Τη μετατροπή της Ιταλίας σε ενεργειακό κόμβο εν μέσω του βίαιου απογαλακτισμού της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο, καθώς και την εξασφάλιση της συνεργασίας αφρικανικών κυβερνήσεων για τον περιορισμό των μεταναστευτικών ροών ως «αντάλλαγμα» για επενδύσεις και χρηματοδότηση αναπτυξιακών έργων στην ήπειρο, επιδιώκει η Τζόρτζια Μελόνι μέσω του λεγόμενου Σχεδίου Ματέι για την Αφρική που ήλθε να παρουσιάσει πανηγυρικά στη Ρώμη, χωρίς όμως να λάβει εξίσου πανηγυρική υποδοχή.
Δεδηλωμένος στόχος της είναι να αντιμετωπίσει τα αίτια της μετανάστευσης από την Αφρική, όπως η ανεργία και η φτώχεια, μέσω επενδύσεων στην ανάπτυξη, τις υποδομές και την ενέργεια. Ελπίζει όμως επίσης να πείσει τους Αφρικανούς ηγέτες να εμποδίσουν πρόσφυγες και μετανάστες να φύγουν, καθώς και να συμφωνήσουν να τους δεχθούν πίσω.
Η εκλογή της Τζόρτζια Μελόνι των ακροδεξιών Αδελφών της Ιταλίας (FdI) τον Οκτώβριο του 2022 ήλθε με «σημαία» την ανάσχεση της παράτυπης μετανάστευσης, εκλογική υπόσχεση που μέχρι σήμερα δεν έχει καταφέρει να υλοποιήσει. Καθώς οι αφίξεις προσφύγων και μεταναστών αντίθετα σχεδόν διπλασιάστηκαν το 2023, η ίδια κινήθηκε προς «εξωτερική ανάθεση» του μεταναστευτικού μέσω της άκρως αμφιλεγόμενης συμφωνίας που σύναψε με την Αλβανία και τον πρωθυπουργό Έντι Ράμα, αιφνιδιάζοντας την ίδια την Κομισιόν.
Η Ιταλία θα στέλνει πρόσφυγες και μετανάστες που διασώζονται στη Μεσόγειο σε κλειστά κέντρα κράτησης επί αλβανικού εδάφους, όπου και θα γίνεται η επεξεργασία των αιτήσεων ασύλου. Εφόσον η αίτηση εγκρίνεται, θα μεταφέρονται στην Ιταλία. Εάν όχι, θα απελαύνονται από τις αλβανικές αρχές στη χώρα καταγωγής τους. Η Τζόρτζια Μελόνι «βλέπει» στη συμφωνία, που έχει εγείρει πλήθος νομικών, ηθικών και πρακτικών ζητημάτων, το «πρότυπο» για μελλοντικές συμφωνίες ανάμεσα σε κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τρίτων χωρών για τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών, υποστηρίζοντας πως «διέπεται από ένα τολμηρό ευρωπαϊκό πνεύμα».
Το «πράσινο φως» που έλαβε τελικά χθες η επίμαχη συμφωνία από το Συνταγματικό Δικαστήριο της Αλβανίας συνέπεσε χρονικά με τα επίσημα αποκαλυπτήρια από την Ιταλίδα πρωθυπουργό του Σχεδίου Ματέι για την Αφρική, το οποίο έχει πάρει το όνομά του από τον Ενρίκο Ματέι, ιδρυτή του ιταλικού δημόσιου πετρελαϊκού κολοσσού Eni, που προωθούσε τη δεκαετία του ‘50 μία «συνεργατική» λογική προς ανάπτυξη των φυσικών πόρων των αφρικανικών χωρών.
Στόχευση του φιλόδοξου σχεδίου είναι να εδραιώσει την Ιταλία ως γέφυρα μεταξύ Ευρώπης και Αφρικής για νέους δρόμους ενεργειακού εφοδιασμού και να τονώσει τις επενδύσεις στην ήπειρο ως μέσο ανάσχεσης των μεταναστευτικών ροών. Το σχέδιο θα χρηματοδοτηθεί αρχικά με 5,5 δισεκατομμύρια ευρώ, μέρος των οποίων θα έχει τη μορφή δανείων, ενώ οι επενδύσεις θα επικεντρωθούν στους τομείς της ενέργειας, της γεωργίας, των υδάτων, της υγείας και της εκπαίδευσης.
Αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων 24 αφρικανικών χωρών, οι επικεφαλής των θεσμικών οργάνων της ΕΕ -Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, Σαρλ Μισέλ και Ρομπέρτα Μέτσολα, εκπρόσωποι του ΟΗΕ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, παρέστησαν στη Σύνοδο Κορυφής Αφρικής-Ιταλίας που διοργάνωσε η Μελόνι τη Δευτέρα στη Ρώμη, σηματοδοτώντας την εκκίνηση της ιταλικής προεδρίας της G7.
Ενώπιον των παριστάμενων η Ιταλίδα πρωθυπουργός δήλωσε ότι «πεπρωμένα» της Ευρώπης και της Αφρικής είναι αλληλένδετα, μιλώντας για μία «συνεργασία μεταξύ ίσων, μακριά από αρπακτικές διαθέσεις, αλλά και από αυτή τη ‘φιλανθρωπική’ προσέγγιση έναντι της Αφρικής που δεν είναι συμβατή με τις τεράστιες δυνατότητές της για ανάπτυξη». Αναφερόμενη σε ένα νέο κεφάλαιο στην συνεργασία Ευρώπης-Αφρικής, είπε πως «υπήρξε ένα μεροληπτικό αφήγημα στο παρελθόν, που έλεγε ότι η Αφρική είναι μια φτωχή ήπειρος. Αυτό δεν είναι αλήθεια […] διαθέτει φυσικούς πόρους και νεαρό πληθυσμό».
Ανακοίνωσε πιλοτικά προγράμματα στους τομείς γεωργίας, υποδομών, ενέργειας και υγειονομικής περίθαλψης σε συγκεκριμένες χώρες, σε ένα γενικό πλαίσιο που θέλει έργα ανάπτυξης να «φρενάρουν» τα αίτια που οδηγούν στη μετανάστευση -στρατηγική υπεραπλουστευτική κατά πολλούς αναλυτές. Τα προγράμματα αφορούν από τον εκσυγχρονισμό της παραγωγής σιτηρών στην Αίγυπτο έως έργα αφαλάτωσης στην Αιθιοπία και την παροχή κατάρτισης στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας στο Μαρόκο με στόχο τη μετέπειτα επέκτασή τους σε ολόκληρη την ήπειρο. Η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, από πλευράς της χαρακτήρισε το σχέδιο «συμπληρωματικό» του πακέτου ύψους 150 δισ, ευρώ της ΕΕ για την Αφρική, το οποίο παρουσιάστηκε το 2022.
Διά του σχεδίου η Μελόνι επιδιώκει να μετατρέψει την Ιταλία σε ενεργειακή πύλη, εκμεταλλευόμενη τη ζήτηση από άλλες ευρωπαϊκές χώρες που απομακρύνονται από το ρωσικό φυσικό αέριο μετά την εισβολή της Μόσχας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022. Οι επικριτές του σχεδίου καταγγέλλουν ότι επικεντρώνεται υπερβολικά στα ορυκτά καύσιμα και ζητούν να προωθηθεί η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για να καλυφθούν οι ανάγκες του 40% και πλέον των Αφρικανών που δεν έχουν καθόλου πρόσβαση σε ενέργεια.
Για δεκάδες μη κυβερνητικές οργανώσεις της Αφρικής, στόχος του Σχεδίου Ματέι είναι αποκλειστικά και μόνο να ενισχυθεί η πρόσβαση της Ιταλίας και των ιταλικών εταιρειών στο αέριο της Αφρικής και στην εκμετάλλευση των φυσικών και ανθρώπινων πόρων της. Ο κύριος επιχειρηματικός κολοσσός που βρίσκεται πίσω από την όλη αυτή προσπάθεια για «νέα, ισότιμη συνεργασία με την Αφρική» είναι ο Ιταλικός Οργανισμός Υδρογονανθράκων Eni, τον οποίο πολλοί αποκαλούν «ανεπίσημο υπουργείο Εσωτερικών της Ρώμης», με ιστορική παρουσία στη Λιβύη, δραστηριοποίηση στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά και στο Ιράκ.
Σε γενικό πλαίσιο, επικριτές του σχεδίου τονίζουν ότι η υπερχρεωμένη Ιταλία δεν μπορεί να ελπίζει ότι θα ανταγωνιστεί την Κίνα, τη Ρωσία και τις χώρες του Κόλπου, οι οποίες διαγκωνίζονται για επιρροή στην Αφρική, όπως και η Τουρκία, η Ινδία και η Ιαπωνία που σταθερά έχουν χτίσει επιχειρηματικούς δεσμούς με τις αφρικανικές χώρες. Σύνοδο Κορυφής με αφρικανικά κράτη διοργάνωσε προ μηνών ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, ενώ είχαν προηγηθεί η Κίνα και η Γαλλία. Κατά ορισμένους αναλυτές είναι από την προοδευτική εξασθένηση της επιρροής Γαλλίας και Γερμανίας στην Αφρική που επιδιώκει να επωφεληθεί η Τζόρτζια Μελόνι.
Η αρχική υποδοχή του σχεδίου από τον παριστάμενο στη Σύνοδο Κορυφής πρόεδρο της Επιτροπής της Αφρικανικής Ένωσης, Μούσα Φακί Μαχαμάτ, ήταν μάλλον χλιαρή, καθώς δεν έκρυψε τη δυσαρέσκειά του για το γεγονός ότι δεν είχε προηγηθεί διαβούλευση με τα αφρικανικά κράτη πριν παρουσιαστεί επίσημα ένα σχέδιο που τους αφορά. Χαιρέτισε μεν τα «ανοίγματα» της Ιταλίας για αμοιβαία επωφελή ενίσχυση των σχέσεων, είπε όμως πως «δεν είμαστε επαίτες» και σημείωσε πως σημασία έχουν οι πράξεις, και όχι οι υποσχέσεις καθώς «έχει συσσωρευτεί σειρά υποσχέσεων που δεν τηρήθηκαν».
Η Τζόρτζια Μελόνι έχει επενδύσει μεγάλο πολιτικό κεφάλαιο στο Σχέδιο Ματέι που έθεσε επί τάπητος αμέσως μόλις εξελέγη. Δεδομένου του πόσο φιλόδοξο είναι το σχέδιο, η ίδια εκτιμάται ότι αναλαμβάνει ένα σημαντικό ρίσκο. Η επιτυχία θα μπορούσε να της προσφέρει την αναγνώριση που επιζητά στο πολιτικό στερέωμα, όμως η Αφρική είναι ένας τεράστιος και πολύπλοκος τόπος και οι καρποί της στρατηγικής της, αν υπάρξουν, θα χρειαστούν χρόνια, αν όχι δεκαετίες, για να ωριμάσουν, εκτιμά το Politico διακρίνοντας πως συμφωνία «μυρίζει» νεοαποικιοκρατία, η Ιταλία δεν διαθέτει τους πόρους ή την τεχνογνωσία για να την φέρει εις πέρας, και δεν συμβαδίζει με την πράσινη μετάβαση. Κατά την ιταλική αντιπολίτευση, δε, μεγάλο μέρος των 5,5 δισ. ευρώ που η Τζόρτζια Μελόνι υποσχέθηκε, δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν, διότι ποσοστό άνω του 50% προέρχεται από το Ταμείο για το Κλίμα που προορίζεται για την οικολογική μετάβαση.
