Με την αμερικανική πίεση στο «κόκκινο» και την οργή του Ντόναλντ Τραμπ για μια συμφωνία που ακόμη δεν επιτυγχάνεται να στρέφεται κυρίως προς το Κίεβο και τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, και όχι προς το Κρεμλίνο, η Ουκρανία εμφανίζεται να αποδέχεται ή τουλάχιστον να εξετάζει σοβαρά την προοπτική εγκαθίδρυσης αποστρατιωτικοποιημένης ζώνης στο Ντονμπάς, υπό την προϋπόθεση ότι θα παρασχεθούν ισχυρές δυτικές εγγυήσεις ασφαλείας.
Αντιμέτωπος με ένα άτυπο τελεσίγραφο εκ μέρους του Αμερικανού προέδρου για την αποδοχή εδαφικών παραχωρήσεων, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι βρίσκεται σε πυρετώδεις διαβουλεύσεις με τους Ευρωπαίους ηγέτες προσπαθώντας να υψώσει διπλωματικά τείχη άμυνας έναντι των πλέον μαξιμαλιστικών απαιτήσεων του Κρεμλίνου. Καθ’ όλη τη δημόσια τοποθέτησή του, ο Ζελένσκι επιμένει ότι το εδαφικό ζήτημα θα πρέπει να απαντηθεί από τους ίδιους τους ίδιους τους Ουκρανούς πολίτες μέσω δημοψηφίσματος ή εκλογών.
Το Κίεβο επιχειρεί να ισορροπήσει σε μια λεπτή γραμμή: να κατευνάσει τον Τραμπ, χωρίς όμως να παραχωρήσει έδαφος που ακόμα ελέγχει στην ανατολική ζώνη του Ντονμπάς, την οποία η Ρωσία επιδιώκει να κατακτήσει πλήρως ήδη από το 2014, και τώρα επιμένει ότι θα το πράξει είτε μέσω διαπραγμάτευσης, είτε μέσω στρατιωτικής ισχύος. Σε τεντωμένο διπλωματικό με τις ΗΠΑ κινείται αντίστοιχα η Ευρώπη και έχουν εξαιρετικά κρίσιμο χαρακτήρα τόσο οι διαβουλεύσεις του Σαββατοκύριακου στο Παρίσι, όσο και η συνάντηση των ηγετών ευρωπαϊκών κρατών τη Δευτέρα στο Βερολίνο, όπου έχει προσκληθεί και ο ίδιος ο Ντόναλντ Τραμπ, αν και δεν διαφαίνεται προοπτική να παραστεί.
Το εδαφικό και οι εγγυήσεις ασφαλείας ήταν και παραμένουν τα πιο καίρια και δύσκολα σημεία για τον τερματισμό του πολέμου. Η Ουκρανία πιέζεται ασφυκτικά από τις ΗΠΑ για εδαφικές παραχωρήσεις και εκείνη πιέζει με τη σειρά της για ρητές εγγυήσεις ασφαλείας που θα αποτρέπουν μία μελλοντική, τρίτη εισβολή στην επικράτειά της, και θα ήταν εν πολλοίς κενό γράμμα αν δεν φέρουν ισχυρό αμερικανικό αποτύπωμα.
Σε αυτό το περιβάλλον, αποκλειστικό δημοσίευμα της γαλλικής εφημερίδας Le Monde ανέφερε ότι το Κίεβο έχει συμφωνήσει σε ένα από τα κεντρικά σημεία των διαπραγματεύσεων, αποδεχόμενο τη δημιουργία αποστρατιωτικοποιημένης ζώνης στο Ντονμπάς. Η παραχώρηση αυτή, σύμφωνα με το ίδιο ρεπορτάζ, ενσωματώθηκε στην αναθεωρημένη εκδοχή του αμερικανικού σχεδίου που συνέταξε η ουκρανική προεδρία και διαβίβασε στον Τραμπ. Ο Εμανουέλ Μακρόν, ο Κιρ Στάρμερ και ο Φρίντριχ Μερτς συμμετείχαν στη διαμόρφωση της πρότασης, όπως επιβεβαίωσε το Βερολίνο.
Στη θεώρηση του Κιέβου, η αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη θα προϋπέθετε την απόσυρση τόσο των ουκρανικών όσο και των ρωσικών δυνάμεων από εκατέρωθεν της γραμμής επαφής στο Ντονμπάς. Η στρατηγικά κρίσιμη περιοχή θα τελούσε υπό την εποπτεία διεθνούς δύναμης, με το Κίεβο να ζητά και αμερικανική συμμετοχή. Στο αναθεωρημένο κείμενο που το Κίεβο απέστειλε στην Ουάσινγκτον περιλαμβάνονται τρία κεφάλαια: ένα σύνολο περίπου 20 σημείων για τον τερματισμό του πολέμου, μια ενότητα για την αρχιτεκτονική ευρωπαϊκής ασφάλειας μετά τον πόλεμο, και μια τρίτη για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας.
Ο Ουκρανός διαπραγματευτής Μιχάιλο Ποντολιάκ δήλωσε στον Monde ότι η αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη θα πρέπει να δημιουργηθεί «και στις δύο πλευρές της γραμμής», ενώ προέταξε την ανάγκη καθορισμού των ειδικών όρων απομάκρυνσης οπλικών συστημάτων και του ακριβούς ρόλου της διεθνούς δύναμης που θα επιβλέπει την εφαρμογή των συμφωνηθέντων. «Πρόκειται για έναν τρόπο να τερματιστεί η σύγκρουση, γνωρίζοντας ότι μέρος του εδάφους θα παραμείνει δυστυχώς υπό ντε φάκτο ρωσική κατοχή και ότι σε κάθε περίπτωση θα καθοριστεί μια γραμμή διαχωρισμού», ανέφερε ο ίδιος.
Η προσέγγιση αυτή παραπέμπει στη γνωστή αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη της Κορέας μετά το 1953, με τη διαφορά ότι στην ουκρανική περίπτωση η έκταση θα ήταν σημαντικά μεγαλύτερη. Εάν υιοθετηθεί, θα πρόκειται για μία εξαιρετικά δύσκολη παραχώρηση από πλευράς Ζελένσκι, αλλά αποσκοπεί στο να αποτραπεί η πλήρης παράδοση εδαφών του Ντονμπάς που δεν ρωσοκρατούνται. Αυτή η απαίτηση παραμένει για τον Ζελένσκι κόκκινη γραμμή. Ευρωπαίος διπλωμάτης χαρακτήρισε δύσκολες τις παραχωρήσεις που φέρεται, κατά ανεπιβεβαίωτες επί του παρόντος πληροφορίες, να αποδέχθηκε ο Ζελένσκι, επισημαίνοντας ότι τα κεφάλαια περί εγγυήσεων ασφαλείας και ανοικοδόμησης λειτουργούν ως αντιστάθμισμα -ή «παρηγοριά για να καταπιεί το πικρό χάπι», όπως χαρακτηριστικά δήλωσε αναφερόμενος στη βασική παραχώρηση του εδαφικού.
Ευρωπαίοι διπλωμάτες που επικαλείται παράλληλα το CNN ανέφεραν ότι στην πρόταση περιλαμβάνεται η δημιουργία αποστρατιωτικοποιημένης ζώνης και πρόνοιες για εγγυήσεις ασφαλείας ανάλογες του Άρθρου 5 του ΝΑΤΟ. Αφαιρείται η ρητή διατύπωση που απαγορεύει στην Ουκρανία να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ· αντίθετα, δεν γίνεται καμία αναφορά σε ενδεχόμενη μελλοντική συμμετοχή της χώρας στη Συμμαχία. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η συζήτηση για ταχεία ένταξη της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση έως το 2027, όπως μετέδωσαν οι Financial Times. Εφόσον, υπήρχε όντως αυτή η προοπτική ο Ντόναλντ Τραμπ θα έπρεπε να πείσει τον σύμμαχό του Βίκτορ Όρμπαν να άρει τις ενστάσεις του.
Η ίδια η ουκρανική προεδρία έσπευσε να διαψεύσει ότι έχει ληφθεί πολιτική απόφαση στο ζήτημα της αποστρατιωτικοποιημένης ζώνης. Το Kyiv Post μετέδωσε ότι το γραφείο του προέδρου χαρακτήρισε όλες τις συζητήσεις «θεωρητικές», επισημαίνοντας ότι δεν υπάρχει συμφωνία για ουδέτερη ή αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη. Ο Ποντολιάκ διευκρίνισε ότι εξετάζονται «όλα τα πιθανά σενάρια», συμπεριλαμβανομένης μιας υποθετικής παύσης των επιχειρήσεων πάνω στη γραμμή επαφής, ενώ ο Ζελένσκι ανέφερε ότι η σχετική πρόταση έχει συζητηθεί στην εκδοχή όμως που αφορούσε αποχώρηση μόνο των ουκρανικών δυνάμεων.
Αναφερόμενος στο αμερικανικό σχέδιο που παρέλαβε το Κίεβο, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι είχε δηλώσει την Πέμπτη ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες πρότειναν τη δημιουργία μίας «ελεύθερης οικονομικής ζώνης» στις περιοχές του Ντονέτσκ που ελέγχει το Κίεβο, με την Ουκρανία να αποσύρει τις δυνάμεις της και τη Ρωσία να μην προωθείται - εν είδει συμβιβαστικής εκδοχής. Ο Ουκρανός πρόεδρος ανέφερε ότι μια τέτοια λύση θα απαιτούσε εγγυήσεις ώστε να μη βρεθεί η ζώνη υπό ρωσική διείσδυση, ρωτώντας ποιος θα την διοικεί, πώς θα διασφαλιστεί ότι ο ρωσικός στρατός δεν θα εισβάλλει μόλις αποσυρθούν τα ουκρανικά στρατεύματα ή ποιος θα εμποδίσει στρατιώτες να μεταμφιεστούν σε πολίτες και να καταλάβουν την περιοχή. Πέραν του Ντονέτσκ, ο Ζελένσκι επισήμανε ότι βασικό πεδίο τριβής είναι ο έλεγχος του πυρηνικού εργοστασίου της Ζαπορίζια.
Οι επιφυλάξεις για το αμερικανικό σχέδιο ενισχύονται και από δυτικές εκτιμήσεις. Ο Πίτερ Ρίκετς, πρώην σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του Ηνωμένου Βασιλείου, χαρακτήρισε δικαιολογημένη την επιφύλαξη του Κιέβου, εκτιμώντας ότι οι εγγυήσεις δεν θα είχαν μακροπρόθεσμη αξιοπιστία και ότι η Ρωσία θα επιχειρούσε να εκμεταλλευθεί κενά ασφάλειας. «Ολόκληρο το Ντονμπάς ανήκει στη Ρωσία», ισχυριζόταν χθες ο σύμβουλος του Κρεμλίνου Γιούρι Ουσακόφ. Στην πραγματικότητα το 25% παραμένει υπό ουκρανικό έλεγχο. Παράλληλα, η Μόσχα προβάλλει όλο και περισσότερο ότι βρίσκεται στην ίδια «σελίδα» με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο επικεφαλής της ρωσικής διπλωματίας, Σεργκέι Λαβρόφ ανέφερε χθες ότι οι δύο πλευρές έχουν «επιλύσει όλες τις παρεξηγήσεις» και ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες επιθυμούν «δίκαιη λύση», μετά τις επαφές του διδύμου Γουίτκοφ-Κούσνερ με τον Βλαντιμίρ Πούτιν.
Στο ευρωπαϊκό πεδίο, ο καγκελάριος Μερτς ανακοίνωσε ότι η Γερμανία καλεί τις ΗΠΑ σε συνάντηση κορυφής στο Βερολίνο τη Δευτέρα, με τη συμμετοχή Ευρωπαίων ηγετών και του Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ώστε να υπάρξει κοινή γραμμή στο ταχέως εξελισσόμενο πλαίσιο των διαβουλεύσεων. Η αμερικανική συμμετοχή εξαρτάται από την πρόοδο στις διαβουλεύσεις που θα έχουν το Σαββατοκύριακο ανώτατοι αξιωματούχοι της ομάδας Ε3 (Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία και Γερμανία), Ουκρανίας και ΗΠΑ.
Η πρόσκληση του Βερολίνου ήρθε έπειτα από την τηλεφωνική επικοινωνία μεταξύ των Μερτς, Μακρόν, Στάρμερ και Τραμπ, κατά την οποία καταγράφηκαν εντάσεις, με «πολύ έντονες εκφράσεις» όπως παραδέχθηκε ο Αμερικανός πρόεδρος. Οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες προσπαθούν να ενισχύσουν τον ρόλο τους στη διαδικασία, φοβούμενες ότι οι αμερικανικές προτάσεις ευνοούν υπερβολικά τη ρωσική πλευρά και επιβάλλουν απαιτήσεις στις οποίες η Ουκρανία δεν μπορεί να συναινέσει.
