Δυόμισι χρόνια αφότου το Σουδάν βυθίστηκε στην άβυσσο του εμφυλίου βιώνοντας μία από τις μεγαλύτερες ανθρωπιστικές τραγωδίες στη σύγχρονη Ιστορία, η κομβική πόλη Ελ Φασέρ έχει πέσει στα χέρια των παραστρατιωτικών δυνάμεων του στρατηγού Χεμεντί και στο φως έρχονται στοιχεία για θηριωδίες κατά αμάχων. Είναι η τελευταία πράξη στις σφαγές και την εθνοτική βία που συνταράσσουν την επαρχία Νταρφούρ με θύματα μη αραβικές κοινότητες και θύτες τους «διαδόχους» της διαβόητης πολιτοφυλακής «τζαντζαουίντ» που εκτέλεσε την εκστρατεία εθνοκάθαρσης της δεκαετίας του 2000.
Η κατάληψη από τις παραστρατιωτικές Δυνάμεις Ταχείας Αντίδρασης (RSF) της Ελ Φασέρ -της τελευταίας κύριας πόλης του Νταρφούρ που παρέμενε υπό τον έλεγχο του στρατού- σηματοδοτεί σημείο καμπής στον εμφύλιο του Σουδάν και πιθανώς προαναγγέλλει τη διαίρεση της χώρας σε ένα μοντέλο Λιβύης. Εδώ και καιρό, ο εμφύλιος -που ξεκίνησε όταν δύο αδίστακτοι στρατηγοί, αμφότεροι εμπλεκόμενοι στη γενοκτονία του Νταρφούρ, από σύμμαχοι έγιναν εχθροί- έχει μετατραπεί σε έναν πόλεμο δι' αντιπροσώπων, με περιφερειακούς παράγοντες να ανταγωνίζονται για τους πόρους και το χρυσό του Σουδάν.
Έπειτα από 18 μήνες πολιορκίας, οι παραστρατιωτικοί υπό την ηγεσία του Μοχάμεντ Χαμντάν Νταγκάλο, γνωστού ως Χεμεντί, πήραν τον έλεγχο της Ελ Φασέρ - τελευταίο οχυρό του σουδανικού στρατού στη δυτική περιοχή του Νταρφούρ, που έχει μετατραπεί σε ένα τεράστιο στρατόπεδο προσφύγων και έχει κηρυχθεί σε κατάσταση λιμού. Η Ελ Φασέρ «έπεσε» οριστικά στις RSF την Κυριακή, με τον στρατηγό Αμπντέλ Φατάχ αλ-Μπουρχάν, αρχηγό του σουδανικού στρατού και πρώην ηγέτη της μεταβατικής κυβέρνησης, να διατάσσει την απόσυρση των δυνάμεών του.
Πληθαίνουν έκτοτε τα βίντεο και τα στοιχεία, που επιβεβαιώνονται και από δορυφορικές λήψεις, για τις φρικαλεότητες που έχουν διαπράξει οι παραστρατιωτικοί εναντίον των μη αραβικών τοπικών πληθυσμών. Μαζικές δολοφονίες. Πυροβολισμοί εν ψυχρώ από πόρτα σε πόρτα· νεκροί από σφαίρες στους δρόμους. Βιασμοί, απειλές και τρομοκρατία. Οι παραστρατιωτικοί εμποδίζουν την έξοδο από την πόλη. Από όσους κατάφεραν να διαφύγουν, φθάνουν μαρτυρίες για εικόνες κόλασης.
Οι τελευταίες αναφορές που προήλθαν χθες από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και το Δίκτυο Γιατρών του Σουδάν κάνουν λόγο μαζικές δολοφονίες ασθενών και προσωπικού από τις παραστρατιωτικές δυνάμεις σε νοσοκομείο της Ελ Φασέρ. Σε βίντεο που κυκλοφορεί στην πλατφόρμα Χ ένοπλοι εμφανίζονται ανάμεσα σε σορούς νεκρών να δολοφονούν εν ψυχρώ όσους ακόμη είναι ζωντανοί. Ορισμένοι εκ των ενόπλων καταγράφουν τις φρικτές σκηνές με τα κινητά τους τηλέφωνα. Δηλώνοντας «αποτροπιασμένος και βαθιά συγκλονισμένος», ο γενικός γραμματέας του ΠΟΥ, Τέντρος Αντάνομ Γκεμπρεγέσους, έκανε λόγο για αναφορές για περισσότερους από 460 νεκρούς.
Δεν είναι ακόμη δυνατό να προσδιοριστεί πόσοι άνθρωποι έχουν σκοτωθεί από τις δυνάμεις RSF στην Ελ Φασέρ, δηλώνει η Κέιτλιν Χόουαρθ, επικεφαλής της ομάδας ανάλυσης συγκρούσεων στο Εργαστήριο Ανθρωπιστικών Ερευνών της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Γέιλ, το οποίο και διαθέτει δορυφορικές εικόνες που καθιστούν ορατή την έκταση των σφαγών ακόμη και από τόσο μεγάλη απόσταση. «Μιλάμε για εκατοντάδες και, τελικά, θα μιλάμε για χιλιάδες νεκρούς», αναφέρει η ίδια.
Ερευνητές του Γέιλ εντόπισαν μεγάλες «συγκεντρώσεις» που είναι ορατές στις εικόνες, οι οποίες, όπως ανέφεραν, «ταιριάζουν με το μέγεθος των σωμάτων ενήλικων ανθρώπων και δεν υπάρχουν σε προηγούμενες εικόνες» και «συμφωνούν με τις αναφορές για εκτελέσεις» από τον ΟΗΕ και οργανώσεις προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σε άλλες δορυφορικές εικόνες, τις οποίες επιβεβαιώνει και το BBC, φαίνονται οχήματα σταθμευμένα σε κάθε άκρο αρκετών δρόμων. Οι αναλυτές του Γέιλ σημείωσαν ότι η θέση τους υποδηλώνει ότι οι παραστρατιωτικές δυνάμεις διεξήγαγαν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις από σπίτι σε σπίτι. Σε ορισμένες περιοχές, κοντά στα οχήματα παρατηρήθηκαν συγκεντρώσεις, που οι ερευνητές του Yale αναγνώρισαν ως σωρούς από άψυχα σώματα.
🚨HUMAN SECURITY EMERGENCY🚨
— Humanitarian Research Lab (HRL) at YSPH (@HRL_YaleSPH) October 29, 2025
Day 2: RSF continues mass killings in El Fasher: @HRL_YaleSPH finds evidence of mass killings at RSF-controlled former Children’s Hospital, Saudi Hospital and along the berm.#KeepEyesOnSudan
🛰️@AirbusSpace @Maxarhttps://t.co/1HApllgNL5 pic.twitter.com/g9KmBLhjH0
Το χρονικό του εμφυλίου και η προοπτική διαίρεσης
Τινάζοντας το 2023 στον αέρα μία εύθραυστη διαδικασία μετάβασης σε πολιτική διακυβέρνηση στο Σουδάν, που ίσως ήταν εξαρχής καταδικασμένη, δύο αδίστακτοι στρατηγοί, πρώην σύμμαχοι, άνοιξαν ένα νέο αιματηρό κεφάλαιο στην τρίτη μεγαλύτερη χώρα της Αφρικής.
Το «ξεκαθάρισμα» ανάμεσα στον ντε φάκτο αρχηγό του κράτους και επικεφαλής του Μεταβατικού Στρατιωτικού Συμβουλίου, στρατηγό Αμπντέλ Φατάχ αλ-Μπουρχάν, και τον αναπληρωτή του και αρχηγό των παραστρατιωτικών Δυνάμεων Ταχείας Υποστήριξης (RSF), στρατηγό Μοχάμεντ Χαμντάν Νταγκάλο (Χεμεντί), ήταν κατά πολλούς αναπόφευκτο. Οι στρατηγοί είχαν δώσει καθαρά δείγματα γραφής ότι δεν προτίθενται πραγματικά να παραδώσουν την εξουσία που πήραν στα χέρια τους μετά την ανατροπή του δικτάτορα Ομάρ αλ-Μπασίρ, τον Απρίλιο του 2019, ελέγχοντας πλέον οι ίδιοι στράτευμα και την οικονομία στη χώρα που αποτελεί τον τρίτο μεγαλύτερο παραγωγό χρυσού.
Αλ-Μπουρχάν και Χεμεντί «υπηρέτησαν» τον δικτάτορα Αλ-Μπασίρ συνθλίβοντας προ δύο δεκαετιών την εξέγερση στο Νταρφούρ για να στραφούν μία 20ετία μετά μαζί εναντίον του όταν οι Σουδανοί πολίτες βγήκαν μαζικά στους δρόμους με αίτημα και ελπίδα για Δημοκρατία. Έγιναν οι κορυφαίοι στρατηγοί σε μία διάδοχη μεταβατική κυβέρνηση, την οποία οι ίδιοι στη συνέχεια ανέτρεψαν με πραξικόπημα τον Οκτώβριο του 2021, κρατώντας την εξουσία για τους ίδιους. Ντε φάκτο αρχηγός του κράτους ανέλαβε ο Αμπντέλ Φατάχ αλ-Μπουρχάν, με τον Μοχάμεντ Χαμντάν Νταγκάλο «υπαρχηγό» του.
Ήταν η αφετηρία της αντιπαλότητας που έδωσε τη θέση της στις συγκρούσεις μεταξύ στρατού και RSF, οι οποίες και συμπαρέσυραν το Σουδάν σε εμφύλια σύρραξη. Από το Χαρτούμ, η σύγκρουση εξαπλώθηκε σε όλη τη χώρα για να έχουν φθάσει δυόμισι χρόνια αργότερα οι Δυνάμεις Ταχείας Αντίδρασης -που προέρχονται από τις διαβόητες αραβικές πολιτοφυλακές «τζαντζαουίντ»- να έχουν τον έλεγχο και των πέντε κύριων πόλεων του Νταφούρ.
Ο στρατηγός Χεμεντί είχε ιδρύσει από τον Αύγουστο παράλληλη κυβέρνηση στην πρωτεύουσα του Νότιου Νταρφούρ, η οποία σύμφωνα με εκτιμήσεις αναλυτών θα μπορούσε να προαναγγείλει τη διαίρεση του Σουδάν σε δύο οντότητες, σύμφωνα με το μοντέλο της Λιβύης. Οι παραστρατιωτικοί μπορούν πλέον να διεκδικήσουν τον έλεγχο ενός εδάφους τόσο μεγάλου όσο η Γαλλία, στα σύνορα με τη Λιβύη, το Τσαντ, την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και το Νότιο Σουδάν, επισημαίνει το έγκριτο Ιταλικό Ινστιτούτο Πολιτικών Μελετών (ISPI). Πρόκειται για ένα ακόμη βήμα προς την τελική διαίρεση του Σουδάν, η οποία επιταχύνθηκε τον Αύγουστο με την ανακήρυξη της παράλληλης κυβέρνησης. Από την άλλη, οι παραστρατιωτικές δυνάμεις θα μπορούσαν και να εκμεταλλευτούν τη δυναμική της κατάληψης της Ελ Φασέρ για τη συνέχιση του πολέμου με στόχο να κερδίσουν έδαφος και στο ανατολικό τμήμα της χώρας και να εξαπολύσουν μια νέα επίθεση στο Χαρτούμ, το οποίο ανακτήθηκε από τις τακτικές ένοπλες δυνάμεις (SAF) τον περασμένο Μάιο.
Από το ξέσπασμα του εμφυλίου, τον Απρίλιο του 2023, ερευνητές εκτιμούν πως τα θύματα σε ολόκληρη τη χώρα από κάθε αίτιο -ένοπλη βία, ασθένειες και πείνα- ξεπερνούν τις 150.000. Ο εμφύλιος έχει τροφοδοτήσει τη χειρότερη ανθρωπιστική κρίση και τη μεγαλύτερη κρίση εκτοπισμού που μαίνεται σήμερα παγκοσμίως. Βία, θάνατος, πείνα και ασθένειες σε ασύλληπτη κλίμακα. Εκατομμύρια παιδιά υποφέρουν από οξύ υποσιτισμό. Στην τρίτη μεγαλύτερη σε έκταση χώρα της Αφρικής το ένα τέταρτο του πληθυσμού έχει ξεριζωθεί.
Ο ξένος «δάκτυλος»
Στη σκιά των αποκαλύψεων για τις φρικαλεότητες στην Ελ Φασέρ, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, προέτρεψε «τα κράτη με επιρροή να αναλάβουν δράση για να αποτρέψουν τις φρικαλεότητες», προσθέτοντας ότι «έχει έρθει η ώρα η διεθνής κοινότητα να μιλήσει ξεκάθαρα σε όλες τις χώρες που παρεμβαίνουν σε αυτόν τον πόλεμο και προμηθεύουν όπλα στις αντιμαχόμενες πλευρές, ώστε να σταματήσουν να το κάνουν». Τα ίδια τα Ηνωμένα Έθνη έχουν κατηγορηθεί για αδράνεια όσον αφορά τον πόλεμο.
Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα θεωρούνται σημαντικός υποστηρικτής των Δυνάμεων Ταχείας Αντίδρασης (RSF), τις οποίες προμηθεύουν με όπλα, κεφάλαια και, ενδεχομένως, μισθοφόρους. Σε αντάλλαγμα, οι RSF φέρονται να παρέχουν μεγάλες ποσότητες χρυσού από τα κοιτάσματα του Νταρφούρ.
Η Ρωσία, μέσω της πρώην Ομάδας Wagner, γνωστής πλέον ως Africa Corps, έχει επίσης προμηθεύσει τις RSF με όπλα και στρατιωτικούς συμβούλους, αξιοποιώντας κυρίως την παρουσία της στη Λιβύη και τη συνεργασία της με περιφερειακούς παράγοντες όπως ο στρατάρχης Χαλίφα Χαφτάρ.
Η Αίγυπτος και η Σαουδική Αραβία υποστηρίζουν τις Σουδανικές Ένοπλες Δυνάμεις (SAF). Η Αίγυπτος, ειδικότερα, συνορεύει με το Σουδάν και ιστορικά υποστηρίζει το στρατιωτικό κατεστημένο στο Χαρτούμ, κυρίως με γνώμονα τη διαχείριση των υδάτων του Νείλου που σήμερα ελέγχονται από το καθεστώς του στρατηγού Μπουρχάν. Πρωταρχικό συμφέρον για το Ριάντ, από την άλλη, είναι η διατήρηση της περιφερειακής σταθερότητας, η ασφάλεια κατά μήκος του διαδρόμου της Ερυθράς Θάλασσας και η προστασία των οικονομικών του επενδύσεων.
Η σύγκρουση έχει προσελκύσει επίσης το ενδιαφέρον -και την ενεργό ανάμειξη- και άλλων χωρών, μεταξύ των οποίων το Ιράν, η Τουρκία, το Κατάρ, η Αλγερία, η Κίνα, καθεμία από τις οποίες επιδιώκει να επεκτείνει την επιρροή της ή να προστατεύσει στρατηγικά συμφέροντα.
Ειδικά, μετά την επίσκεψη του αρχηγού των SAF, Άμπντελ Φατάχ αλ-Μπουρχάν, στην Τουρκία στα τέλη του 2023, η Άγκυρα φέρεται να έδωσε στις SAF μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar TB2. Οι παραδόσεις αυτές, που εν μέρει διευκολύνθηκαν από την προσέγγιση Αιγύπτου και Τουρκίας, περιλάμβαναν εκπαίδευση προσωπικού από το Σουδάν στην Αίγυπτο για τη χρήση των συγκεκριμένων οπλικών συστημάτων. Αυτή η κίνηση αντανακλά τη στρατηγική της Άγκυρας να επεκτείνει την επιρροή της στο Κέρας της Αφρικής και την Ερυθρά Θάλασσα, αξιοποιώντας αμυντικές και οικονομικές συνεργασίες, μαζί με έργα υποδομής, για να εδραιώσει τη θέση της στο Σουδάν.
Το Τσαντ, η Αιθιοπία και η Ερυθραία, γείτονες του Σουδάν, έχουν επίσης κατηγορηθεί ότι διευκολύνουν τις μεταφορές όπλων από τα σύνορά τους και ακόμη και ότι υποστηρίζουν συγκεκριμένες φατρίες με βάση εθνοτικά και στρατηγικά συμφέροντά τους.
