρόπο. Όμως, λόγω της πολιτικής αστάθειας, των αντιδράσεων και των δυσκολιών εφαρμογής, καταργήθηκε τα επόμενα χρόνια.
*Ο Ναπολέων Μαραβέγιας είναι Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας ΕΚΠΑ, Σύμβουλος του Υπουργού Ανάπτυξης, π. Αντιπρύτανης ΕΚΠΑ, π. Υπουργός
