Το πρόσφατο αίτημα του πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου για προεδρική χάρη, προτού ολοκληρωθεί η μακροχρόνια δίκη του, αναζωπύρωσε τον δημόσιο διάλογο στο Ισραήλ. Η πρακτική αυτή είναι θεσμικά ασυνήθιστη, καθώς παραδοσιακά οι χάρες εξετάζονται μετά την έκδοση τελεσίδικης απόφασης.
Η κυβέρνηση υποστηρίζει ότι ο πρωθυπουργός χρειάζεται να αφιερώσει πλήρως την ενέργειά του στη διαχείριση μιας κρίσιμης περιόδου εθνικής ασφάλειας, ενώ η αντιπολίτευση προειδοποιεί για τον κίνδυνο υπονόμευσης της αρχής της ισότητας απέναντι στον νόμο.
Ο Πρόεδρος Ισαάκ Χέρτσογκ έχει καταστήσει σαφές ότι θα αξιολογήσει το αίτημα αποκλειστικά με γνώμονα το εθνικό συμφέρον. Το πραγματικό ερώτημα δεν είναι η προσωπική «δικαιοσύνη» της χάριτος, αλλά κατά πόσο μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο σταθεροποίησης για το Ισραήλ και τη Μέση Ανατολή, και, δευτερευόντως, ως διέξοδος για έναν ηγέτη που κυριάρχησε στην πολιτική ζωή επί δεκαετίες.
Η δίκη του Νετανιάχου έχει ενισχύσει ένα ήδη βαθύ κοινωνικό ρήγμα. Για πολλούς Ισραηλινούς αποτελεί αναγκαία πράξη λογοδοσίας, ενώ άλλοι τη θεωρούν πολιτικά υποκινούμενη. Το αποτέλεσμα είναι ότι η δημόσια πολιτική ζωή περιστρέφεται γύρω από το πρόσωπό του, εγκλωβίζοντας το πολιτικό σύστημα σε ένα διαρκές «δημοψήφισμα για τον Μπίμπι».
Μια προεδρική χάρη, ιδίως εάν συνδεθεί με συμφωνημένη πολιτική μετάβαση, θα μπορούσε να βελτιώσει την κυβερνητική σταθερότητα από την εξέλιξη της δίκης. Θα απομάκρυνε από τον δημόσιο διάλογο τον τοξικό διχασμό «δικαστήρια εναντίον λαού» και θα επέτρεπε στα κόμματα να επιστρέψουν σε αναμέτρηση πολιτικών προγραμμάτων και όχι προσωπικοτήτων.
Επιπλέον, η χάρη θα μπορούσε να λειτουργήσει ως θεσμική εκεχειρία. Οι σχέσεις κυβέρνησης - δικαστικής εξουσίας έχουν κλονιστεί, ιδιαίτερα μετά τις μεταρρυθμίσεις του 2023 για το Ανώτατο Δικαστήριο. Ένα συμφωνημένο κλείσιμο της υπόθεσης θα απέτρεπε μια παρατεταμένη σύγκρουση θεσμών, αποφορτίζοντας ένα ιδιαίτερα εύθραυστο περιβάλλον.
Η άρση της δικαστικής εκκρεμότητας θα ενίσχυε επίσης τη λειτουργικότητα της κυβέρνησης σε περίοδο κρίσης. Η παρουσία του πρωθυπουργού στα δικαστήρια περιορίζει αναπόφευκτα τον χρόνο του για κρίσιμες διαδικασίες, από συνεδριάσεις του πολεμικού συμβουλίου μέχρι διεθνή διπλωματικά ραντεβού. Η εστίαση σε μια ενιαία εθνική στρατηγική, χωρίς τη «σκιά» της επόμενης δικαστικής συνεδρίασης, θα αναβάθμιζε την αποτελεσματικότητα της ανώτατης πολιτικής ηγεσίας.
Τέλος, η λήξη της υπόθεσης θα μπορούσε να ανοίξει δρόμο για κοινωνική επανασυγκόλληση. Με την αντιπαράθεση γύρω από τον Νετανιάχου να αποκλιμακώνεται, η δημόσια συζήτηση μπορεί να στραφεί προς τις γέφυρες μεταξύ διαφορετικών κοινοτήτων, θρησκευτικών, κοσμικών και μη θρησκευόμενων, δεξιών, κεντρώων, εβραϊκών και αραβικών. Εφόσον παρουσιαστεί σωστά, η χάρη μπορεί να αποτελέσει εργαλείο κοινωνικής ειρήνης σε μια περίοδο που η χώρα βγήκε βαθιά τραυματισμένη από πόλεμο και εσωτερικές συγκρούσεις.
Η απόφαση επίσης για χάρη συνδέεται άμεσα με τη θέση του Ισραήλ σε μια ασταθή Μέση Ανατολή. Το σοκ της επίθεσης της Χαμάς το 2023, οι εντάσεις στον Βορρά και η αμφίπλευρη χρήση ασύμμετρων απειλών καθιστούν κρίσιμη την εικόνα εσωτερικής συνοχής. Ένα Ισραήλ που κλείνει ένα μεγάλο εσωτερικό μέτωπο ενισχύει την αποτρεπτική του ισχύ, στέλνοντας μήνυμα σε αντιπάλους όπως το Ιράν και η Χεζμπολάχ ότι δεν είναι ευάλωτο σε εσωτερικές τριβές.
Παράλληλα, η περιφερειακή διπλωματία απαιτεί σταθερή ηγεσία. Οι Συμφωνίες του Αβραάμ άνοιξαν έναν νέο χώρο συνεργασίας, ο οποίος μπορεί να επεκταθεί σε κράτη όπως η Σαουδική Αραβία. Οι ηγέτες των υπολοίπων αυτών κρατών στη Μέση Ανατολή χρειάζονται βεβαιότητα ότι το Ισραήλ δεν θα αιφνιδιάζεται από εσωτερικές αναταράξεις. Η μείωση της εσωτερικής πίεσης μέσω μιας χάριτος διευκολύνει συνομιλίες που απαιτούν πολιτική συνέχεια και προβλεψιμότητα.
Η ίδια λογική ισχύει και για τις σχέσεις με τις ΗΠΑ. Η Ουάσινγκτον χρειάζεται έναν αξιόπιστο εταίρο ικανό να λάβει δύσκολες αποφάσεις για το Ιράν, τη Συρία, την Τουρκία και τη Ρωσία. Μια κυβέρνηση απαλλαγμένη από εσωτερικά νομικά βάρη έχει μεγαλύτερη διεθνή αξιοπιστία και μπορεί να λειτουργήσει ως σταθερός άξονας του περιφερειακού συστήματος ασφαλείας.
Τέλος, η σταθερότητα στις περιοχές Γάζας, Δυτικής Όχθης και Λιβάνου απαιτεί μακροχρόνιο σχεδιασμό. Επιχειρήσεις ανοικοδόμησης, διεθνείς ρυθμίσεις ασφαλείας και συντονισμός με αραβικά κράτη είναι αδύνατο να προχωρήσουν εάν το Ισραήλ αντιμετωπίζει διαρκή εσωτερική αναταραχή. Μια χάρη που οδηγεί σε πιο σταθερό πολιτικό περιβάλλον ενισχύει τη δυνατότητα μακροπρόθεσμου σχεδιασμού.
Η προεδρική χάρη μπορεί να συμβάλει στην αποκλιμάκωση της πόλωσης, στην αποκατάσταση θεσμικής ισορροπίας, στην ενίσχυση της κυβερνητικής λειτουργικότητας και στη λήξη ενός κύκλου επαναλαμβανόμενων εκλογών και αβεβαιότητας. Με την απομάκρυνση της δικαστικής εκκρεμότητας από το ανώτατο επίπεδο διακυβέρνησης, η χώρα μπορεί να επικεντρωθεί στα ζητήματα ασφάλειας, ανάκαμψης και κοινωνικής συνοχής.
Η εσωτερική σταθεροποίηση του Ισραήλ ενισχύει τις Συμφωνίες του Αβραάμ όπως είπαμε παραπάνω, μειώνει το περιθώριο δράσης ριζοσπαστικών οργανώσεων, ενδυναμώνει το άτυπο περιφερειακό σύστημα ασφαλείας απέναντι στο Ιράν και περιορίζει τις πιθανότητες αιφνίδιων κλιμακώσεων. Παράλληλα, επιτρέπει σε Ισραήλ και αραβικά κράτη να προωθήσουν συνεργασίες στη στρατηγική, την τεχνολογία και την ενέργεια, σε κλίμα μεγαλύτερης προβλεψιμότητας.
Η χορήγηση χάριτος στον Νετανιάχου μπορεί να υπηρετήσει το εθνικό συμφέρον, προσφέροντας μια ελεγχόμενη και συναινετική έξοδο από το πολιτικό σκηνικό για τον μακροβιότερο πρωθυπουργό του Ισραήλ. Μια τέτοια λύση θα του επέτρεπε να αποχωρήσει χωρίς το στίγμα μιας πιθανής καταδίκης, μειώνοντας την κοινωνική πόλωση και διευκολύνοντας μια θεσμικά ομαλή πολιτική μετάβαση. Παράλληλα, θα μπορούσε ο ίδιος να αναλάβει έναν λιγότερο διχαστικό, πιο θεσμικό ρόλο ως «πρεσβύτερος» της πολιτικής ζωής, λειτουργώντας ως άτυπος σύμβουλος σε ζητήματα στρατηγικής, εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας, σε ένα πλαίσιο όπου η προσωπική εκτόνωση και η άρση της δικαστικής εκκρεμότητας θα του επέτρεπαν να κινηθεί με μεγαλύτερη ηρεμία και υπευθυνότητα.
Ωστόσο, μια τέτοια απόφαση έχει και σημαντικά μειονεκτήματα ακόμα και για τον ίδιο. Μπορεί να δημιουργήσει την εντύπωση ότι ισχυροί πολιτικοί βρίσκονται «υπεράνω του νόμου», υπονομεύοντας την αρχή της λογοδοσίας και αφήνοντας ένα αμφιλεγόμενο αποτύπωμα στην πολιτική παρακαταθήκη του. Η παύση της δικαστικής διαδικασίας πριν από την τελεσιδικία της μπορεί να θεωρηθεί πολιτική παρέμβαση με στόχο την προστασία ενός ηγέτη, γεγονός που απειλεί να κλονίσει την εμπιστοσύνη στους θεσμούς και να δημιουργήσει ένα προβληματικό προηγούμενο για το μέλλον.
Η προοπτική προεδρικής χάριτος εγείρει εύλογες ανησυχίες για την ισότητα απέναντι στον νόμο και για τη λογοδοσία. Ωστόσο, αναδεικνύει και το διαχρονικό δίλημμα κάθε δημοκρατίας σε περίοδο κρίσης: Πώς συνδυάζεται η νομική αυστηρότητα με την ανάγκη για πολιτική σταθερότητα και εθνική συνοχή. Εφόσον ο Πρόεδρος Χέρτσογκ εκτιμήσει ότι μια καλά σχεδιασμένη χάρη μπορεί να αποτρέψει παρατεταμένη αστάθεια, τότε η πράξη αυτή μπορεί να αποτελέσει εργαλείο στρατηγικής διαχείρισης κρίσης και όχι πράξη προσωπικής εύνοιας. Υπό αυτό το πρίσμα, η προεδρική χάρη δεν είναι απλώς νομικό μέτρο αλλά στρατηγική επιλογή με ευρύτερες συνέπειες για το Ισραήλ, τη Μέση Ανατολή και, σε μικρότερο βαθμό, για τον ίδιο τον Νετανιάχου.
* Ο Γιαακώβ Χαλιώτης είναι Ελληνοκύπριος Εβραίος, με καταγωγή επίσης από την Κεφαλονιά, μέλος του Διπλωματικού Σώματος του Παγκόσμιου Εβραϊκού Συνεδρίου (WJC) και διαμένει σήμερα στο Λονδίνο. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κύπρο. Ειδικεύεται στην αντιμετώπιση του αντισημιτισμού και της αντισιωνιστικής ρητορικής, με ενεργή παρουσία στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ελλάδα, την Κύπρο, καθώς και σε διεθνή διπλωματικά fora.
Διαθέτει μακρά εμπειρία στον τομέα της στρατηγικής επικοινωνίας και της δημόσιας διπλωματίας, εκπροσωπώντας τις φωνές της εβραϊκής διασποράς και προωθώντας τον διαθρησκευτικό διάλογο και την κοινωνική συνοχή. Έχει εργαστεί σε διάφορους οργανισμούς, μεταξύ των οποίων το Υπουργείο Παιδείας του Ηνωμένου Βασιλείου ως Chief Social Media Officer και στη Shell ως Global Brand Analytics Lead. Πρόσφατα ίδρυσε στο Λονδίνο τον οργανισμό Group of Verified Intelligence.
