Στο Παρίσι ο Ζελένσκι «αθροίζοντας» την ευρωπαϊκή στήριξη, στη Μόσχα ο Στιβ Γουίτκοφ για να ακούσει μάλλον για πολλοστή φορά τον Βλαντιμίρ Πούτιν να επαναλαμβάνει τις μαξιμαλιστικές απαιτήσεις του για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία. Η εβδομάδα αυτή εξελίσσεται σε μία από τις πιο πυκνές διπλωματικά από την αρχή του έτους καθώς ο Λευκός Οίκος ανεβάζει ταχύτητα για την επίτευξη συμφωνίας, όμως παραμένει αβέβαιο εάν η πολυεπίπεδη κινητικότητα μπορεί να μετατραπεί σε ουσιαστική πρόοδο όσον αφορά ένα αμοιβαία αποδεκτό πλαίσιο για το εδαφικό και τις εγγυήσεις ασφαλείας.
Τη στιγμή που οι ΗΠΑ πιέζουν περισσότερο από κάθε άλλη στιγμή τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι και η Ευρωπαϊκή Ένωση ισορροπεί σε τεντωμένο διπλωματικό σχοινί στις σχέσεις της με την προεδρία Τραμπ -κινούμενη στη λογική του χειρότερου δυνατού σεναρίου και χωρίς να μπορεί να παραβλέψει τις πραγματικότητες στο πεδίο, αλλά ούτε και να τις νομιμοποιήσει-, το βλέμμα όλων έχει στραφεί στην έκβαση της -έκτης κατά σειρά- συνάντησης που θα έχουν σήμερα το απόγευμα οι Στιβ Γουίτκοφ και Βλαντιμίρ Πούτιν στο Κρεμλίνο.
Ο ειδικός απεσταλμένος του Ντόναλντ Τραμπ είχε διαδραματίσει ρόλο «συνυπογράφοντος» στο αρχικό σχέδιο των 28 σημείων, το οποίο αντανακλούσε σχεδόν πλήρως της μαξιμαλιστικές απαιτήσεις Μόσχας - οι οποίες παραμένουν αναλλοίωτες και συμπυκνώνονται στην υποταγή της Ουκρανίας. Η πρόσφατη διαρροή των ηχητικών συνομιλιών, στις οποίες ο Γουίτκοφ εμφανίζεται να παρέχει στον Γιούρι Ουσάκοφ, κορυφαίο σύμβουλο του Βλαντιμίρ Πούτιν, συμβουλές για τη διαπραγματευτική τακτική των Ρώσων, ακόμη και καθοδήγηση για το πώς θα μπορούσε να «χειριστεί» διπλωματικά ο Πούτιν τον Τραμπ, έχει οξύνει περαιτέρω τη νευρικότητα στο Κίεβο και τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες εν όψει της συνάντησης.
Ο Στιβ Γουίτκοφ, από κοινού με τον γαμπρό του Τραμπ, Τζάρεντ Κούσνερ, κομίζει στο Κρεμλίνο το σχέδιο για τον τερματισμό του πολέμου, όπως αυτό αναθεωρήθηκε στις διαβουλεύσεις της Γενεύης μεταξύ της αμερικανικής πλευράς και της Ουκρανίας - με καθοριστική την παρουσία του Μάρκο Ρούμπιο, ο οποίος υποστηρίζει μία πιο ισορροπημένη προσέγγιση και βρίσκεται πλέον σε πιο ενεργό ρόλο.
Οι διαβουλεύσεις του Σαββατοκύριακου στο Μαϊάμι, μεταξύ Ρούμπιο, Γουίτκοφ και Κούσνερ από αμερικανικής πλευράς και με τον Ρουστέμ Ουμέροφ στην κεφαλή της ουκρανικής αντιπροσωπείας, κάλυψαν σύμφωνα με αμερικανικούς κύκλους ενδεχόμενες εδαφικές ρυθμίσεις, το ζήτημα των εγγυήσεων ασφαλείας και πιθανών εκλογών κατόπιν κατάπαυσης του πυρός. Παρότι στη συνήθη διπλωματική γλώσσα χαρακτηρίστηκαν από όλες τις πλευρές «παραγωγικές» και ο ίδιος ο Τραμπ εξακολουθεί να προβάλλει αισιοδοξία, δεν υπήρξε αναφορά σε σημεία σύγκλισης. Ο Μάρκο Ρούμπιο επισήμανε ότι οι ΗΠΑ επιδιώκουν μία συμφωνία που θα διασφαλίζει ότι η Ουκρανία δεν κινδυνεύει από μελλοντική ρωσική επιθετικότητα και θα επιτρέψει την ανοικοδόμηση και την ευημερία της, τόνισε ωστόσο ότι οποιαδήποτε συμφωνία χρειάζεται τελική αποδοχή από τη ρωσική πλευρά.
Παρά τη διπλωματική κινητικότητα, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι το χάσμα έχει μικρύνει. Η «ευγένεια» με την οποία ο Βλαντιμίρ Πούτιν χαιρετίζει τις αμερικανικές προσπάθειες για τον τερματισμό του πολέμου δεν έχει μεταφραστεί σε τίποτα ουσιώδες, αντιθέτως κλιμακώνει τους βομβαρδισμούς στην Ουκρανία και ετοιμάζει τον ενεργειακό «στραγγαλισμό» της για έναν τέταρτο χειμώνα.
Η Ουάσινγκτον συνεχίζει να ωθεί το Κίεβο να συμφωνήσει σε ένα πλαίσιο, την ώρα που η Μόσχα επιμένει ότι δεν αποδέχεται αλλαγές στα θεμελιώδη αιτήματά της, και αυτό εκτιμάται ευρέως ότι θα μεταφέρει εκ νέου στον Στιβ Γουίτκοφ ο Πούτιν σήμερα στο Κρεμλίνο. Το ερώτημα είναι πώς θα κινηθεί στη συνέχεια ο Λευκός Οίκος και πόσο ισχυρή μπορεί να «επιστρέψει» η αμερικανική πίεση στο Κίεβο, το οποίο βρίσκεται σαφώς σε δυσχερέστερη θέση με τον ίδιο τον Ζελένσκι να έχει μιλήσει για δίλημμα της Ουκρανίας ανάμεσα στο εάν θα χάσει από σύμμαχο τις Ηνωμένες Πολιτείες (με ό,τι αυτό συνεπάγεται) ή τη δική της αξιοπρέπεια.
Αφότου τα 28 σημεία του σχεδίου έγιναν 19 ως αποτέλεσμα της ευρωπαϊκής προσπάθειας να μετριάσει μία πρόταση που κινούνταν απόλυτα στα μέτρα της Μόσχας και για την οποία η ΕΕ δεν γνώριζε τίποτα προτού δοθεί στον Τύπο, ο ίδιος ο Βλαντιμίρ Πούτιν διαμήνυσε ότι πόλεμος θα συνεχιστεί «όσο χρειαστεί» ώστε να επιτευχθούν οι ρωσικοί στόχοι. Υπενθύμισε ότι όρος για την παύση των επιχειρήσεων είναι να παραδώσει η Ουκρανία το σύνολο του Ντονμπάς, περιλαμβανομένων των εδαφών που δεν έχει ακόμη κατακτήσει ο ρωσικός στρατός (αυτή ήταν πρόβλεψη του αρχικού σχεδίου που στη συνέχεια αφαιρέθηκε).
«Αν δεν αποσυρθούν, θα το επιτύχουμε διά της βίας, αυτό είναι όλο», λέει ο Πούτιν για να συμπληρώσει κατά τη γνωστή πρακτική πως το αποκαλούμενο σχέδιο Τραμπ «μπορεί να αποτελέσει βάση για συζήτηση», αλλά δεν είναι οριστικό και απαιτεί «σοβαρή διαπραγμάτευση». Ο Ρώσος πρόεδρος εκτιμούσε και εξακολουθεί να εκτιμά πως έχει το χρόνο με το μέρος του, ιδίως τώρα που οι ουκρανικές δυνάμεις αντιμετωπίζουν πίεση σε πολλά σημεία του μετώπου και η πολιτική αβεβαιότητα στο Κίεβο μεγαλώνει υπό το βάρος του σκανδάλου διαφθοράς στον ενεργειακό τομέα που αγγίζει το στενό περιβάλλον Ζελένσκι.
Η διαπραγματευτική διαδικασία για την ουκρανική πλευρά πράγματι επιβαρύνεται από τις εσωτερικές πολιτικές αναταράξεις στο Κίεβο, ειδικά μετά και την παραίτηση του Αντρίι Γερμάκ. Ο άλλοτε στενότερος και ισχυρότερος συνεργάτης του Ζελένσκι ήταν ο βασικός διαπραγματευτής με την αμερικανική πλευρά. Ο Αντρίι Γερμάκ είχε κομβικό ρόλο στην ουκρανική εξωτερική πολιτική, διαχειριζόμενος τα ευαίσθητα κανάλια επικοινωνίας με δυτικές κυβερνήσεις, αλλά ήταν και το πρόσωπο που προωθούσε τις επιδιώξεις του προέδρου στο εσωτερικό σύστημα εξουσίας. Η απομάκρυνσή του ενδέχεται να επηρεάσει το ουκρανικό διαπραγματευτικό αποτύπωμα, καθώς ο διάδοχός του, Ρουστέμ Ουμέροφ, καλείται να διαχειριστεί την πιο κρίσιμη φάση της διαδικασίας χωρίς το δίκτυο επιρροής και τις ισχυρές διασυνδέσεις του προκατόχου του.
Από την πλευρά του, ο Ζελένσκι αποφεύγει συστηματικά να υπεισέλθει σε λεπτομέρειες για επιμέρους σημεία του αμερικανικού, προσέχοντας να μην απομακρύνει τον Τραμπ, προτάσσοντας την αναγκαιότητα ισχυρής ευρωπαϊκής εμπλοκής και επαναλαμβάνοντας ότι οι εγγυήσεις ασφάλειας δεν μπορούν να είναι συμβολικές, αλλά πρέπει να αποτελούν ισχυρό και λειτουργικό μηχανισμό αποτροπής μελλοντικής ρωσικής επιθετικότητας.
Η χθεσινή επίσκεψή του στο Παρίσι εντάχθηκε ακριβώς σε αυτή τη διπλωματική προσπάθεια ενίσχυσης και επιβεβαίωσης της ευρωπαϊκής στήριξης, καθώς και συμμετοχής της Ευρώπης στις κρίσιμες διεργασίες για το μέλλον της Ουκρανίας. Ζελένσκι και Μακρόν είχαν πολύωρες συνομιλίες, στη διάρκεια των οποίων υπήρξε και τηλεφωνική επικοινωνία και συντονισμός με σειρά Ευρωπαίων ηγετών, αλλά συνομίλησαν τηλεφωνικά και με τον ίδιο τον Στιβ Γουίτκοφ και τον γραμματέα του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας και Άμυνας της Ουκρανίας, Ρουστέμ Ουμέροφ. Ο Ζελένσκι επιβεβαίωσε ότι συμμετείχαν και ο Βρετανός πρωθυπουργός, Κιρ Στάρμερ, καθώς και άλλοι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι, και άφησε να εννοηθεί ότι σχεδιάζονται συνομιλίες με φυσική παρουσία, σημειώνοντας ότι «πολλά τώρα εξαρτώνται από την εμπλοκή κάθε ηγέτη». Η δήλωσή του ότι «η ειρήνη πρέπει να γίνει πραγματικά διαρκής» και πως «θα υπάρξουν περαιτέρω συζητήσεις τις επόμενες ημέρες» συνοδεύτηκε από το πάγιο αίτημά του για ισχυρές εγγυήσεις ασφαλείας.
Ο Εμανουέλ Μακρόν επισήμανε, μετά τις συνομιλίες με τον Ζελένσκι, ότι μόνο η Ουκρανία μπορεί να αποφασίσει για τα εδάφη της στο πλαίσιο ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων με τη Ρωσία και ότι οι Ευρωπαίοι πρέπει να βρίσκονται στο τραπέζι των συνομιλιών ώστε να διασφαλιστούν αξιόπιστες εγγυήσεις ασφάλειας για το Κίεβο. Την ώρα από το Βερολίνο, ο καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς, στο πλαίσιο κοινής συνέντευξης Τύπου με τον Πολωνό πρωθυπουργό, Ντόναλντ Τουσκ, υπογράμμιζε επίσης ότι «δεν μπορεί να υπάρξει επιβεβλημένη ειρήνη» στην Ουκρανία και ότι το Κίεβο και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί του πρέπει να συμμετέχουν σε οποιαδήποτε συμφωνία για τον τερματισμό του πολέμου. Επόμενος σταθμός του Ζελένσκι μετά το Παρίσι είναι σήμερα η Ιρλανδία.
Οι εδαφικές παραχωρήσεις και οι εγγυήσεις ασφαλείας είναι τα πλέον ακανθώδη ζητήματα, με το Κίεβο να απορρίπτει οποιαδήποτε ρήτρα «ουδετερότητας» και να μην αποδέχεται μόνιμες εδαφικές απώλειες χωρίς σαφείς και δεσμευτικές ρωσικές παραχωρήσεις και χωρίς έμπρακτες εγγυήσεις από τη Δύση, όμως στο προσκήνιο έρχεται και το ζήτημα των εγκλημάτων πολέμων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, διά του αρμόδιου επιτρόπου Μάικλ ΜακΓκραθ, προειδοποίησε χθες ότι οποιοδήποτε ειρηνευτικό σχέδιο δεν μπορεί να περιλαμβάνει αμνηστία (όπως όριζε το αρχικό σχέδιο) για εγκλήματα πολέμου. Οι ουκρανικές αρχές έχουν «ανοίξει» πάνω από 178.000 σχετικές υποθέσεις, ενώ πρόσφατη έκθεση του ΟΗΕ κάνει λόγο για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας μέσω επιθέσεων σε αμάχους και για βίαιες μετακινήσεις πληθυσμών. Σε βάρος του Βλαντιμίρ Πούτιν έχει εκδοθεί από τις 17 Μαρτίου του 2023 ένταλμα σύλληψης από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΙCC) στη Χάγη για τις απαγωγές παιδιών από τις κατεχόμενες περιοχές της Ουκρανίας και τη μεταφορά τους στη Ρωσία.
