Ο πρόεδρος της Σερβίας, Αλεξάντερ Βούτσιτς, εδώ και χρόνια παίζει σε διπλό ταμπλό ανάμεσα στη Ρωσία και τη Δύση. Ωστόσο, κλιμακώνονται πλέον εκ μέρους της ευρωπαϊκής πλευράς οι πιέσεις να αποσαφηνίσει τον γεωπολιτικό προσανατολισμό της χώρας του. Η υπομονή των Βρυξελλών εξαντλείται και η απαίτηση για μεταρρυθμίσεις και απομάκρυνση από τη ρωσική επιρροή παίρνει τη μορφή τελεσιγράφου.
H Σερβία βρίσκεται σε ένα «στρατηγικό σταυροδρόμι», όπου η πορεία της στην Ευρωπαϊκή Ένωση εξαρτάται από την ευθυγράμμιση με τα δυτικά δημοκρατικά πρότυπα και όχι από τη διατήρηση διφορούμενων εταιρικών σχέσεων με αυταρχικά καθεστώτα. Τρέφοντας μία ιδιαίτερη συμπάθεια για τον Βλαντιμίρ Πούτιν, επί χρόνια ο Αλεξάντερ Βούτσιτς επιχειρεί να εξισορροπήσει τη διατήρηση ισχυρών διμερών διπλωματικών και οικονομικών δεσμών με την προοπτική ένταξης της Σερβίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η ΕΕ εντείνει όμως πλέον την πίεση για αποφασιστικές μεταρρυθμίσεις και απομάκρυνση του Βελιγραδίου από το «άρμα» της Ρωσίας, κάτι που τέθηκε ως τελεσίγραφο στον Σέρβο πρόεδρο την περασμένη εβδομάδα, κατά την επίσκεψη της επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας, Κάγια Κάλας, στο Βελιγράδι. Το μήνυμά της σε ελεύθερη μετάφραση ήταν το εξής: «Είτε με την Ευρωπαϊκή Ένωση, είτε με τη Ρωσία». Όπως τόνισε, οι φιλοδοξίες της Σερβίας για ένταξη στην ΕΕ εξαρτώνται από την προθυμία της να δώσει προτεραιότητα στις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις έναντι των ιστορικών δεσμών της με τη Μόσχα. Το τελεσίγραφο ήρθε στον απόηχο της αμφιλεγόμενης παρουσία του Βούτσιτς στους εορτασμούς της «Ημέρας της Νίκης» στη Μόσχα στις 9 Μαΐου, εν μέσω του συνεχιζόμενου πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Οι επόμενοι μήνες -καθώς θα χαρακτηρίζονται από μεταρρυθμίσεις, διαμαρτυρίες και διαπραγματεύσεις για το Κόσοβο- θα αποτελέσουν δοκιμασία για τις ευρωπαϊκές φιλοδοξίες του Βελιγραδίου και για το κατά πόσο αυτές μπορούν να υπερβούν το επίπεδο των ρητορικών δεσμεύσεων. Όπως επισήμανε η Κάγια Κάλας, «δεν υπάρχουν σύντομοι δρόμοι προς την ένταξη».
Η ίδια δήλωσε επίσης ότι στις συναντήσεις της με την σερβική ηγεσία κατέστη σαφές ότι η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση «παραμένει στρατηγικός στόχος», αλλά οι Βρυξέλλες θα πρέπει «να δουν και πράξεις που να υποστηρίζουν τα λόγια».
Το Βελιγράδι πρέπει να επιδείξει πραγματική πρόοδο, και τα επόμενα βήματα είναι απολύτως σαφή, δήλωσε η Κάγια Κάλας, σκιαγραφώντας το γενικό πλαίσιο των απαιτούμενων μεταρρυθμίσεων: «Περιλαμβάνουν την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, την καταπολέμηση της διαφθοράς και τις εκλογικές μεταρρυθμίσεις». Αυτές οι αλλαγές, υπογράμμισε, πρέπει να είναι ουσιαστικές και όχι μία επιφανειακή ανταπόκριση στις προσδοκίες των Βρυξελλών.
Ο Αλεξάντερ Βούτσιτς συνεχίζει να ελίσσεται ανάμεσα σε αντικρουόμενες πιέσεις, επενδύοντας σε μια πολιτική ισορροπιών που όμως δύσκολα θα διατηρηθεί. Η προοπτική διεύρυνσης αποκτά νέα βαρύτητα και επείγοντα χαρακτήρα μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, και η επιλογή για το Βελιγράδι δεν είναι πλέον θεωρητική: είτε θα ευθυγραμμιστεί με τις ευρωπαϊκές δημοκρατίες είτε θα παραμείνει δέσμιο της επιρροής της Μόσχας.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση σταθερά επίσης τονίζει ότι η εξομάλυνση των σχέσεων Σερβίας-Κοσόβου αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της περιφερειακής σταθερότητας. Ο πρωθυπουργός του Κοσόβου, Άλμπιν Κούρτι, ζητά την αμοιβαία αναγνώριση, ενώ ο Βούτσιτς απορρίπτει την κρατική υπόσταση του Κοσσυφοπεδίου, επικαλούμενος συνταγματικές υποχρεώσεις έναντι της σερβικής μειονότητας.
H Κάγια Κάλας ανακοίνωσε την περασμένη εβδομάδα ότι η ΕΕ θα άρει «σταδιακά» του περιορισμούς που επιβλήθηκαν στο Κόσοβο τον Ιούνιο του 2023, στο ζενίθ της κλιμάκωσης της έντασης σε αρκετούς δήμους με σερβική πλειοψηφία στον Βορρά. Η ίδια δεν διευκρίνισε ποια μέτρα θα αρθούν πρώτα, δήλωσε όμως ότι «η απόφαση ανοίγει την πόρτα για μεγαλύτερες ευκαιρίες για την ανάπτυξη του Κοσόβου, αλλά και για στενότερους δεσμούς με την Ευρώπη», αφού ξεκαθάρισε πρώτα ότι «αυτό εξαρτάται από τη διαρκή αποκλιμάκωση της κατάστασης στον Βορρά».
Το κλείσιμο των υποστηριζόμενων από τη Σερβία δομών στο βόρειο Κοσσυφοπέδιο υπονομεύει τις προσπάθειες για αποκλιμάκωση, δήλωσε η Κάγια Κάλας, αναφερόμενη στους διοικούμενες από τους Σέρβους οργανισμούς στο βόρειο Κόσοβο, που τέθηκαν εκτός νόμου από την κυβέρνηση Κούρτι.
Με τους Σέρβους να κουβαλούν τα ιστορικά βάρη των ΝΑΤΟϊκών βομβαρδισμών και της απώλειας του Κοσόβου, θέματα που αγγίζουν ευαίσθητες εθνικές χορδές, ο Βούτσιτς επιλέγει να αποτρέπει τις πιέσεις της Δύσης, κυρίως για αναγνώριση της ανεξαρτησίας της πρώην σερβικής επαρχίας, διατηρώντας στενές σχέσεις με τη Ρωσία.
Η επιρροή της Μόσχας εκτείνεται όμως πέραν από τις ιστορικές εκκρεμότητες των Σέρβων. Η Σερβία εξαρτάται από το ρωσικό φυσικό αέριο, με την Gazprom να ελέγχει βασικές υποδομές της χώρας. Παράλληλα, με δεδομένη την καχυποψία του έναντι της Δύσης, το Βελιγράδι έχει αναπτύξει σχέσεις εξάρτησης με τη Μόσχα όσον αφορά την άμυνα και τα εξοπλιστικά προγράμματα, παρά τις αντιρρήσεις της ΕΕ. Η παρουσία του Βούτσιτς στην παρέλαση της Μόσχας ήταν μία έμπρακτη εκδήλωση της εξάρτησης αυτής και ο ίδιος τη δικαιολόγησε ως φόρο τιμής στις θυσίες της Σερβίας κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. «Δεν βλέπω την ανάγκη να στέκομαι δίπλα σε κάποιον που διεξάγει έναν τρομερό πόλεμο», ήταν το σχόλιο της Κάλας, αναδεικνύοντας το διπλωματικό χάσμα μεταξύ Βρυξελλών και Βελιγραδίου.
Αν και υποστήριξε ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών που καταδικάζουν τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η Σερβία αρνήθηκε να επιβάλει κυρώσεις, ενώ είναι εν γένει επαμφοτερίζουσα η στάση που τηρεί από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία.
Η κλιμάκωση της γεωπολιτικής ακροβασίας του Βούτσιτς συμπίπτει με την κλιμάκωση της εσωτερικής αναταραχής. Η κατάρρευση του σιδηροδρομικού σταθμού στο Νόβι Σαντ τον Νοέμβριο του 2024, όπου έχασαν τη ζωή τους 16 άτομα, πυροδότησε μαζικές διαμαρτυρίες σε όλη τη χώρα κατά της διαφθοράς και της θεσμικής παρακμής. Τα αιτήματα των διαδηλωτών, με πρωταγωνιστές τους φοιτητές, διευρύνθηκαν με τους διαμαρτυρόμενους πολίτες να ζητούν πλουραλισμό των μέσων ενημέρωσης και ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, ενώ ο Βούτσιτς κατηγορήθηκε για μεταρρυθμιστικές υποσχέσεις άνευ αντικρίσματος.
