Η πτώση της γαλλικής κυβέρνησης και η πύρρειος νίκη των Εργατικών στη Νορβηγία δεν είναι το αποτέλεσμα μιας φυσιολογικής πολιτικής ή εκλογικής διαδικασίας. Είναι ο καθρέφτης του λαϊκισμού, του μεγαλύτερου εχθρού της ευρωπαϊκής Δημοκρατίας, που βρίσκεται πλέον εντός των τειχών. Η Γαλλία, η χώρα με το μεγαλύτερο κοινωνικό κράτος, δεν μπορεί εδώ και χρόνια να πάρει ανάσα. Και η (καθισμένη πάνω στο πετρέλαιο) Νορβηγία, μια από τις πλουσιότερες χώρες στον κόσμο δηλαδή, παρακολουθεί τον λαϊκισμό να παίρνει κεφάλι.
Οι ταραχές στη Γαλλία, με τα περίφημα «κίτρινα γιλέκα» στην πρώτη γραμμή, διαρκούν από το 2018, δηλαδή σε εντελώς ανύποπτο χρόνο σε σχέση με τα μέτρα που ανακοίνωσε η κυβέρνηση Μπαϊρού. Και η ζάπλουτη Νορβηγία δεν έχει κανέναν λόγο να φέρνει τους λαϊκιστές στην δεύτερη θέση.
Πρόκειται για δύο εμβληματικά παραδείγματα που αποδεικνύουν ότι μπορεί σε πολλές χώρες οι κρίσεις ακυβερνησίας να βασίζονται στα (υπαρκτά) οικονομικά προβλήματα των πολιτών – τα οποία εκμεταλλεύονται τα κόμματα της αντιπολίτευσης που μοιράζουν ανέξοδες υποσχέσεις – αλλά και χωρίς αυτά τα προβλήματα το αποτέλεσμα είναι το ίδιο.
Αν και όλα τα κόμματα καταλαβαίνουν ποια είναι η «πραγματική πραγματικότητα», η κεντροδεξιά χάνει γιατί αντί να πολεμήσει τον λαϊκισμό, τον μιμείται. Και ο λαϊκισμός στρέφεται περισσότερο σε «ιδεολογικά» θέματα και λιγότερο στα οικονομικά προβλήματα, που άλλωστε λίγο ως πολύ είναι κοινά σχεδόν σε παγκόσμιο επίπεδο.
Επομένως – και παραφράζοντας την γνωστή φράση του Μπιλ Κλίντον «είναι η οικονομία, ηλίθιε!» - μπορούμε πια να πούμε με βεβαιότητα ότι «είναι ο λαϊκισμός, ηλίθιε!»
Πεντακομματική κυβέρνηση στη Νορβηγία
Στη Νορβηγία, την περασμένη Δευτέρα, το Εργατικό Κόμμα του Γιόνας Στέρε, έχοντας στο πλευρό του τον πρώην ΓΓ του ΝΑΤΟ και υπουργό των Οικονομικών Γιενς Στόλτενμπεργκ και τους τέσσερις συμμάχους του από την Αριστερά, κέρδισε μια δεύτερη θητεία και 87 έδρες (δύο πάνω από τον αναγκαίο αριθμό για την Δεδηλωμένη) στο κοινοβούλιο των 169 εδρών. Αλλά σε μια πεντακομματική κυβέρνηση θα είναι για άλλη μια φορά όμηρος των συμμάχων του στις ψηφοφορίες.
Όπως συνέβη στην αρχή της χρονιάς. Στις 30 Ιανουαρίου 2025, το ευρωσκεπτικιστικό Κόμμα του Κέντρου αποχώρησε από την κυβέρνηση συνασπισμού, μετά από διαφωνία για την εκ μέρους της νορβηγικής κυβέρνησης υιοθέτηση της ενεργειακής πολιτικής της ΕΕ. Η χώρα βρέθηκε με κυβέρνηση μειοψηφίας μέχρι την διενέργεια των εκλογών.
Τον Ιανουάριο του 2020, ένα άλλο ευρωσκεπτικιστικό κόμμα, το λαϊκιστικό Κόμμα της Προόδου, που φέτος είδε τα ποσοστά του να εκτοξεύονται, εγκατέλειψε την κεντροδεξιά κυβέρνηση της Έρνα Σόλμπεργκ, με αφορμή την απόφαση επαναπατρισμού μιας γυναίκας και των δύο παιδιών της, που κρατείτο στη Συρία ως συνδεόμενη με τον ISIS. Τότε και η Σόλμπεργκ είχε συνεχίσει ως τρικομματική κυβέρνηση μειοψηφίας με τους άλλους δύο συμμάχους της (Συντηρητικοί, Φιλελεύθεροι και Χριστιανοδημοκράτες).
Ψηφίζουν τα άκρα καθισμένοι πάνω στο πετρέλαιο
Αυτή τη φορά, το λαϊκιστικό αντιμεταναστευτικό Κόμμα της Προόδου της Σίλβι Λίστχαουγκ εξασφάλισε 48 έδρες, αυξάνοντας κατά 12% το ποσοστό του από την προηγούμενη εκλογική αναμέτρηση. Και το Κόμμα των Συντηρητικών της πρώην πρωθυπουργού Έρνα Σόλμπεργκ (2013-2021) βρέθηκε στην τρίτη θέση – χειρότερη επίδοση της τελευταίας 20ετίας! Στον δικό της συνασπισμό συμμετείχαν δύο ακόμη (μικρά) κεντροδεξιά κόμματα, με πολλούς εσωτερικούς κραδασμούς, αφού οι Φιλελεύθεροι διαφωνούν με τους Συντηρητικούς σε σειρά θεμάτων όπως το κλίμα, οι σχέσεις με την ΕΕ και η μετανάστευση.
Ωστόσο, η Νορβηγία δεν είναι μέλος της ΕΕ, αλλά του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) και σήμερα χρειάζεται όσο ποτέ την συνεργασία με την ΕΕ λόγω της ρωσικής απειλής και του διατλαντικού εμπορικού πολέμου.
Η χώρα κάθεται πάνω σε εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου και αερίου, διαθέτει ένα εξαιρετικά γενναιόδωρο κοινωνικό κράτος και ένα από τα μεγαλύτερα κρατικά επενδυτικά ταμεία, αξίας 20 τρις κορωνών (2 τρις δολάρια)! Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ είναι το έκτο υψηλότερο στον κόσμο, μια μόλις θέση κάτω από τις ΗΠΑ. Μπορούμε μάλιστα να πούμε ότι η Νορβηγία είναι η χώρα με τις λιγότερες ανισότητες στον κόσμο.
Αυτός είναι και ο λόγος που παρά την προσπάθεια να εμφανιστεί ως η χώρα της πράσινης ενέργειας , οι περισσότεροι προτιμούν τις εξορύξεις πετρελαίου. Άλλωστε, η χώρα (13η στον κατάλογο των πετρελαιοπαραγωγών χωρών ) κερδίζει περίπου 10 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως από τα έσοδα του πετρελαίου. Επιπλέον, περίπου διακόσιες χιλιάδες Νορβηγοί εργάζονται στον τομέα του πετρελαίου.
Το θέμα που κυριάρχησε στις εκλογές ήταν να σταματήσει ο «φόρος πλούτου», που εφαρμόζεται από το 1892, στον οποίο αντιτάχθηκαν τόσο οι Συντηρητικοί όσο και οι λαϊκιστές, οι οποίοι επιπλέον επιθυμούν περισσότερους ελέγχους στα σύνορα.
Προβλήματα πολυτελείας και διχασμός
Το ζήτημα είναι πως όσο η Νορβηγία ευημερεί, τόσο περισσότεροι εμπίπτουν στην κατηγορία των υπερβολικά φορολογούμενων. Οι επιχειρηματίες αντιδρούν και το μότο που κυριάρχησε ήταν οι στίχοι του τραγουδιού «Μην έλθετε στη Νορβηγία, θα σας φορολογήσουμε μέχρι να γίνετε φτωχοί και όταν δεν θα σας έχουμε αφήσει τίποτε, θα σας φορολογήσουμε ξανά».
Προβλήματα πολυτελείας; Πιθανόν, αλλά η νορβηγική κοινή γνώμη διχάστηκε και αυτό που τελικά επικράτησε ήταν μια γενικευμένη οργή. Ο ίδιος ο πολυεκατομμυριούχος αρχηγός των Εργατικών Στέρε, είναι κληρονόμος μιας περιουσίας αξίας περί τα 16 εκατομμύρια δολάρια! Αυτό δεν τον εμπόδισε να βρεθεί το 2014 στην ηγεσία του κόμματος και να κερδίσει τις εκλογές του 2021.
Αυτή η νοητή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στη δεξιά και στην αριστερά, οδήγησε στην δημιουργία ενός «φορολογικού προσφυγικού κύματος», με πάνω από 30 δισεκατομμυριούχους και πολυεκατομμυριούχους να εγκαταλείπουν τη χώρα το 2022. Με αποτέλεσμα δύο χρόνια αργότερα ο νορβηγικός πλούτος να έχει μεταναστεύσει στο εξωτερικό.
Όσο για την Λιστχάουγκ, αρχηγό του λαϊκιστικού κόμματος, φιλοδοξεί να ακολουθήσει τα βήματα του Σουηδού ακροδεξιού Τζίμι Άκεσον, από την ψήφο του οποίου εξαρτάται η επιβίωση της κεντροδεξιάς κυβέρνησης Κρίστερσον.
Η συνταγή είναι γνωστή: Σκληρή αντιμεταναστευτική γραμμή, επίθεση στις ελίτ και διαφωνίες στην πολιτική για το κλίμα.
Γαλλία: Έξι πρωθυπουργοί σε οκτώ χρόνια
Η Γαλλία πάλι, η χώρα με το μεγαλύτερο κοινωνικό κράτος, απέκτησε έξι πρωθυπουργούς σε οκτώ χρόνια.
Την εβδομάδα που πέρασε, ο πρόεδρος Μακρόν διόρισε νέο πρωθυπουργό τον Σεμπαστιάν Λεκορνί, πέμπτο πρωθυπουργό από την επανεκλογή Μακρόν το 2022 και τρίτος σε έναν χρόνο. Οι προκάτοχοί του Μισέλ Μπαρνιέ και Φρανσουά Μπαϊρού άντεξαν αντίστοιχα 91 ημέρες και εννιά μήνες.
Ο Μπαϊρού έπεσε μετά από άλλη μια ψήφο δυσπιστίας εξαιτίας της πρότασής του για τον προϋπολογισμό, που προβλέπει οικονομίες 44 δισεκατομμυρίων ευρώ το 2026 με στόχο την μείωση του χρέους της Γαλλίας που έχει φθάσει στο 114% του ΑΕΠ.
Λύση μετά την πτώση Μπαϊρού δεν υπήρχε. Ο ηγέτης των Σοσιαλιστών Ολιβιέ Φορ δήλωσε έτοιμος να λάβει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης, αλλά ο ακραίος ηγέτης της «Ανυπότακτης Γαλλίας» Ζαν-Λυκ Μελανσόν ξεκαθάρισε ότι δεν θα υποστήριζε την υποψηφιότητα Φορ και μοναδική του επιδίωξη είναι η παραίτηση Μακρόν. Την ίδια ώρα, ο πρόεδρος των Ρεπουμπλικανών, Μπρουνό Ρεταϊγιό, διακήρυξε ότι δεν θα συμμετείχε σε μια κυβέρνηση με πρωθυπουργό από το Σοσιαλιστικό Κόμμα.
Δηλαδή, κανείς δεν συμφωνεί με κανέναν και δεν υπάρχει στον ορίζοντα πλειοψηφικός συνασπισμός. Κάτι που δεν θα άλλαζε ακόμη και αν η Γαλλία ξαναπήγαινε στις κάλπες.
Την ίδια ώρα, οι ίδιοι που με την ψήφο τους οδηγούν στον κατακερματισμό του πολιτικού σκηνικού, σε ένα ποσοστό 73%, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, οι Γάλλοι εκτιμούν ότι ο τρόπος με τον οποίον αντιπολιτεύονται τα κόμματα τον πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν είναι αντιπαραγωγικός.
Η Γαλλία είναι η χώρα που σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες διαθέτει το μεγαλύτερο τμήμα του ΑΕΠ της για το κοινωνικό κράτος. Το 2023 (δηλαδή πέντε χρόνια μετά την έναρξη των κινητοποιήσεων από τα «κίτρινα γιλέκα») το ποσοστό επί του ΑΕΠ που πήγαινε στο κοινωνικό κράτος και στα πάσης φύσεως επιδόματα ήταν 31,5%, με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο στο 26,6%.
Ακροδεξιές και ακροαριστερές φρούδες υποσχέσεις
Αλλά οι ακροδεξιοί και οι ακροαριστεροί λαϊκιστές βρίσκουν πάντα κάτι να πουν.
Στις εκλογές του 2024 (για τις οποίες ο Μακρόν είπε το γνωστό mea culpa), στο Μεταναστευτικό, η γαλλική Ακροδεξιά υποσχέθηκε πολύ περισσότερα από αυτά που σχεδίαζε η κεντροδεξιά. Στο συνταξιοδοτικό, υποσχέθηκε σύνταξη στα 60 για όσους εργάζονται από τα 20. Για την ακρίβεια, υποσχέθηκε μείωση του ΦΠΑ στο 5,5% (κόστος 17 δισ. στη Γαλλία που ήδη έχει μπει σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος και κόντρα στις ευρωπαϊκές επιταγές που δεν επιτρέπουν οριζόντιο ΦΠΑ κάτω του 15%).
Για την αύξηση των εισοδημάτων υποστήριξε αύξηση 10% στον ιδιωτικό τομέα με παράλληλη αναστολή των εργοδοτικών εισφορών για πέντε χρόνια και κατώτατο μισθό στα 1.766, 92 ευρώ μικτά. Αλλά ο κατώτατος μισθός στη Γαλλία είναι ήδη σχεδόν απαλλαγμένος από εισφορές, οπότε (δεδομένου ότι οι επιχειρήσεις θα προτιμήσουν τον κατώτατο μισθό για όλους) πρόκειται για μια υπόσχεση κενή περιεχομένου. Για την ενίσχυση των γαλλικών αγροτικών προϊόντων, υποσχέθηκε απαγόρευση εισαγωγής αγροτικών προϊόντων που δεν πληρούν τις γαλλικές προδιαγραφές και εισαγωγή γαλλικών προϊόντων στις σχολικές καντίνες σε ποσοστό 80%.
Από την πλευρά του, το αριστερό Λαϊκό Μέτωπο υποσχέθηκε καθαρό κατώτατο μισθό στα 1.600 ευρώ (γύρω στα 2.000 ευρώ μικτά) και αύξηση φόρων σε όσους έχουν μισθούς άνω των 4.000 ευρώ καθαρά. Με τη διαφορά ότι επί 40,7 εκ. φορολογουμένων, στη Γαλλία μόνο το 17% των εργαζομένων αμείβεται με τον κατώτατο μισθό και μόνο το 8% με μισθούς άνω των 4.000 ευρώ.
Γι’ αυτό και ο Πρόεδρος Μακρόν είχε τότε προειδοποιήσει ότι τα προγράμματα της Ακροδεξιάς και της Ακροαριστεράς θα οδηγήσουν την Γαλλία σε εμφύλιο.
Βροχή οι προτάσεις μομφής και οι ανίερες συμμαχίες
Βέβαια, στη Γαλλία υπάρχει η πρόβλεψη του άρθρου 49-3 του Συντάγματος, όπου ένας νόμος μπορεί να ισχύει και να εφαρμόζεται χωρίς να περνά από το Κοινοβούλιο. Συνολικά το συγκεκριμένο άρθρο έχει εφαρμοστεί πάνω 90 φορές, αλλά ο Μπαϊρού δεν θέλησε να εφαρμόσει προϋπολογισμό με μέτρα χωρίς να ψηφιστεί από τη Βουλή.
Στο γαλλικό κοινοβούλιο πάνε από πρόταση μομφής σε πρόταση μομφής - 31 επί Ελιζαμπέτ Μπορν και 1 επί του 34χρονου Γκαμπριέλ Ατάλ, που βρέθηκε στον πρωθυπουργικό θώκο στις 9 Ιανουαρίου του 2024. Με πρόταση μομφής που υπερψηφίστηκε τόσο από τη Λεπέν όσο και από τον Μελανσόν, έπεσε ο Μπαρνιέ τον Δεκέμβριο του 2024 και ο Μπαϊρού βρέθηκε αντιμέτωπος με οκτώ προσπάθειες ανατροπής του, που επιτεύχθηκε με την (ένατη) πρόσφατη.
Αξίζει να σημειωθεί ότι τον Οκτώβριο του 2022, την πρόταση μομφής της Αριστεράς είχε υπερψηφίσει και το κόμμα της Λεπέν, ενώ σε ένα νομοσχέδιο, για να προκληθεί καθυστέρηση, είχαν υποβληθεί 3.500 τροπολογίες.
Τον Ιούλιο του 2022, η ανίερη συμμαχία της ακροδεξιάς και της ακροαριστεράς συνασπίστηκε για να μην υπερψηφιστούν τα μέτρα για την πανδημία.
Στον συνταξιοδοτικό νόμο (σύνταξη πριν τα 64 με 43 χρόνια εργασιακού βίου) είχαν υποβληθεί… 14.000 τροπολογίες!
Αντικειμενικά μιλώντας, σε μια χώρα που δεν έχει παρουσιάσει ισοσκελισμένο προϋπολογισμό εδώ και 51 χρόνια, το χρέος έχει φθάσει τα 3,2 τρις ευρώ και το μεγάλο εμπορικό έλλειμμα μαρτυρά την καλπάζουσα αποβιομηχάνιση, οι προτάσεις Μπαϊρού δεν ήταν κάτι το συγκλονιστικό: Για κάθε τρεις αποχωρήσεις δημοσίων υπαλλήλων να προσλαμβάνονται δύο, κατάργηση δύο αργιών (Δευτέρα του Πάσχα και 8η Μαΐου) , πάγωμα (των ήδη υψηλότερων στην Ευρώπη) κοινωνικών δαπανών και των φορολογικών κλιμακίων για το 2026 στα επίπεδα του 2025, εξοικονόμηση 5,3 δις ευρώ από τις επιχορηγήσεις της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και 5 δις στις δαπάνες υγείας με μη κάλυψη των φαρμάκων που δεν συνδέονται με την ιατρική διάγνωση.
Με λίγα λόγια, το μεγαλύτερο κοινωνικό κράτος της Ευρώπης θα παρέμενε άθικτο, παρόλα τα μέτρα.
Σε άνοδο η Ακροδεξιά
Και όμως! Στα τέλη Αυγούστου δημοσκόπηση που δημοσιεύθηκε στην La Tribune Dimanche (LTD, ανεξάρτητη, μη πολιτική), έδειξε ότι ο Εθνικός Συναγερμός των Λεπέν – Μπαρντελά βρισκόταν στο 31,5% και τα αριστερά κόμματα που συνασπίστηκαν στο Λαϊκό Μέτωπο στο 23,5% - 8 μονάδες λιγότερες από την άκρα δεξιά.
Αξίζει να θυμίσουμε ότι το κόμμα Λεπέν έχει γίνει δημοφιλές στην γαλλική εργατική τάξη εδώ και πάνω από τριάντα χρόνια, παρά το ενισχυμένο κοινωνικό κράτος. Στις πρόωρες εκλογές του Ιουνίου-Ιουλίου του 2024, το 60% έως 65% των εργατών και των φτωχών αγροτών ψήφισαν τη Λεπέν.
Όσο για τις τέσσερις κεντρώες ομάδες που υποστηρίζουν τον Μακρόν (Renaissance, La République en Marche, Modem και Horizontes) συγκεντρώνουν μόνο το 27% των ψήφων.
Σύμφωνα μάλιστα με την ίδια δημοσκόπηση μόνο το 26% των Γάλλων είναι «εντελώς» αντίθετοι στην «ύψωση φραγμών» στην ακροδεξιά. Αντίθετα, το 53% των Γάλλων δεν είναι αντίθετοι ή αδιάφοροι για τη νίκη της Λεπέν.
Και βέβαια, άνοδος των άκρων υπήρξε και στις πιο πλούσιες συνοικίες!
Αν τώρα κάποιοι εδώ στην Ελλάδα πιστεύουν πως χωρίς στέρεο κεντροδεξιό ιδεολογικό υπόβαθρο και τσαλαβουτώντας μεταξύ ακροδεξιάς και ακροαριστεράς θα μαζέψουν ψήφους, είναι μακριά νυχτωμένοι…
* Η Σοφία Βούλτεψη είναι Βουλευτής Β3 Νοτίου Τομέα Αθηνών ΝΔ, δημοσιογράφος.
