Επειδή βαρέθηκα τον ΟΠΕΚΕΠΕ και τα δεκάχρονα του δημοψηφίσματος, επιτρέψτε μου σήμερα μια παρένθεση, με ένα θέμα που προσωπικά με τρέλανε. Σας το μεταφέρω, κάποιοι από σας ίσως το ‘χετε διαβάσει.
Στην Ιαπωνία του υψηλού IQ, των bullet trains και της Τεχνητής Νοημοσύνης, δεκάδες χιλιάδες πολίτες ακύρωσαν τα ταξίδια τους επειδή μία Ιαπωνέζα mangaka, που δηλώνει «προφήτισσα», είχε ζωγραφίσει σ’ έναν πίνακά της ένα τσουνάμι να εμφανίζεται στις 5 Ιουλίου 2025. Κι όταν λέμε κάποιοι, εννοούμε πολλοί. Οι πτήσεις από το Χονγκ Κονγκ προς την Ιαπωνία μειώθηκαν έως και 83% (!) Όλα αυτά σε μια χώρα που βρίθει αυτοματισμούς, από μικροσκοπικά ρομπότ, από γονιδιακές θεραπείες και από δορυφόρους που μετράνε ως και την ανάσα μας από το διάστημα.
Η εικόνα δεν είναι αστεία. Είναι τρομακτική. Δείχνει ότι η παιδεία, ακόμα και η υψηλού επιπέδου, δεν είναι άμυνα απέναντι στον παραλογισμό. Ο μυστικισμός, η συνωμοσιολογία, ο ανορθολογισμός δεν είναι «προνόμιο» των φτωχών, των αγράμματων και των «λαών χωρίς μέλλον». Είναι καθολικά ανθρώπινα φαινόμενα, βαθύτερα και από τη γλώσσα και από το εισόδημα (καθότι η Ιαπωνία είναι πλουσιότατη χώρα με πολίτες που έχουν από τα υψηλότερα εισοδήματα του πλανήτη).
Οι περισσότεροι χρήστες της τεχνολογίας, τελικά τη βιώνουν ως μαγεία. Δεν ξέρουν πώς λειτουργεί το GPS, αλλά το πιστεύουν. Δεν ξέρουν τι είναι οι τεκτονικές πλάκες, δεν αξιολογούν τις απόψεις των σεισμολόγων, αλλά φοβούνται το τσουνάμι γιατί το «είδε» μια ζωγράφος σε manga. Όσο πιο πολύπλοκη γίνεται η πραγματικότητα, τόσο περισσότερο ψάχνουμε τη βεβαιότητα στα ίδια μέρη που τον έψαχνε η προγιαγιά μας. Στον μύθο, στην προφητεία, στη μία, μοναδική και απλοϊκή εξήγηση.
Ο Διαφωτισμός, όσο κι αν τον καμαρώνουμε στα βιβλία, είναι μια μικρή πολιτισμική νησίδα. Δεν έγινε ποτέ καθεστώς. Ο ορθολογισμός, η επιστημονική σκέψη, η αμφιβολία ως εργαλείο, δεν έγιναν βιώματα. Έγιναν κεφάλαια σε πανεπιστημιακά συγγράμματα που πολλοί διάβασαν για να τα ξεχάσουν την άλλη μέρα. Κι όταν έρχεται η κρίση, η πανδημία, ο σεισμός, το τσουνάμι, το αύριο που δεν ελέγχεται ή απλώς ο φόβος γι' αυτά, ο κόσμος στρέφεται στην Μπάμπα Βάνγκα και όχι στον Καρτέσιο.
Δεν έχουμε να κάνουμε απλώς με «ψεκασμένους». Έχουμε να κάνουμε με παγκόσμιο, συστημικό, μορφωμένο ανορθολογισμό. Με την επιστροφή του Μεσαίωνα σε μορφή TikTok, με τον φόβο να νικά τη γνώση, με τον μύθο να κερδίζει τον αλγόριθμο.
Και το χειρότερο; Ο «ψεκασμένος με μεταπτυχιακό» είναι πιο επικίνδυνος από τον αγράμματο. Γιατί ξέρει να σε πείσει.
