Σκόπιμες ή μη, οι παραβιάσεις του ευρωπαϊκού εναέριου χώρου από drones, και δη μαχητικά αεροσκάφη, θέτουν διλήμματα και δύσκολα ερωτήματα για την Ευρώπη και το ΝΑΤΟ σε μια ήδη περίπλοκη στιγμή για τη Συμμαχία. Η απάντηση που προωθείται από την ανατολική πτέρυγα είναι να περάσει, με την αίσθηση του επείγοντος πλέον, από την ιδέα στην πράξη ένα συντονισμένο δίκτυο άμυνας προς ανίχνευση, αναχαίτιση και εξουδετέρωση μη επανδρωμένων αεροσκαφών πριν προσεγγίσουν ευαίσθητες υποδομές.
Όσο για τις παραβιάσεις μαχητικών, οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι εμφανίζονται να προειδοποιούν τη Μόσχα πως το ΝΑΤΟ είναι έτοιμο να απαντήσει ακόμη και με κατάρριψη εφόσον συνεχιστούν οι προκλήσεις.
Ο κίνδυνος κλιμάκωσης, μέσω λανθασμένων υπολογισμών, εκτιμήσεων και κρίσεων, είναι πλέον πολύ υψηλός και απαιτεί συνοχή και τον σωστό συνδυασμό ψυχραιμίας και αποφασιστικότητας από όλους τους Ευρωπαίους ηγέτες, κοινοτικούς θεσμούς και παράγοντες του ΝΑΤΟ.
Καθώς οι ευρωπαϊκοί ουρανοί παραβιάζονται από drones -και στην περίπτωση της Εσθονίας από τρία ρωσικά μαχητικά MiG-, η αβεβαιότητα εντείνεται. Μη επανδρωμένα αεροσκάφη έχουν θεαθεί στη Ρουμανία, την Εσθονία και στη συνέχεια στη Νορβηγία και τη Δανία, ενώ δεν είναι γνωστές οι ακριβείς συνθήκες του περιστατικού που συνέβη στην Πολωνία πριν από δύο εβδομάδες.
Τα στοιχεία δεν επαρκούν για να αποδώσουν στο Κρεμλίνο την πρόθεση να προκαλέσει κλιμάκωση -δεν ήταν οπλισμένα τα drones και είχε προειγηθεί ειδοποίηση από τη Λευκορωσία-, αλλά το συμβάν αρκεί για να απαιτήσει μια απάντηση, κατά την ανάγνωση του έγκριτου Ιταλικού Ινστιτούτου Πολιτικών Μελετών (ISPI).
Ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε, εξέφρασε εντός της εβδομάδας την αποφασιστική πρόθεση της Συμμαχίας να αντιδράσει σε τυχόν απειλές, αλλά ήταν σαφής ότι δεν θα υπάρξει κανένας επικίνδυνος αυτοματισμός, όπως είχε απειλήσει ο Πολωνός πρωθυπουργός Ντόναλντ Τουσκ.
Κατόπιν της έκτακτης συνεδρίασης σε επίπεδο μόνιμων αντιπροσώπων του ΝΑΤΟ, έπειτα από αίτημα του Ταλίν, ο Ρούτε επισήμανε πως οι αποφάσεις «λαμβάνονται σε πραγματικό χρόνο και βασίζονται στις διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με την απειλή που αντιπροσωπεύει το αεροσκάφος» και ότι πριν από εντολή κατάρριψης, θα πρέπει να γίνει αξιολόγηση για να εξεταστούν «η πρόθεση, ο οπλισμός και ο πιθανός κίνδυνος για τις συμμαχικές δυνάμεις, τους πολίτες ή τις υποδομές».
Ακολούθησε η τοποθέτηση του Ντόναλντ Τραμπ ότι τα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ θα πρέπει να καταρρίπτουν τα ρωσικά αεροσκάφη που παραβιάζουν τον εναέριο χώρο τους - μία δραστική θέση, αν και μετριάστηκε από ένα «εξαρτάται από τις περιστάσεις» στην ερώτηση αν θα ήταν εγγυημένη η παρέμβαση των Ηνωμένων Πολιτειών για τη στήριξη των συμμάχων σε περίπτωση ανάγκης.
Και αυτό είναι ένα κρίσιμο σημείο, δεδομένου ότι το Άρθρο 5 της συλλογικής Άμυνας δεν είναι ένας αυτόματος μηχανισμός, αλλά μια πολιτική απόφαση που εξαρτάται ουσιαστικά από την Ουάσινγκτον. Και αν η αμφιβολία του προέδρου των ΗΠΑ από τη μία πλευρά δεν αποθαρρύνει τις προκλήσεις της Μόσχας, από την άλλη μειώνει τις προοπτικές των μεμονωμένων συμμάχων που είναι πολύ νευρικοί στην ιδέα να έρθουν σε αντιπαράθεση με τη Ρωσία χωρίς τις ΗΠΑ στο πλευρό τους.
«Συμφωνώ πλήρως εδώ με τον πρόεδρο Τραμπ: αν είναι αναγκαίο», ήλθε η επόμενη δήλωση Ρούτε σε συνέντευξή του στο φίλα προσκείμενο στον Λευκό Οίκο Fox News για να προσθέσει ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις του ΝΑΤΟ είναι εκπαιδευμένες να αξιολογούν τέτοιου είδους απειλές και να αποφασίζουν αν μπορούν να αναχαιτίσουν ρωσικά αεροσκάφη και να τα συνοδεύσουν εκτός συμμαχικού εναέριου χώρου ή να προχωρήσουν σε περαιτέρω ενέργειες.
Οι πρόσφατες ενέργειες της Ρωσίας, συμπεριλαμβανομένων των παραβιάσεων με drones στον πολωνικό και ρουμανικό εναέριο χώρο, αλλά και της παραβίασης του εναέριου χώρου της Εσθονίας από ρωσικά μαχητικά, ήταν είτε εσκεμμένες είτε δείγμα «κατάφωρης ανικανότητας» είναι η γραμμή Ρούτε, ο οποίος σε κάθε περίπτωση επαναλαμβάνει τη δέσμευση του ΝΑΤΟ στο Άρθρο 5 και αποσαφηνίζει παράλληλα πως στην περίπτωση της Εσθονίας δεν εκτιμήθηκε πως υπήρξε άμεση απειλή.
Σύμφωνα με τον Γκίντεον Ράχμαν των Financial Times, το ερώτημα που αντηχεί αυτές τις εβδομάδες στις αίθουσες του Κρεμλίνου είναι: «Πόσο αφοσιωμένο είναι το ΝΑΤΟ στην υπεράσπιση των κρατών της Βαλτικής;» Για αυτό το λόγο, τους τελευταίους μήνες έχει σημειωθεί μια σταθερή αύξηση των κυβερνοεπιθέσεων εναντίον κρίσιμων ευρωπαϊκών υποδομών, ως μέρος μιας υβριδικής στρατηγικής που αποσκοπεί στην αποδυνάμωση της δυτικής υποστήριξης προς την Ουκρανία, επισημαίνει.
Ο τελικός στόχος του Κρεμλίνου, σύμφωνα με τον αρθρογράφο της FT, είναι να αποδείξει ότι η εγγύηση αμοιβαίας συνδρομής που προβλέπεται στο Άρθρο 5 του ΝΑΤΟ είναι άχρηστη: «Αν οι Ρώσοι το πετύχουν, θα μπορούσαν να προσπαθήσουν να εξαλείψουν ένα προς ένα τα μικρότερα ευρωπαϊκά κράτη, χωρίς να χρειαστεί να αντιμετωπίσουν τη συνδυασμένη δύναμη του ΝΑΤΟ», παρατηρεί.
Αλλά αν το ΝΑΤΟ βρίσκεται αντιμέτωπο με την αβεβαιότητα ενός Αμερικανού προέδρου με ευμετάβλητη διάθεση, το ίδιο ισχύει και για τους Ρώσους. «Με αυτόν στο Λευκό Οίκο, η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ και οι αντιδράσεις της σε μια πιθανή διεθνή κρίση είναι απρόβλεπτες. Χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ότι, ακόμη και αν η Αμερική αποσυρθεί σε περίπτωση κλιμάκωσης, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Γερμανία και η Πολωνία δεν θα παραμείνουν αμέτοχες», αναφέρει.
Παρόλο που διατηρούν κάθε προσοχή για να αποφύγουν μια ανεξέλεγκτη κλιμάκωση, οι ευρωπαϊκές χώρες δεν μπορούν να περιμένουν να προχωρήσει η Ρωσία περαιτέρω πριν αντιμετωπίσουν τους φόβους για την ασφάλεια.
Χθεσινό αποκλειστικό δημοσίευμα του Bloomberg ανέφερε ότι, πίσω από κλειστές πόρτες στη Μόσχα και σε κλίμα τεταμένο, αντιπροσωπείες Βρετανίας, Γαλλίας και Γερμανίας προειδοποίησαν το Κρεμλίνο πως το ΝΑΤΟ είναι έτοιμο να απαντήσει ακόμη και με κατάρριψη αεροσκαφών εάν συνεχιστούν οι παραβιάσεις του εναέριου χώρου του.
Ορατές ωστόσο είναι και οι διαφωνίες ως προς την προσέγγιση - πιο επιθετική εκ μέρους Βαλτικής και Πολωνίας και πιο συγκρατημένη από άλλες πλευρές. Ενδεικτική η δήλωση του Γερμανού υπουργού Άμυνας, Μπόρις Πιστόριους, ότι οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ κινδυνεύουν να πέσουν, υπνοβατώντας, στην «παγίδα κλιμάκωσης» του Πούτιν, εάν πυροβολήσουν ή καταρρίψουν ρωσικά μαχητικά. Σε ανάλογο μήκος κύματος και η Ιταλίδα πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι.
Εν μέσω της γενικής τεταμένης ατμόσφαιρας, συνεδρίασαν χθες μέσω τηλεδιάσκεψης οι υπουργοί Άμυνας των κρατών-μελών της ανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ μαζί με τους ομολόγους τους Δανίας, Σλοβακίας και Ουκρανίας, με τη συμμετοχή της επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας Κάγια Κάλας, αλλά και αξιωματούχων του ΝΑΤΟ.
Στο επίκεντρο της διάσκεψης, που συγκάλεσε ο επίτροπος Άμυνας Άντριους Κουμπίλιους, το λεγόμενο «Τείχος έναντι των Drones» - πρόταση που είχε κατατεθεί αρχικά από τις χώρες της Βαλτικής και, υπό το φως των γεγονότω,ν περιλήφθηκε στις εξαγγελίες της προέδρου της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, για την «Κατάσταση της Ένωσης».
Η Ρωσία «δοκιμάζει την ΕΕ και το ΝΑΤΟ», προειδοποίησε ο Ευρωπαίος επίτροπος Κουμπίλιους μετά το πέρας της διάσκεψης, καλώντας σε «σταθερή, ενωμένη και άμεση» απάντηση. Ζήτησε πολιτική ώθηση κατά τις εργασίες του άτυπου Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 3ης Οκτωβρίου ώστε να προχωρήσουν οι τεχνικοί σχεδιασμοί και να καταρτιστεί ένας λεπτομερής «οδικός χάρτης».
Αναγνώρισε ότι η ΕΕ υπολείπεται σε κρίσιμες δυνατότητες» για την αντιμετώπιση drones και χρειάζεται να επενδύσει άμεσα σε νέα μέσα. Πρώτη προτεραιότητα, η ανίχνευση - δίκτυα ραντάρ, ακουστικοί αισθητήρες και άλλα συστήματα ικανά να εντοπίζουν κάθε τύπο drone, ακόμη και μικρά, χαμηλής πτήσης.
Όσον αφορά την εξουδετέρωση, επισήμανε τις επιτυχίες της Ουκρανίας με ηλεκτρονικό πόλεμο και παρεμβολές, καθώς και με συστήματα αναχαίτισης drones, αλλά και τη χρήση «παραδοσιακού πυροβολικού», που, όπως είπε, αποδείχθηκε ιδιαίτερα αποτελεσματικό. Ωστόσο, προειδοποίησε για το κόστος: «Πρέπει να είμαστε έξυπνοι. Δεν γίνεται να καταρρίπτουμε ένα drone αξίας 10.000 ευρώ με πύραυλο που κοστίζει ένα εκατομμύριο».
Οι υπουργοί συμφώνησαν να ανατεθεί σε ειδικούς διαπραγματευτές η συνέχιση των συνομιλιών σε σύντομο χρονικό διάστημα. Παρότι ορισμένοι ειδικοί εκτιμούν ότι το σχέδιο για το «τείχος» μπορεί να ολοκληρωθεί μέσα σε έναν χρόνο, ο Κουμπίλιους εμφανίστηκε επιφυλακτικός για το αν αυτό είναι ρεαλιστικό χρονοδιάγραμμα.
Το άτυπο Συμβούλιο Κορυφής του Οκτωβρίου με επίκεντρο την ευρωπαϊκή αμυνα θα διεξαχθεί στην Κοπεγχάγη, γεγονός που προκαλεί προβληματισμό στην ηγεσία της Δανίας μετά τα αλλεπάλληλα περιστατικά με τις πτήσεις drones που έχουν οδηγήσει σε διακοπή της λειτουργίας των αεροδρομίων της.
Οι αρχές της Δανίας δεν έχουν εξακριβώσει την προέλευση των drones. Μιλούν ωστόσο για ενέργεια «κρατικού δρώντα» και η πρωθυπουργός, Μέτε Φρέντερισκεν, προειδοποιεί ότι έχει ξεκινήσει ένας «υβριδικός πόλεμος» στην Ευρώπη και «υπάρχει κυρίως μία χώρα, που αντιπροσωπεύει απειλή για την ασφάλεια της Ευρώπης, η Ρωσία».
Η Μόσχα αρνείται οποιαδήποτε ανάμειξή της στις παραβιάσεις του ΝΑΤΟϊκού εναέριου χώρου και ως προς τα τελευταία περιστατικά στη Δανία μιλά για «σκηνοθετημένη πρόκληση» με αποσκοπεί στην κλιμάκωση των εντάσεων.
«Τα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ», γράφει ο ειδικός αναλυτής Μακσίμ Μπζνοσιουκ για το Atlantic Council, «πρέπει να θεσπίσουν συλλογικά ρεαλιστικούς και αδιαμφισβήτητους κανόνες εμπλοκής για τις διασυνοριακές επιδρομές με drones και μαχητικά αεροσκάφη, οι οποίοι θα εξασφαλίζουν τη μέγιστη σαφήνεια για όλες τις χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας».
Σε αυτό το πλαίσιο, σύμφωνα με πολλούς αναλυτές, η αποστολή Eastern Sentry, που αποσκοπεί στην ενίσχυση της άμυνας της ανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ, θα πρέπει να διευρυνθεί και να καταστεί μόνιμη, ενσωματώνοντας την Ουκρανία ως στρατηγικό εταίρο.
Επιπλέον, η Ευρώπη θα πρέπει να δώσει προτεραιότητα στην παραγωγή μέσων ηλεκτρονικού πολέμου και τεχνολογιών κατά των drones. Εξ ου και, όπως επισημαίνει καιτ το Politico, η Κομισιόν θα προτείνει επιλογές χρηματοδότησης για το σχέδιο που στοχεύει στη δημιουργία του «τείχους» κατά των drones στο επικείμενο άτυπο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.
