Από τη Μόσχα ξεκίνησε και εκεί επιστρέφει -αλλά αναθεωρημένο κατόπιν της ευρωπαϊκής παρέμβασης- το αμερικανικό σχέδιο για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία. Τίποτα δεν δείχνει ότι ο Βλαντιμίρ Πούτιν προτίθεται να αποδεχθεί κάτι λιγότερο από μια Ουκρανία σε καθεστώς πλήρους υποτέλειας στη Μόσχα, και υπό αυτό το πρίσμα μένει να φανεί σε ποιους δρόμους μπορεί να οδηγήσει το Κίεβο και την Ευρώπη η επικείμενη επίσκεψη του Στιβ Γουίτκοφ στο Κρεμλίνο.
Για δεύτερη φορά, μετά τη συνάντηση Τραμπ-Πούτιν στην Αλάσκα και την διπλωματική «αποκατάσταση» του Ρώσου προέδρου από τις Ηνωμένες Πολιτείες ενώ ο πόλεμος συνεχιζόταν, η ευρωπαϊκή διπλωματία βρέθηκε αιφνιδιασμένη και αποσυντονισμένη, προσπαθώντας να αποτρέψει μια αμερικανορωσική κατ’ ιδίαν συνεννόηση που θα σήμαινε ουσιαστική συνθηκολόγηση της Ουκρανίας και θα καθόριζε το μεταπολεμικό τοπίο και το πλαίσιο ασφαλείας στην περιοχή σε βάρος των ευρωπαϊκών συμφερόντων.
Στις μαραθώνιες διαβουλεύσεις του Σαββατοκύριακου στη Γενεύη, η Ευρώπη κέρδισε χρόνο πέραν της προθεσμίας της 27ης Νοεμβρίου που είχε θέσει ο Ντόναλντ Τραμπ στο Κίεβο, με στόχο να εξασφαλίσει ότι ζητήματα που άπτονται άμεσα της ασφάλειάς της θα συζητηθούν ξανά σε θεσμική βάση με την Ουάσινγκτον. Το αρχικό σχέδιο των 28 σημείων συρρικνώθηκε σε 19, σε μια άσκηση ισορροπίας της ευρωπαϊκής πλευράς μεταξύ του να βάλει φρένο στις πλέον μαξιμαλιστικές απαιτήσεις της Μόσχας και, ταυτόχρονα, να αποφύγει τον κίνδυνο μιας οριστικής εγκατάλειψης του Κιέβου από την Ουάσινγκτον, που θα απέδιδε στην Ουκρανία και στην Ευρώπη την ευθύνη για έναν πόλεμο που ο Τραμπ επιθυμεί να τερματίσει αλλά αδυνατεί.
Χάρη στην καθοριστική παρέμβαση του επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας Μάρκο Ρούμπιο στη Γενεύη τροποποιήθηκε η αμφιλεγόμενη πρόταση των 28 σημείων που, όπως εν τω μεταξύ αποκαλύφθηκε από το πρακτορείο Bloomberg, δεν ήταν ακριβώς αμερικανικής «πατρότητας» αλλά προϊόν απευθείας συνεννόησης του Στιβ Γουίτκοφ με τον κορυφαίο σύμβουλο του Βλαντιμίρ Πούτιν, Γιούρι Ουσάκοφ. Η διαρροή της υποκλαπείσας τηλεφωνικής συνομιλίας μεταξύ των Γουίτκοφ και Ουσάκοφ στις 14 Οκτωβρίου υποδεικνύει πως ο Αμερικανός απεσταλμένος παρείχε στους Ρώσους καθοδήγηση για τη διαπραγματευτική τους τακτική καθώς και σε ποιο τόνο -θετικό και αποδίδοντάς του συγχαρητήρια- να απευθυνθεί ο Βλαντιμίρ Πούτιν στον Τραμπ.
Στη συνομιλία ο Γουίτκοφ εμφανίζεται να αναγνωρίζει μία συμφωνία θα έλθει με ρωσικό έλεγχο του Ντονέτσκ και ότι ίσως χρειαστεί συζήτηση για μια «ξεχωριστή» εδαφική ανταλλαγή· παροτρύνει τον συνομιλητή του να χρησιμοποιήσει η Μόσχα τη συμφωνία της Γάζας ως πρότυπο, ενώ συμβουλεύει επίσης να γίνει μία τηλεφωνική επικοινωνία του Πούτιν με τον Τραμπ πριν από προγραμματισμένη συνάντηση του τελευταίου με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Ο Γιούρι Ουσάκοφ, σχολιάζοντας τη διαρροή, άφησε να εννοηθεί ότι η γνησιότητα της συνομιλίας δεν αμφισβητείται, υποστηρίζοντας ότι πιθανότατα στόχευε στο να πλήξει την εν εξελίξει διαπραγμάτευση.
Το γεγονός ότι μια συνομιλία τέτοιου επιπέδου υπεκλάπη αποτελεί από μόνο του ζήτημα ιδιαίτερης βαρύτητας, χωρίς όμως να υπάρχουν ενδείξεις για την πηγή ή τα ακριβή κίνητρα της διαρροής. Ωστόσο, στα της ουσίας, η καταγραφή επιβεβαίωσε ότι μεγάλο μέρος της αρχιτεκτονικής των 28 σημείων ήταν αποτέλεσμα απευθείας επικοινωνίας μεταξύ Γουίτκοφ και Κρεμλίνου - ένα στοιχείο που ενίσχυσε την αμηχανία των Ευρωπαίων, οι οποίοι βρέθηκαν προ τετελεσμένων.
Είναι ο Στιβ Γουίτκοφ ο οποίος θα επισκεφθεί την επόμενη εβδομάδα, για πολλοστή φορά, το Κρεμλίνο για να κομίσει το αναθεωρημένο σχέδιο. Από ρωσικής πλευράς, οι δηλώσεις του Σεργκέι Λαβρόφ δίνουν μία πρόγευση: Η Μόσχα υποδέχθηκε «ευνοϊκά» το αρχικό αμερικανικό σχέδιο, ανέφερε (ως ήταν αναμενόμενο), προειδοποίησε όμως ότι οποιαδήποτε σημαντική απόκλιση από το «πνεύμα και το γράμμα του Άνκορατζ» -τη συνάντηση Τραμπ και Πούτιν στην Αλάσκα- θα οδηγούσε σε «ριζικά διαφορετική κατάσταση». Οι διαβουλεύσεις συνεχίζονται σε δύο παράλληλα μέτωπα: στο Άμπου Ντάμπι, αντιπροσωπείες Ρώσων και Αμερικανών συναντήθηκαν χωριστά από μία ουκρανική αντιπροσωπεία. Στο Κίεβο αναμένεται ο Αμερικανός υπουργός Στρατού Νταν Ντρίσκολ για συνομιλίες με την ουκρανική ηγεσία. Παράλληλα, συνεχείς είναι οι τηλεδιασκέψεις των Ευρωπαίων υπουργών Εξωτερικών και των χωρών που μετέχουν στη «Συμμαχία των Προθύμων».
Ο Βλαντιμίρ Πούτιν ούτε βιαζόταν, ούτε βιάζεται να τερματίσει τον πόλεμο. Έχει απορρίψει κατ’ επανάληψη κάθε πρόταση για κατάπαυση του πυρός χωρίς ευρύτερο πολιτικό πλαίσιο που να ικανοποιεί τις απαιτήσεις του και έχει «αξιοποιήσει» παράλληλα ένα σύνολο παρελκυστικών τακτικών που στόχο έχουν την επιβράδυνση της αμερικανικής πίεσης και την ενίσχυση της εικόνας της Ουκρανίας στα μάτια του Ντόναλντ Τραμπ ως του παράγοντα που δεν συνεργάζεται. Μία συμφωνία τερματισμού του πολέμου θα μπορούσε να συνοδευτεί από μερική άρση κυρώσεων, ενεργειακές και οικονομικές διευθετήσεις και μια ευρύτερη στρατηγική ευελιξία. Όμως, σύμφωνα με εκτιμήσεις διεθνών αναλυτών, ο Ρώσος πρόεδρος δεν είναι διατεθειμένος να θυσιάσει για ανάλογα οφέλη τους βασικούς πολεμικούς του στόχους για την Ουκρανία: Ένα κράτος υποτελές στη Μόσχα, το οποίο κατά τη θεώρηση Πούτιν δεν αποτελεί καν κράτος.
Σε αυτό το πνεύμα κινούνταν άλλωστε το σχέδιο το 28 σημείων, που κατά την Ευρώπη αποτελούσε τη μέγιστη επιβράβευση της ρωσικής επιθετικότητας. Η αντιπρόταση που κατατέθηκε στόχευε να επαναφέρει ορισμένες κρίσιμες ισορροπίες: να αρθεί ο περιορισμός στη μέγιστη δυναμική του ουκρανικού στρατού, να παραμείνει ανοιχτό το ενδεχόμενο μελλοντικής ένταξης στο ΝΑΤΟ -για να μη δοθεί επί της ουσίας βέτο στη Ρωσία επί των αποφάσεων της Συμμαχίας, κι ας είναι στην πράξη φραγμένη η πορεία του Κιέβου προς τη Συμμαχία- και να συζητηθεί το εδαφικό κατόπιν πλήρους κατάπαυσης του πυρός.
Το Κίεβο έχει σε γενικές γραμμές αποδεχθεί το αναδιαμορφωμένο, μετά τη Γενεύη, αμερικανικό σχέδιο, με μία εξαίρεση: τις εδαφικές παραχωρήσεις. Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι είχε καταστήσει σαφές ότι αυτό το ζήτημα μπορεί να συζητηθεί μόνο σε επίπεδο ηγετών, απευθείας με τον Τραμπ. Εξ ου και η ουκρανική κυβέρνηση επιδιώκει συνάντηση το συντομότερο δυνατόν. Ωστόσο, ο Αμερικανός πρόεδρος, ενώ έχει αποσύρει το αρχικό τελεσίγραφο της 27ης Νοεμβρίου, έχει απορρίψει το ενδεχόμενο απευθείας συνάντησης τόσο με τον Ζελένσκι, όσο και με τον Πούτιν, πριν υπάρξει συμφωνία ή φθάσει το σχέδιο στο τελικό στάδιο επεξεργασίας του.
Ο Αμερικανός πρόεδρος εμφανίζεται ίσως υπερβολικά αισιόδοξος ως προς τις συνομιλίες. Εκφράζει δε την άποψη ότι η Μόσχα έχει συμφωνήσει να κάνει παραχωρήσεις, χωρίς όμως να υπεισέρχεται σε λεπτομέρειες. Μίλησε περί «τελειοποίησης» του αρχικού σχεδίου, με τη συμβολή και των δύο πλευρών, προσθέτοντας πως απομένουν λίγα σημεία διαφωνίας όταν προανήγγειλε την επικείμενη αποστολή Γουίτκοφ στη Μόσχα, με πιθανή συμμετοχή και του γαμπρού του Τζάρεντ Κούσνερ. Όσο για τη διαρροή της συνομιλίας Γουίτκοφ-Ουσάκοφ, ο Τραμπ υπερασπίστηκε τον ειδικό απεσταλμένο κάνοντας λόγο για «τυπική» διαπραγματευτική τακτική και μία συμφωνία που πρέπει να «πουλήσει» σε αμφότερες τις πλευρές.
Στην Ουάσινγκτον, ωστόσο, αρκετοί Ρεπουμπλικανοί βουλευτές και γερουσιαστές κατηγορούν την ομάδα Τραμπ ότι υιοθετεί μια στάση «κατευνασμού» απέναντι στη Μόσχα. Ο Μιτς Μακόνελ, κορυφαία προσωπικότητα του κόμματος και σταθερός υποστηρικτής της ουκρανικής υπόθεσης, σημείωσε ότι μια συμφωνία που επιβραβεύει την επιθετικότητα «δεν θα άξιζε το χαρτί στο οποίο είναι γραμμένη», υπογραμμίζοντας ότι οι ΗΠΑ δεν πρέπει να λειτουργούν ως ουδέτερος μεσολαβητής. Ιδιαίτερα η αντιπαράθεση του με τον αντιπρόεδρο Τζέι Ντι Βανς έχει καταδίξει τις μεγάλες εσωτερικές τριβές σχετικά με το προτεινόμενο σχέδιο.
Για την Ευρώπη, η ουκρανική υπόθεση συνδέεται άμεσα με τη θεμελιώδη αρχή ότι τα σύνορα δεν μπορούν να αλλάζουν δια της βίας και με τη μελλοντική αρχιτεκτονική ασφάλειας της ηπείρου.
Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον Ντερ Λάιεν, προειδοποίησε χθες ότι δεν μπορεί να υπάρξει «μονομερής κατακερματισμός μιας κυρίαρχης ευρωπαϊκής χώρας» και ότι η επιβράβευση της στρατιωτικής ισχύος ως μέσου αναθεώρησης συνόρων θα δημιουργήσει προηγούμενο με επικίνδυνες συνέπειες. Παράλληλα, σημείωσε ότι η κατάσταση παραμένει ρευστή και επικίνδυνη, αλλά προσφέρει και μια ευκαιρία για ουσιαστική πρόοδο, υπό την προϋπόθεση ότι θα διατηρηθεί η πίεση προς τη Ρωσία. Ο Γάλλος πρόεδρος, Εμανουέλ Μακρόν, την ίδια στιγμή επανέλαβε ότι δεν μπορεί να υπάρξει ειρήνη που να ισοδυναμεί με συνθηκολόγηση. Τόνισε, επίσης, ότι δεν μπορεί να υπάρξει περιορισμός στις αμυντικές δυνατότητες της Ουκρανίας και ότι τα ρωσικά «παγωμένα» περιουσιακά στοιχεία αποτελούν ευρωπαϊκή αρμοδιότητα ως προς τη μελλοντική τους χρήση.
Βάσει των όσων έχουν γίνει γνωστά από διεθνή μέσα, η ευρωπαϊκή αντιπρόταση, συνταγμένη πρωτίστως από αξιωματούχους της Βρετανίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας, εισηγείται τη διατήρηση ενός ουκρανικού στρατού έως 800.000 ανδρών σε καιρό ειρήνης, έναντι των 600.000 που προτείνει το αμερικανικό σχέδιο. Προβλέπει ότι οι συζητήσεις επί του εδαφικού πρέπει να αρχίσουν από την υφιστάμενη γραμμή επαφής και όχι από τις θέσεις που η Ρωσία επιδιώκει να αναγνωριστούν ως de facto ρωσικές ζώνες κυριαρχίας -περιλαμβανομένων ελεύθερων περιοχών του Ντονμπάς που σήμερα δεν κατέχει. Εισηγείται ακόμη εγγυήσεις ασφαλείας για την Ουκρανία ανάλογες με το Άρθρο 5 του ΝΑΤΟ και απορρίπτει τη χρήση των «παγωμένων» ρωσικών περιουσιακών στοιχείων για την ανοικοδόμηση υπό αμερικανική διαχείριση.
