Βαθιά στις τουρκικές τράπεζες βρίσκεται κρυμμένη μια μεγάλη ωρολογιακή "βόμβα", η οποία ανά πάσα στιγμή μπορεί να ενεργοποιηθεί. Eχουν δώσει πάρα πολλά δάνεια σε δολάρια σε τουρκικές εταιρείες, οι οποίες τώρα, καθώς η λίρα υποχωρεί σημαντικά έναντι του αμερικανικού νομίσματος, δυσκολεύονται να τα αποπληρώσουν.
Είναι κι αυτό μέρος από το επικίνδυνο οικονομικό πείραμα στο οποίο έχει προχωρήσει το καθεστώς Ερντογάν : Να δαπανά μια χώρα πολύ περισσότερα απ' όσο παράγει, κατάσταση που συνεχίζεται με αμείωτο ρυθμό, αλλά έχει προφανώς ημερομηνία λήξης, όπως σημειώνει σε εκτενές του δημοσίευμα το Foreign Policy.
Κανονικά, όπως επισημαίνει το δημοσίευμα, όταν οι κυβερνήσεις ξοδεύουν περισσότερα από όσα φορολογούν, η διαφορά εμφανίζεται ως έλλειμμα στον προϋπολογισμό. Και χρηματοδοτούν αυτό το έλλειμμα εκδίδοντας ομόλογα, τα οποία διαπραγματεύονται σε διεθνείς αγορές. Εάν το μέγεθος του χρέους αυξηθεί πολύ και παράλληλα το κόστος δανεισμού επίσης μεγαλώσει, τότε η χώρα πρέπει να χρεοκοπήσει ή να ζητήσει διάσωση. Αυτό το είδος κρίσης χρέους δεν είναι ευχάριστο, όπως θα μπορούσαν να επιβεβαιώσουν τόσο η Αργεντινή όσο και η Ελλάδα ή το Πακιστάν, αλλά τουλάχιστον είναι ξεκάθαρο και γνώριμο.
Η Τουρκία είναι κι αυτή μια χώρα που έχει δαπανήσει πολύ περισσότερα από όσα έπρεπε, αλλά το έκανε με τέτοιο τρόπο ώστε έκρυψε τα χρέη βαθιά μέσα στο χρηματοπιστωτικό της σύστημα. Χωρίς δηλαδή να μπορεί να τα δει σχεδόν κανείς. Ναι μεν το δημόσιο χρέος είναι σχετικά μικρό, αλλά ο «μεγάλος δανεισμός» έγινε από τις τράπεζες της χώρας, συμπεριλαμβανομένων τόσο των ιδιωτικών όσο και των κρατικών τραπεζών. Και εκεί ακριβώς εντοπίζεται το πρόβλημα της Τουρκίας.
Το γεγονός ότι από την οικονομική κρίση του 2008, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ διατηρεί τα επιτόκια χαμηλά (με στόχο να οδηγήσει σε οικονομική ανάκαμψη στις Ηνωμένες Πολιτείες) είχε ως αποτέλεσμα να «δημιουργηθεί» ένα φθηνό κόστος δανεισμού σε δολάριο, τόσο για τους Αμερικανούς όσο και για όσους αναζητούν πίστωση. Και οι τουρκικές τράπεζες πήραν πολλά φθηνά δάνεια σε δολάρια.
Τι τα έκαναν; Πρώτον, δάνεισαν τα δολάρια σε τουρκικές εταιρείες, σε μάλιστα σε βιομηχανίες όπως ο τουρισμός, η ενέργεια, οι υποδομές και τα ακίνητα, οι οποίες προτιμούσαν δάνεια σε δολάρια και όχι σε τουρκική λίρα λόγω των φθηνών επιτοκίων που προσφέρονται. Τομείς όπως οι υποδομές και η ακίνητη περιουσία πωλούνται κυρίως στους Τούρκους, οπότε τα έσοδά τους τιμολογούνται σε τουρκική λίρα. Αλλά η αποπληρωμή του δανείου ήταν ακόμη σε δολάρια. Το πρόβλημα ήταν ότι, αν η λίρα υποχωρούσε έναντι του δολαρίου - και έχει υποχωρήσει σημαντικά τα τελευταία χρόνια - θα ήταν πιο δύσκολο για τις τουρκικές εταιρείες να εξοφλήσουν τα δάνεια τους σε δολάρια. Και αυτό, με τη σειρά του, θα μπορούσε να οδηγήσει σε τραπεζική κρίση.
Την ίδια στιγμή η βουτιά της λίρας αναγκάζει την κεντρική τράπεζα της χώρας να θυσιάζει ολοένα και μεγαλύτερο μέρος από τα συναλλαγματικά της διαθέσιμα για να στηρίξει την ισοτιμία της. Αυτή είναι η πραγματικότητα που αντιμετωπίζει η Τουρκία. Η τιμή της λίρας έχει κατρακυλήσει και μια ακόμα «βουτιά» είναι θέμα χρόνου.
Τι επιλογές έχει ο Ερντογάν; Η διαδρομή του είναι γεμάτη κινδύνους. Αν αφήσει τη λίρα να πέσει, οι χρεωμένες σε δολάρια τουρκικές εταιρείες θα ζοριστούν πολύ να πληρώσουν. Μια απότομη πτώση της λίρας επίσης θα μπορούσε να κάνει τις τράπεζες της Τουρκίας να καταρρεύσουν.
Η αύξηση των επιτοκίων ενδέχεται να σταθεροποιήσει το τουρκικό νόμισμα, αλλά η οικονομία θα έπεφτε σε βαθύτερη ύφεση, επιδεινώνοντας την κρίση που επήλθε με την πανδημία του κορονοϊού, ενώ παράλληλα θα έριχνε και τη δημοτικότητα του Ερντογάν.
Και οι δύο επιλογές, λοιπόν, είναι επικίνδυνες. Αλλά το να μην κάνεις τίποτα είναι πιθανότατα χειρότερο: Η λίρα θα πέσει ούτως ή άλλως, και η οικονομία θα βυθιστεί επίσης σε μια παρατεταμένη ύφεση. Το οικονομικό πείραμα του Ερντογάν ήταν ενδιαφέρον όσο διήρκεσε, δημιουργώντας μια ψευδή αίσθηση σταθερότητας. Αλλά η απόκρυψη των οικονομικών προβλημάτων της χώρας στο τραπεζικό σύστημα δεν ήταν παρά μια προσωρινή λύση.
