Η ανακοίνωση του Βενιαμίν Νετανιάχου, ότι ενέκρινε τη μεγαλύτερη συμφωνία εξαγωγής φυσικού αερίου στην ιστορία του Ισραήλ δεν αποτελεί απλώς μια εμπορική συναλλαγή. Πρόκειται για γεωπολιτική στροφή που ανακατανέμει τα χαρτιά στην Ανατολική Μεσόγειο, εδραιώνει το Ισραήλ ως περιφερειακή ενεργειακή δύναμη και στέλνει ξεκάθαρο μήνυμα στην Άγκυρα.
Η συμφωνία αξίας 35 δισεκατομμυρίων δολαρίων προβλέπει την εξαγωγή 130 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου από το κοίτασμα Λεβιάθαν προς την Αίγυπτο έως το 2040. Η αμερικανική Chevron, η ισραηλινή NewMed Energy (45,34%) και η Ratio Oil (15%) θα προμηθεύουν την αιγυπτιακή Blue Ocean Energy, θυγατρική της Dolphinus Holdings. «Αυτή η συμφωνία ενισχύει σημαντικά τη θέση του Ισραήλ ως περιφερειακή ενεργειακή δύναμη και συμβάλλει στη σταθερότητα της περιοχής μας», δήλωσε ο Νετανιάχου σε τηλεοπτικό διάγγελμα.
Η αμερικανική πίεση πίσω από τη συμφωνία
Η έγκριση της συμφωνίας δεν ήταν αυτονόητη. Ο υπουργός Ενέργειας του Ισραήλ, Έλι Κοέν, είχε καθυστερήσει επί μήνες την υπογραφή, εκφράζοντας ανησυχίες ότι οι μαζικές εξαγωγές θα εξαντλούσαν τα εγχώρια αποθέματα και θα έβλαπταν την ενεργειακή ασφάλεια της χώρας. Οι καθυστερήσεις προκάλεσαν την ακύρωση της προγραμματισμένης επίσκεψης του Αμερικανού υπουργού Ενέργειας Chris Wright στο Ισραήλ τον Οκτώβριο.
Η κυβέρνηση Τραμπ πίεσε έντονα τον Νετανιάχου να προχωρήσει, θεωρώντας τη συμφωνία κομβική για τη βελτίωση των σχέσεων Ισραήλ-Αιγύπτου μετά τον πόλεμο στη Γάζα. Σύμφωνα με το Axios, ο Λευκός Οίκος υποσχέθηκε να διοργανώσει τριμερή σύνοδο Τραμπ-Νετανιάχου-Σίσι στο Mar-a-Lago ως αντάλλαγμα. «Η πώληση αερίου στην Αίγυπτο θα δημιουργήσει αλληλεξάρτηση, θα φέρει τις χώρες πιο κοντά και θα αποτρέψει τον πόλεμο», δήλωσε Αμερικανός αξιωματούχος.
Η σκιά του πολέμου Ισραήλ-Ιράν
Η στρατηγική σημασία της συμφωνίας αναδείχθηκε δραματικά τον Ιούνιο του 2025, όταν ο 12ήμερος πόλεμος μεταξύ Ισραήλ και Ιράν οδήγησε σε προσωρινή διακοπή της παραγωγής στο Λεβιάθαν. Οι ισραηλινές επιθέσεις σε ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις πυροδότησαν κλιμάκωση που έθεσε σε κίνδυνο τις ενεργειακές υποδομές. Η πλατφόρμα παρέμεινε κλειστή για δύο εβδομάδες, αναγκάζοντας την Αίγυπτο και την Ιορδανία να αναζητήσουν εναλλακτικές πηγές και προκαλώντας άνοδο στις ευρωπαϊκές τιμές αερίου.
Μόνο μετά την κατάπαυση πυρός που μεσολάβησε ο Πρόεδρος Τραμπ επέτρεψε το ισραηλινό υπουργείο Ενέργειας να ζητήσει στη Chevron να επανεκκινήσει τις εργασίες. Το επεισόδιο υπογράμμισε την ευπάθεια των ενεργειακών υποδομών σε περιφερειακές συγκρούσεις, αλλά και τη στρατηγική αξία του ισραηλινού αερίου για τους γείτονες.
Σανίδα σωτηρίας για την Αίγυπτο
Για την Αίγυπτο, η συμφωνία αποτελεί ανάσα εν μέσω σοβαρής ενεργειακής κρίσης. Η εγχώρια παραγωγή αερίου μειώνεται σταθερά από το 2022, ενώ η ζήτηση εκτοξεύεται. Σύμφωνα με την Αμερικανική Υπηρεσία Ενεργειακής Πληροφόρησης (EIA), η Αίγυπτος καταναλώνει περίπου 7,5 δισεκατομμύρια κυβικά πόδια ημερησίως, ενώ παράγει μόλις 3,8. Η διαφορά καλύπτεται με ακριβές εισαγωγές LNG που αναμένεται να κοστίσουν 19 δισ. δολάρια το 2025.
Το ισραηλινό αέριο μέσω αγωγού κοστίζει σημαντικά λιγότερο, περίπου 7,75 δολάρια ανά εκατομμύριο BTU έναντι 13,5 για εισαγόμενο LNG. Η πρώτη φάση της συμφωνίας, με 20 bcm από το 2026, θα μειώσει δραστικά τις εισαγωγές LNG, ενώ θα απελευθερώσει χωρητικότητα στα αιγυπτιακά τερματικά υγροποίησης του Idku και της Damietta για επανεξαγωγές προς την Ευρώπη.
Η ευρωπαϊκή διάσταση
Η συμφωνία εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο ευρωπαϊκής απεξάρτησης από το ρωσικό αέριο. Τον Ιούνιο του 2022, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν υπέγραψε στο Κάιρο τριμερές Μνημόνιο με Αίγυπτο και Ισραήλ που προβλέπει αυξημένες εξαγωγές προς την ΕΕ μέσω αιγυπτιακών υποδομών LNG. «Θέλουμε να διαφοροποιηθούμε σε αξιόπιστους προμηθευτές, και η Αίγυπτος είναι αξιόπιστος εταίρος», δήλωσε τότε η πρόεδρος της Κομισιόν.
Με τη νέα συμφωνία, ο όγκος ισραηλινού αερίου που δυνητικά μπορεί να καταλήξει στην Ευρώπη (έμμεσα, μέσω αιγυπτιακού LNG) πολλαπλασιάζεται. Η Ανατολική Μεσόγειος εξελίσσεται σε σημαντικό κόμβο στα νότια σύνορα της Ευρώπης, με το Ισραήλ να αποκτά βαρύνουσα θέση δίπλα στην Αίγυπτο.
Η Τουρκία εκτός, η Ελλάδα σε αναμονή
Η συμφωνία εδραιώνει το Φόρουμ Φυσικού Αερίου Ανατολικής Μεσογείου (EMGF), τον οργανισμό με έδρα το Κάιρο που συγκεντρώνει Αίγυπτο, Ισραήλ, Κύπρο, Ελλάδα, Ιορδανία, Ιταλία, Γαλλία και την Παλαιστινιακή Αρχή. Η ΕΕ, οι ΗΠΑ και η Παγκόσμια Τράπεζα συμμετέχουν ως παρατηρητές. Η Τουρκία αποκλείστηκε σκόπιμα λόγω της στάσης της απέναντι σε Ελλάδα και Κύπρο, ενώ ο Λίβανος αρνήθηκε να συμμετάσχει εξαιτίας της ισραηλινής παρουσίας.
Για την Άγκυρα, η συμφωνία επιβεβαιώνει την απομόνωσή της από τα ενεργειακά τεκταινόμενα της περιοχής. Δύο από τις μεγαλύτερες χώρες της Ανατολικής Μεσογείου υπογράφουν mega-deal χωρίς εκείνη, εδραιώνοντας εναλλακτικό δίκτυο συνεργασίας. Η Τουρκία προβάλλει το κοίτασμα Sakarya στη Μαύρη Θάλασσα (~540 bcm), αλλά αυτό εξυπηρετεί κυρίως την εγχώρια κατανάλωση.
Η νέα συμφωνία καθιστά τον αγωγό EastMed, τον προτεινόμενο υποθαλάσσιο αγωγό από Ισραήλ και Κύπρο προς Ελλάδα, λιγότερο επιτακτικό. Το ισραηλινό αέριο βρήκε ήδη δίοδο προς την Ευρώπη μέσω Αιγύπτου, μια πιο άμεση και οικονομικά βιώσιμη λύση. Ωστόσο, δεν αποκλείεται η αναβίωση του EastMed αν ανακαλυφθούν νέα μεγάλα κοιτάσματα στην κυπριακή ή ισραηλινή ΑΟΖ.
Οι χώρες του Κόλπου στο παιχνίδι
Η συμφωνία στέλνει μήνυμα και στον ευρύτερο αραβικό κόσμο. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έχουν ήδη εισέλθει στην ενεργειακή εξίσωση της περιοχής: το 2021, η Mubadala Petroleum του Άμπου Ντάμπι απέκτησε μερίδιο στο ισραηλινό κοίτασμα Tamar, την πρώτη επένδυση αραβικής χώρας στην ισραηλινή ενεργειακή βιομηχανία. Σήμερα η Mubadala διατηρεί 11% στο Tamar, ενώ τον Ιούνιο 2025 η αζερική SOCAR απέκτησε επιπλέον 10%.
Το γεγονός ότι η Αίγυπτος, η μεγαλύτερη αραβική χώρα, στηρίζεται στο ισραηλινό αέριο καθιστά πιο θεμιτή την ιδέα συνεργασίας για και άλλους Άραβες ηγέτες. Αν η Σαουδική Αραβία ενταχθεί στις συμφωνίες ομαλοποίησης με το Ισραήλ, θα ανοίξουν νέοι ορίζοντες για φιλόδοξα ενεργειακά έργα στην περιοχή.
Η ενέργεια ως εργαλείο διπλωματίας
Η συμφωνία των 35 δισεκατομμυρίων δεν είναι απλώς εμπορική. Δημιουργεί αλληλεξάρτηση που λειτουργεί ως αντικίνητρο σύγκρουσης: η Αίγυπτος χρειάζεται το ισραηλινό αέριο για να καλύψει τις ανάγκες της και να στηρίξει τις εξαγωγές LNG, το Ισραήλ χρειάζεται μια αξιόπιστη αγορά και τα έσοδα σε σκληρό νόμισμα. Κανείς δεν κερδίζει αν η σχέση διαρραγεί.
Η τριμερής συνεργασία Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ ενισχύεται έμμεσα από την εμβάθυνση των σχέσεων Ιερουσαλήμ-Καΐρου. Ένα ισχυρό Ισραήλ οικονομικά και ενεργειακά είναι σταθεροποιητικός παράγοντας και αντίβαρο στις τουρκικές πιέσεις. Οι ενεργειακές ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο διαμορφώνονται πλέον μέσω του άξονα Ισραήλ-Αίγυπτος-Ελλάδα/Κύπρος, αφήνοντας την Τουρκία στο περιθώριο.
Βεβαίως, η ενέργεια δεν υποκαθιστά την πολιτική επίλυση συγκρούσεων. Η ίδια η συμφωνία παραλίγο να τιναχθεί στον αέρα λόγω των εντάσεων για τη Γάζα. Αλλά προσφέρει εργαλεία και κίνητρα για να κινηθούν οι λαοί της περιοχής προς ένα πιο συνεργατικό μέλλον. Και αυτό, στην Ανατολική Μεσόγειο, δεν είναι λίγο.
*Ο Γιαακώβ Χαλιώτης είναι Ελληνοκύπριος Εβραίος, με καταγωγή επίσης από την Κεφαλονιά, μέλος του Διπλωματικού Σώματος του Παγκόσμιου Εβραϊκού Συνεδρίου (WJC) και διαμένει σήμερα στο Λονδίνο. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κύπρο. Ειδικεύεται στην αντιμετώπιση του αντισημιτισμού και της αντισιωνιστικής ρητορικής, με ενεργή παρουσία στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ελλάδα, την Κύπρο, καθώς και σε διεθνή διπλωματικά fora.
Διαθέτει μακρά εμπειρία στον τομέα της στρατηγικής επικοινωνίας και της δημόσιας διπλωματίας, εκπροσωπώντας τις φωνές της εβραϊκής διασποράς και προωθώντας τον διαθρησκευτικό διάλογο και την κοινωνική συνοχή. Έχει εργαστεί σε διάφορους οργανισμούς, μεταξύ των οποίων το Υπουργείο Παιδείας του Ηνωμένου Βασιλείου ως Chief Social Media Officer και στη Shell ως Global Brand Analytics Lead. Πρόσφατα ίδρυσε στο Λονδίνο τον οργανισμό Group of Verified Intelligence.
