Η άρνηση του Βλαντιμίρ Πούτιν, να αποδεχθεί οτιδήποτε λιγότερο από την πλήρη υποταγή της Ουκρανίας συγκρούεται με τις εντατικές αμερικανικές διπλωματικές προσπάθειες για τον τερματισμό του πολέμου. Πιστός, ωστόσο, στο κλασικό ρωσικό εγχειρίδιο διαστρέβλωσης της πραγματικότητας, ο Πούτιν επιχειρεί να παρουσιάσει την Ευρώπη, στα μάτια του Ντόναλντ Τραμπ, ως υπαίτια για έναν πόλεμο που ο Αμερικανός πρόεδρος επιθυμεί διακαώς αλλά αδυνατεί έως σήμερα να τερματίσει - ποντάροντας σε ρήξη μεταξύ Ευρωπαίων και Ουάσινγκτον, και σε μία Ουκρανία που θα μείνει έρμαιο των ορέξεών του.
«Παίζοντας» το χαρτί του διχασμού μεταξύ της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών, ο Πούτιν πέρασε χθες από τα ήξεις-αφήξεις σε ξεκάθαρη απόρριψη του σχεδίου τερματισμού του πολέμου, όπως αυτό αναθεωρήθηκε στις διαβουλεύσεις της Γενεύης μεταξύ των Ευρωπαίων και της αμερικανικής πλευράς - με την καθοριστική παρουσία του επικεφαλής διπλωματίας Μάρκο Ρούμπιο, ο οποίος υποστηρίζει μια πιο ισορροπημένη προσέγγιση - και στις ακόλουθες συνομιλίες Αμερικανών και Ουκρανών στη Φλόριντα.
Οι ευρωπαϊκές «απαιτήσεις» είναι «εντελώς απαράδεκτες για τη Ρωσία», δήλωσε ο Πούτιν για να κατηγορήσει τους Ευρωπαίους ότι «σαμποτάρουν» τις ειρηνευτικές προσπάθειες της προεδρίας Τραμπ και, κλιμακώνοντας τη ρητορική κατά των συμμάχων της Ουκρανίας, δεν απέκλεισε το ενδεχόμενο ευρύτερης σύγκρουσης - είπε ότι η Μόσχα δεν επιδιώκει και δεν σχεδιάζει να ξεκινήσει έναν πόλεμο με την Ευρώπη, αλλά «αν η Ευρώπη θέλει πόλεμο, η Ρωσία είναι έτοιμη τώρα». Υπαινίχθηκε δε ότι η Ρωσία θα ήταν έτοιμη να χρησιμοποιήσει «μεγαλύτερη ισχύ» από αυτήν που έχει ασκήσει στην Ουκρανία, κάτι που διεθνείς αναλυτές ερμήνευσαν ως πιθανή αναφορά στο πυρηνικό οπλοστάσιο της Μόσχας, το μεγαλύτερο παγκοσμίως.
Οι δηλώσεις του Πούτιν έγιναν στο πλαίσιο επενδυτικού φόρουμ στη Μόσχα, λίγο πριν δεχθεί στο Κρεμλίνο -για έκτη φορά φέτος- τον ειδικό απεσταλμένο του Λευκού Οίκου Στιβ Γουίτκοφ και τον γαμπρό του Τραμπ, Τζάρεντ Κούσνερ, για συνομιλίες επί του αναθεωρημένου σχεδίου τερματισμού του πολέμου. Το αρχικό σχέδιο των 28 σημείων, που ήλθε ως κεραυνός εν αιθρία για την Ευρώπη και αντανακλούσε πλήρως τις μαξιμαλιστικές απαιτήσεις της Μόσχας (με «συνυπογράφοντα» τον Γουίτκοφ), συρρικνώθηκε σε 19, σε μία προσπάθεια της ευρωπαϊκής πλευράς να εξισορροπήσει την ανάγκη διατήρησης της αμερικανικής εμπλοκής με την προστασία της εδαφικής ακεραιότητας και του μέλλοντος της Ουκρανίας ως κυρίαρχη χώρα.
Ο κίνδυνος μιας οριστικής εγκατάλειψης του Κιέβου από την Ουάσινγκτον, η οποία θα επέρριπτε στην Ουκρανία και στην Ευρώπη την ευθύνη για τη συνέχιση του πολέμου, είναι και το ιδανικό σενάριο για τον Πούτιν, ο οποίος εξακολουθεί να θεωρεί ως μοναδική βάση διαπραγμάτευσης το αρχικό, μαξιμαλιστικό πλαίσιο, που περιλαμβάνει την de facto ρωσική κυριαρχία σε ολόκληρο το Ντονμπάς -με παράδοση και των εδαφών που η Ρωσία δεν ελέγχει-, αλλαγή πολιτικής ηγεσίας, εκτεταμένη αποστρατιωτικοποίηση και «ουδετερότητα», δηλαδή πλήρη συνθηκολόγηση.
Ο Ρώσος πρόεδρος επιχειρεί συστηματικά τις τελευταίες ημέρες να προβάλλει μια εικόνα στρατιωτικής υπεροχής, προωθώντας τον ισχυρισμό ότι η Ουκρανία «καταρρέει». Σε αυτό το πλαίσιο, ανακοίνωσε την παραμονή της επίσκεψης Γουίτκοφ - και φορώντας στρατιωτική στολή - ότι οι ρωσικές δυνάμεις κατέλαβαν την κομβική πόλη Ποκρόφσκ στο Ντονμπάς, αν και η ουκρανική πλευρά το αμφισβήτησε. Tο Ποκρόφσκ δεν είναι απλώς μία ακόμη πόλη της ανατολικής Ουκρανίας που σβήνει κάτω από το βάρος του πολέμου. Για το Κρεμλίνο, είναι η πύλη προς το Ντονέτσκ - την «καρδιά» της επαρχίας που ο Πούτιν επιδιώκει να κατακτήσει ολοκληρωτικά από το 2014, και στην πόλη αυτή δεν κρίνεται μόνο η αντοχή των στρατών -επί δύο χρόνια την πολιορκούν οι Ρώσοι και οι Ουκρανοί αντιστέκονται- αλλά και των αφηγημάτων. Η Ρωσία θέλει να δείξει στις ΗΠΑ ότι βρίσκονται απέναντι σε μια δύναμη που «κερδίζει» και άρα δικαιούται να επιβάλει όρους.
Παράλληλα, ο Πούτιν «επενδύει» στο σκάνδαλο διαφθοράς που κλονίζει το στενό περιβάλλον του Ουκρανού προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι, επιβαρύνοντας στην πράξη την ουκρανική θέση στις εν εξελίξει διαπραγματεύσεις. Ο Ρώσος πρόεδρος δήλωσε χλευαστικά χθες ότι η ουκρανική ηγεσία «ζει σε άλλον πλανήτη» και «περιοδεύει ζητώντας χρήματα», αφήνοντας αιχμές ότι το Κίεβο δεν έχει τον έλεγχο ούτε της πολιτικής, ούτε της οικονομικής ούτε της στρατιωτικής του κατάστασης.
Η στρατηγική αυτή στοχεύει στη διαμόρφωση του όλου διπλωματικού πλαισίου υπέρ της Μόσχας: μια Ουκρανία υπό πίεση, μια Ευρώπη διχασμένη και μια αμερικανική προεδρία που αναζητά «συμφωνία» για να κλείσει γρήγορα έναν μη σημαντικό από πλευράς διακυβεύματος για την ίδια πόλεμο. Με εκφοβισμό προς τους Ευρωπαίους, απόδοση ευθυνών για το «ναυάγιο» της ειρήνης σε αυτούς -και όχι στη Ρωσία- και πίεση στην Ουάσινγκτον, η ρωσική ηγεσία επιδιώκει να αναγκάσει το Κίεβο και την Ευρώπη να αποδεχθούν ένα «σχέδιο ειρήνης» όχι ως βάση συμβιβασμού αλλά ως αναγνώριση ρωσικών κεκτημένων. Η ρητορική «είμαστε έτοιμοι για πόλεμο αν χρειαστεί» λειτουργεί ως μοχλός πίεσης, αλλά και ως «σήμα» προς το εσωτερικό κοινό και διεθνή ακροατήρια ότι η Μόσχα δεν προτίθεται να υποχωρήσει εύκολα.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση ισορροπεί σε τεντωμένο διπλωματικό σχοινί στις σχέσεις της με την προεδρία Τραμπ -κινούμενη στη λογική του χειρότερου δυνατού σεναρίου και χωρίς να μπορεί να παραβλέψει τις πραγματικότητες στο πεδίο, αλλά ούτε και να τις νομιμοποιήσει. Επιμένει ότι οποιοδήποτε σχέδιο δεν μπορεί να εγκριθεί δίχως σεβασμό της εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας και σαφείς εγγυήσεις ασφαλείας. Εν όψει των συνομιλιών Πούτιν-Γουίτκοφ, ο Εμανουέλ Μακρόν διαμήνυε ότι «κανένα τελικό ειρηνευτικό σχέδιο δεν υπάρχει ακόμη» και πως οι ευρωπαϊκές χώρες θα πρέπει να συμμετάσχουν σε κάθε συζήτηση για εγγυήσεις ασφαλείας και για την ενταξιακή πορεία της Ουκρανίας στην ΕΕ. Τόνισε δε ότι το ζήτημα των εδαφικών παραχωρήσεων «μπορεί να το αποφασίσει μόνο ο Ζελένσκι».
Με τις δηλώσεις Πούτιν σαφώς να μην προδιαθέτουν σε διάθεση συμβιβασμού, μένει ανοιχτό το ερώτημα για τις επόμενες κινήσεις του Ντόναλντ Τραμπ στην σκακιέρα του Ουκρανικού - και κατά πόσο η πίεση θα επιστρέψει και σε ποια ένταση στο Κίεβο για παραχωρήσεις. Ειδικά το ζήτημα του εδαφικού, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι θέλει να τεθεί σε κατ’ ιδίαν συνάντησή του με τον Ντόναλντ Τραμπ, ωστόσο κάτι τέτοιο δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα. Ο Αμερικανός πρόεδρος έχει αποκλείσει νέα συνάντηση με τον Ζελένσκι ή τον Πούτιν, εκτός αν οριστικοποιηθεί συμφωνία ή φτάσει στα τελικά στάδια.
Μιλώντας χθες στο υπουργικό του συμβούλιο στον Λευκό Οίκο, ο Τραμπ περιορίστηκε σε σύντομες αναφορές περί ενός πολέμου που «δεν είναι εύκολο να λυθεί», επιμένοντας ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι πλέον «οικονομικά εμπλεκόμενες», αναφερόμενος στο γεγονός ότι η Ουάσινγκτον δεν διαθέτει πια, όπως επί προεδρίας Μπάιντεν, όπλα στο Κίεβο αλλά τα πωλεί στους ΝΑΤΟϊκούς συμμάχους της Ουκρανίας.
Με τη στοχοποίηση της Ευρώπης ως δήθεν υπεύθυνης για την παρεμπόδιση της ειρηνευτικής διαδικασίας, την καλλιέργεια αμφιβολιών στην Ουάσινγκτον ως προς την αξιοπιστία των Ευρωπαίων, και την προβολή της Ρωσίας ως μιας δύναμης αποφασισμένης και έτοιμης να κλιμακώσει, το Κρεμλίνο επιχειρεί να αποδυναμώσει τη δυτική συνοχή. Η στρατηγική αυτή έχει βαθιές ρίζες: το Κρεμλίνο διαχρονικά επένδυε στον κατακερματισμό της Δύσης, θεωρώντας ότι η ενότητα Ευρώπης-ΗΠΑ αποτελεί το μεγαλύτερο εμπόδιο στα ρωσικά συμφέροντα. Το ερώτημα πλέον είναι αν η Ευρώπη, οι ΗΠΑ και η Ουκρανία μπορούν να διατηρήσουν κοινό μέτωπο.
