Στα χνάρια της συμμάχου Κίνας, η οποία έχει εδώ και χρόνια μετατρέψει τη δυστοπία του «Μεγάλου Αδελφού» σε εφιαλτική πραγματικότητα για τους πολίτες της, βηματίζει η Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν, εντείνοντας προοδευτικά από την εποχή των μεγάλων αντικυβερνητικών διαδηλώσεων του 2011-2012 έως την πανδημία, και με κορύφωση τον πόλεμο που εξαπέλυσε κατά της Ουκρανίας, την παρακολούθηση, τη λογοκρισία και τον έλεγχο (και τιμωρία) κάθε αντίθετης φωνής.
Ένα σύστημα ολοκληρωτικής ψηφιακής παρακολούθησης στα πρότυπα της… πρωτοπόρου Κίνας οικοδομείται στη Ρωσία, και προσεχώς θα «ενδυναμωθεί» περαιτέρω με την ενσωμάτωση τεχνητής νοημοσύνης. Εκατοντάδες χιλιάδες κάμερες με τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου καταγράφουν τις κινήσεις των Ρώσων, οι λογαριασμοί των μέσων κοινωνικής δικτύωσης παρακολουθούνται μαζικά, ιστοσελίδες μπλοκάρονται, ενώ πρόστιμα και φυλάκιση απειλούν όσους τολμήσουν να κάνουν αναρτήσεις ή σχόλια στο Διαδίκτυο που κοντράρουν το αφήγημα της Μόσχας για την εισβολή στο ουκρανικό έδαφος.
Ακόμη και μία κυβερνητική ηλεκτρονική πλατφόρμα, που κάποτε επαινούνταν για τη διευκόλυνση γραφειοκρατικών διαδικασιών όπως η πληρωμή προστίμων ή η υποβολή αίτησης για έκδοση διαβατηρίου, μετατρέπεται σε εργαλείο ελέγχου, καθώς κατόπιν διατάγματος Πούτιν θα χρησιμοποιηθεί για την αποστολή ειδοποιήσεων στρατολόγησης σε νεοσύλλεκτους.
Στόχος, να εμποδιστεί το φαινόμενο που παρατηρήθηκε κατόπιν της μερικής επιστράτευσης, με Ρώσους να επιχειρούν να γλιτώσουν τη στράτευση αποφεύγοντας να παραλάβουν την ειδοποίηση δια ζώσης. Εφόσον το σχετικό έγγραφο αναρτηθεί στην πλατφόρμα, απαγορεύεται να εγκαταλείψουν τη Ρωσία ανεξαρτήτως εάν το «είδαν» ή όχι, ενώ εάν δεν συμμορφωθούν μετά την παρέλευση 20ημέρου επιβάλλονται αυτόματα περιορισμοί, όπως η ανάκληση άδειας οδήγησης ή η απαγόρευση οποιουδήποτε είδους αγοραπωλησίας.
Κάτι ακόμα πιο σκοτεινό παραμονεύει πίσω από αυτές τις κινήσεις, με την Τατιάνα Στανόβαγια της εδρεύουσας στην Ουάσινγκτον «δεξαμενής σκέψης» Carnegie Endowment for International Peace να επισημαίνει στο πρακτορείο Associated Press πως οι περιορισμοί μπορεί να επεκταθούν και σε άλλες πτυχές της ρωσικής ζωής καθώς η κυβέρνηση «χτίζει ένα κρατικό σύστημα ολοκληρωτικής ψηφιακής παρακολούθησης, εξαναγκασμού και τιμωρίας».
«Το ‘ψηφιακό γκουλάγκ’ που συζητήθηκε πολύ κατά τη διάρκεια της πανδημίας παίρνει τώρα την πραγματική του μορφή» προειδοποιεί η Τατιάνα Στανόβαγια, την ώρα που ο οργανώσεις προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και Ρώσοι αντιπολιτευόμενοι κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τις εντεινόμενες κινήσεις του καθεστώτος Πούτιν να εκμεταλλευτεί την ψηφιακή τεχνολογία για να παρακολουθεί, να λογοκρίνει και να ελέγχει τον πληθυσμό. Πολλοί είναι εκείνοι που κάνουν λόγο «γκουλάγκ του κυβερνοχώρου», παραπέμποντας στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας στη σοβιετική εποχή.
Τελευταίος νόμος του Δεκεμβρίου έχει υποχρεώσει τις εταιρείες ταξί να μοιράζονται τις βάσεις δεδομένων τους με την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας της Ρωσίας (FSB), διάδοχο της KGB, που αποκτά πρόσβαση στις ημερομηνίες μετακίνησης, τον προορισμό και τον τρόπο πληρωμής του κάθε επιβάτη. Οι πάροχοι υπηρεσιών κινητής τηλεφωνίας και Διαδικτύου καλούνται να κρατούν αρχεία τηλεφωνικών κλήσεων και μηνυμάτων για να τα διαβιβάσουν στην FSB εφόσον ζητηθεί, ενώ υπήρξαν κατά το παρελθόν και -άκαρπες- πιέσεις προς εταιρείες όπως η Google, η Apple και το Facebook να πράξουν ο ίδιο.
Μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η λογοκρισία στο Διαδίκτυο και οι ποινικές διώξεις -βάσει του νόμου περί… «διασποράς ψευδών ειδήσεων» και «απαξίωσης του στρατού»- έσπασαν κάθε ρεκόρ. Σύμφωνα με την οργάνωση Net Freedoms, οι αρχές μπλόκαραν περισσότερες από 610.000 ιστοσελίδες (περιλαμβανομένων Facebook, Twitter, Instagram και Telegram) το 2022 -ο υψηλότερος ετήσιος αριθμός εδώ και 15 χρόνια-, ενώ 779 άτομα αντιμετώπισαν ποινική δίωξη για σχόλια και αναρτήσεις στο Διαδίκτυο (επίσης ρεκόρ), ιδίως στη δημοφιλή ρωσική πλατφόρμα Vkontakte που φέρεται να συνεργάζεται με τις αρχές.
Έκδηλη είναι την ίδια στιγμή η ανησυχία ότι η διαδικτυακή λογοκρισία πρόκειται να επεκταθεί δραστικά μέσω της χρήσης συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης που θα «χτενίζουν» μέσα κοινωνικής δικτύωσης για περιεχόμενο που θεωρείται «παράνομο», επισημαίνεται σε ανάλυση του AP. Το Φεβρουάριο, η κυβερνητική ρυθμιστική αρχή μέσων μαζικής ενημέρωσης Roskomnadzor παρουσίασε το «Oculus» -ένα σύστημα AI που αναζητά απαγορευμένο περιεχόμενο σε φωτογραφίες και βίντεο στο Διαδίκτυο και μπορεί να αναλύει περισσότερες από 200.000 εικόνες την ημέρα, σε σύγκριση με περίπου 200 την ημέρα από τον άνθρωπο. Δύο άλλα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης πρόκειται να «αναλάβουν» σχετικές αναζητήσεις για κείμενα.
Στη Μόσχα λειτουργούν σήμερα 250.000 κάμερες με τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου σε εισόδους κατοικιών, δημόσια μέσα μεταφοράς και τους δρόμους. Αντίστοιχες κάμερες υπάρχουν στην Αγία Πετρούπολη και άλλες μεγάλες ρωσικές πόλεις, και προοδευτικά αυξάνονται ανά τη χώρα. Όταν ξέσπασε το 2021 το κύμα διαμαρτυρίας για τη φυλάκιση του ηγέτη της αντιπολίτευσης Αλεξέι Ναβάλνι, το σύστημα χρησιμοποιήθηκε για τον εντοπισμό και τη σύλληψη όσων συμμετείχαν σε διαδηλώσεις, μερικές φορές ακόμη και εβδομάδες αργότερα, ενώ κατόπιν της μερικής επιστράτευσης που ανακοίνωσε ο Βλαντιμίρ Πούτιν χρησιμοποιήθηκε για τον εντοπισμό όσων αρνούνταν να υπηρετήσουν.
Διαβάστε επίσης
Γιατί η ΕΕ πρέπει να προετοιμαστεί από τώρα για τη Ρωσία μετά τον Πούτιν
