Σοφία Ζαχαράκη: Ο Τουρισμός κερδίζει το στοίχημα - Τα επίπεδα ρεκόρ του 2019 αγγίζει ο Αύγουστος

Σοφία Ζαχαράκη: Ο Τουρισμός κερδίζει το στοίχημα - Τα επίπεδα ρεκόρ του 2019 αγγίζει ο Αύγουστος

Τα αποτελέσματα ξεπερνούν τις προσδοκίες, δεδομένων και των συνθηκών που έχει δημιουργήσει η πανδημία, ως προς την πορεία του τουρισμού για την τρέχουσα χρονιά δηλώνει στο Liberal η υφυπουργός Τουρισμού Σοφία Ζαχαράκη, σημειώνοντας ότι σε σχέση με το 2019, τελευταία προ covid περίοδο, ο Ιούνιος άγγιξε το 50% της κίνησης, ο Ιούλιος το 70% και ο Αύγουστος δείχνει να φτάνει τα επίπεδα ρεκόρ αυτού του έτους. Σημειώνει πως μένουν ακόμη δύο ενεργοί μήνες με τις κρατήσεις να εμφανίζουν ανοδική πορεία και στέλνει σήμα επαγρύπνησης ως προς την ανάγκη τήρησης των μέτρων προστασίας έναντι του κορονοϊού.

Σύμφωνα με την κ. Ζαχαράκη ο τουρισμός όχι μόνο ανακάμπτει αλλά σε πολλές περιοχές εμφανίζει ιδιαίτερη δυναμική ενώ όπως τονίζει πολλές περιοχές αναμένουν και τις κρατήσεις του επόμενου 2μήνου που δείχνουν να είναι σημαντικές για τον τομέα του τουρισμού. «Υπάρχει κατακόρυφη βελτίωση σε σχέση με το 2020, ενώ ακόμα και σε σύγκριση με το 2019, έτος-ορόσημο του ελληνικού τουρισμού και τελευταία προ-Covid σαιζόν, τα αποτελέσματα, παρά τις δυσκολίες, ξεπερνούν τις προσδοκίες. Τον Ιούνιο η τουριστική κίνηση άγγιξε το 50% του 2019, τον Ιούλιο το 70%, και τον Αύγουστο η εκτίμηση είναι ότι θα κινηθούμε υψηλά και κοντά στα επίπεδα ρεκόρ του 2019» υπογραμμίζει χαρακτηριστικά.

Παράλληλα τονίζει το ρόλο που έπαιξε το εμβόλιο στην προσπάθεια ανάκαμψης του τουρισμού αλλά και η πρόταση του πρωθυπουργού αναφορικά με τη δημιουργία ευρωπαϊκού πιστοποιητικού που δημιουργήσει τη λεγόμενη λωρίδα ταχείας μετακίνησης και το οποίο υιοθετήθηκε από την ΕΕ απελευθερώνοντας δυνάμεις τουριστών που μετακινήθηκαν και προς την χώρα μας.

Η ίδια δεν παραλείπει να επισημάνει ότι ακόμη και τα μέτρα που ελήφθησαν σε ορισμένες περιοχές όπως για παράδειγμα η Κρήτη δεν επηρέασαν τις κρατήσεις και τις αφίξεις εν τούτοις προειδοποιεί ότι το γεγονός αυτό δεν πρέπει να προκαλεί εφησυχασμό. Και επισημαίνει ότι «Αντιμετωπίζουμε και αυτήν την αντιξοότητα με αποφασιστικότητα και σχέδιο, και τα αποτελέσματα δείχνουν να δικαιώνουν την συλλογική αυτή προσπάθεια. Η πανδημία είναι ένα φαινόμενο δυναμικό, που το αντιμετωπίζουμε συνολικά, με λήψη βεβαίως και ειδικότερων, προσωρινών μέτρων, όπου και όταν χρειάζεται».

Τέλος χαρακτηρίζει σημαντικό παράδειγμα τον εσωτερικό τουρισμό τον οποίο άλλωστε η κυβέρνηση στήριξε μέσα από συγκεκριμένα προγράμματα ανοίγοντας το πρόγραμμα Τουρισμός για Όλους «σε νέους δικαιούχους, προσφέροντας, 70.852 νέα vouchers σε 128.351 νέους ωφελούμενους του προγράμματος, που προστίθενται στα 423.751 vouchers σε 753.559 ωφελούμενους που αποδόθηκαν το 2020».

Συνέντευξη στον Τάσο Ευαγγελίου

- Τελικά επιτυγχάνεται ο στόχος για έσοδα που να αγγίξουν το 50% αυτών του 2019 από τον τουρισμό;

Η φετινή τουριστική περίοδος ήταν εξαρχής γνωστό ότι εμπεριείχε πολλές αβεβαιότητες και προκλήσεις. Παρά τις δυσκολίες αυτές, από την εκκίνηση του ανοίγματος του τουρισμού τον Μάιο και ιδιαίτερα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, τα στοιχεία δείχνουν ότι ο τουρισμός όχι μόνο αντέχει αλλά και ανακάμπτει, και σε πολλές περιοχές ιδιαίτερα δυναμικά μάλιστα. 

Υπάρχει κατακόρυφη βελτίωση σε σχέση με το 2020, ενώ ακόμα και σε σύγκριση με το 2019, έτος-ορόσημο του ελληνικού τουρισμού και τελευταία προ-Covid σαιζόν, τα αποτελέσματα, παρά τις δυσκολίες, ξεπερνούν τις προσδοκίες. Τον Ιούνιο η τουριστική κίνηση άγγιξε το 50% του 2019, τον Ιούλιο το 70%, και τον Αύγουστο η εκτίμηση είναι ότι θα κινηθούμε υψηλά και κοντά στα επίπεδα ρεκόρ του 2019 όπως άλλωστε αναφέρει και το πρόσφατο δημοσίευμα των Financial Times και δείχνουν τα στοιχεία αφίξεων και κρατήσεων. 

Με την ικανοποίηση που προκαλεί αυτό ενισχύεται και το αίσθημα ευθύνης. Πρέπει να παραμείνουμε προσεκτικοί. Πολλά θα κριθούν από το πώς θα κυλήσουν οι τελευταίες ημέρες του Αυγούστου και οι μήνες του Σεπτεμβρίου και του Οκτωβρίου. Ας μην ξεχνάμε ότι πολλές περιοχές της χώρας αναμένουν με αγωνία και τις κρατήσεις των επόμενων 2 μηνών. 

 Αν η θετική πορεία αυτή συνεχιστεί, τότε θα μπορούμε στο τέλος να μιλήσουμε για μία επιτυχημένη χρονιά για τον ελληνικό τουρισμό, ιδιαίτερα αν λάβει κανείς υπόψη την επιπλοκή που υπήρξε με τη μετάλλαξη Δ. Παραμένουμε λοιπόν αισιόδοξοι, αλλά και σε διαρκή επαγρύπνηση, για την επίτευξη του εθνικού στόχου της δυναμικής ανάκαμψης του ελληνικού τουρισμού.

- Οι Financial Times έδωσαν μια εικόνα θεαματικής αύξησης του τουρισμού με την εφημερίδα να χαρακτηρίζει την Ελλάδα νικήτρια στον αγώνα ανάκαμψης. Είναι αυτή η πραγματικότητα; O Τουρισμός άντεξε και γιατί;

Ήδη από την περσινή χρονιά ο ελληνικός τουρισμός είχε δείξει δυναμικά σημάδια αντοχής και ανθεκτικότητας στην επέλαση της πανδημίας. Φέτος με την πλήρη αξιοποίηση όλου του οπλοστασίου που είχαμε στη διάθεσή μας, από το εμβόλιο μέχρι τα στοχευμένα μέτρα αλλά και το ευρωπαϊκό ψηφιακό πιστοποιητικό Covid, που πρώτος ο Έλληνας Πρωθυπουργός εισηγήθηκε και υιοθετήθηκε ευρωπαϊκά καταφέραμε αυτή τη δύναμη του ελληνικού τουρισμού να την απελευθερώσουμε, ώστε να του δοθεί η ώθηση που χρειαζόταν για να ανακάμψει και να διαπρέψει. 

Αυτό το οφείλουμε στα διαρκή ποιοτικά χαρακτηριστικά του ελληνικού τουρισμού - το φυσικό κάλλος, τις υψηλού επιπέδου υπηρεσίες, τον επαγγελματισμό και το μεράκι των ανθρώπων του τουρισμού- αλλά και στην επιμονή που συνειδητά προτάξαμε ως κυβέρνηση, θέτοντας την ανάκαμψη του τουρισμού ως κορυφαία εθνική προτεραιότητα. 

Το αποτέλεσμα αυτό δεν ήρθε τυχαία. Είναι καρπός συνεπούς προσπάθειας το προηγούμενο διάστημα, της πολύ καλής εικόνας της χώρας στους ταξιδιώτες που επέλεξαν την Ελλάδα το 2020 χάρη στις τεράστιες προσπάθειες των ανθρώπων που τους υποδέχτηκαν, των πρωτοβουλιών για την σύνταξη και υιοθέτηση πρωτοκόλλων, των συνεχών επαφών με όλους τους εταίρους μας, παράγοντες του τουρισμού της χώρας αλλά και του εξωτερικού, και του ενεργού ρόλου της Ελλάδας σε όλα τα διεθνή fora για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της πανδημίας και την πρόταση και υιοθέτηση συγκεκριμένων λύσεων. Αλλά βασίζεται και σε κάτι ακόμη: ότι, χωρίς τυμπανοκρουσίες, υπήρξε συνέπεια λόγων και έργων. Όπως ο Υπουργός δήλωσε έγκαιρα στην έκθεση του Βερολίνο, ο τουρισμός άνοιξε στις 15 Μαΐου με ασφάλεια για όλους. 

Ανακοινώσαμε εγκαίρως στο πλαίσιο της φετινής λειτουργίας του τουρισμού, ισορροπώντας μεταξύ υγειονομικής ασφάλειας και της απαραίτητης ελευθερίας που η τουριστική κίνηση εγγενώς απαιτεί. Και αυτό έχει τύχει της διεθνούς προσοχής και αποτυπώνεται όχι μόνο στο πρόσφατο άρθρο των FT, αλλά και σε πληθώρα δημοσιευμάτων και δημόσιων τοποθετήσεων διεθνών παραγόντων του τουρισμού. 

Όμως σε καμία περίπτωση δεν χωρά επανάπαυση. Συνεχίζουμε ακατάπαυστα την προσπάθεια μέχρι το πέρας της φετινής τουριστικής σεζόν, σχεδιάζοντας ήδη από τώρα τα βήματα για την επόμενη. Και στοχεύουμε βέβαια σε ενίσχυση όλων των προορισμών και των διαφορετικών μορφών τουρισμού που η χώρα μας τόσο απλόχερα προσφέρει μέσα από μια πολύμηνη καμπάνια του ΕΟΤ, τα προγράμματα ενίσχυσης εγχώριου τουρισμού, τα προγράμματα συνδιαφήμισης αλλά και τη στοχευμένη συμμετοχή σε εκθέσεις του εξωτερικού.

- Πόσο επηρέασε η αύξηση των κρουσμάτων σε νησιά όπως η Κρήτη; Θα μπορούσε δηλαδή να ήταν ακόμη καλύτερα τα δεδομένα αν υπήρξε η ανάλογη προσοχή σε περιοχές που είναι και εμβληματικές για τον τουρισμό;

Εξαρχής και με σαφήνεια δόθηκε ειδική έμφαση στην θωράκιση των τουριστικών περιοχών και ιδιαίτερα των νησιών μας. Υπενθυμίζω την επιχείρηση «Γαλάζια Ελευθερία», η οποία συνέβαλε τα μέγιστα στα υψηλά ποσοστά εμβολιασμών που έχουμε στη συντριπτική πλειοψηφία των νησιωτικών περιοχών. Άρα η απαραίτητη προσοχή δόθηκε και εξακολουθεί να δίνεται. 

Ήδη τα στοιχεία δείχνουν ότι πάμε πολύ καλά, παρά την ύπαρξη της ιδιαίτερα μεταδοτικής αυτής παραλλαγής του ιού και εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε τι θα γινόταν αν δεν υπήρχε. Όμως δεν μπορούμε να πορευόμαστε με "αν" και υποθετικά σενάρια. Βλέπουμε ήδη ότι ακόμα και σε περιοχές που επιβλήθηκαν περιοριστικά μέτρα, οι αφίξεις και οι κρατήσεις διατηρήθηκαν. Αυτό όμως δεν μπορεί να προκαλεί εφησυχασμό. Αντιμετωπίζουμε και αυτήν την αντιξοότητα με αποφασιστικότητα και σχέδιο, και τα αποτελέσματα δείχνουν να δικαιώνουν την συλλογική αυτή προσπάθεια. Η πανδημία είναι ένα φαινόμενο δυναμικό, που το αντιμετωπίζουμε συνολικά, με λήψη βεβαίως και ειδικότερων, προσωρινών μέτρων, όπου και όταν χρειάζεται. 

Και θα συνεχίσουμε να το κάνουμε γιατί αυτό αφορά την προστασία των πολιτών και των φιλοξενούμενών μας. Εμείς ως πολίτες αυτό που οφείλουμε να κάνουμε είναι να τηρούμε όσο το δυνατόν πληρέστερα τα μέτρα, και πρωτίστως να εμβολιαστούμε. Είναι ο μόνος τρόπος να δημιουργήσουμε το φράγμα εκείνο που θα μας επιτρέψει να ζήσουμε σε συνθήκες κανονικότητας.

- Επίσης πόσο επηρεάζουν οι καταστροφές όπως αυτή στην βόρεια Εύβοια, ενδεχομένως και για τις επόμενες χρονιές και πώς το υπουργείο Τουρισμού θα συμβάλει στην ανάταξη των περιοχών που επλήγησαν από τις πυρκαγιές;

Οι πυρκαγιές αυτές όπως και άλλες στο παρελθόν αποτέλεσαν όντως ένα πλήγμα συνολικά για τη χώρα, αλλά και για τον κάθε ένα από εμάς. Χάσαμε ένα πολύτιμο πνεύμονα πρασίνου, ενώ οι τοπικές κοινότητες επλήγησαν ιδιαίτερα με απώλεια περιουσιών, με προστασία πάντως του πολυτιμότερου αγαθού όλων, της ανθρώπινης ζωής. 

Αλλά και σε επίπεδο τοπικής τουριστικής δραστηριότητας το πλήγμα είναι σημαντικό. Έχοντας επίγνωση όλων αυτών, η κυβέρνηση ανακοίνωσε ένα σημαντικό πακέτο στήριξης των πυρόπληκτων περιοχών με στόχευση στα μέτρα ανακούφισης για τους πληγέντες, την αποκατάσταση των ζημιών και τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό για την αναγέννηση των περιοχών.

Με μέτρα που ξεκινούν από την άμεση χορήγηση χρηματικών ενισχύσεων και αποζημιώσεων (αγροτικών, οικοσκευής κ.α.), την απαλλαγή από σειρά φόρων και εισφορών, και φτάνουν μέχρι την ανακατασκευή των κατοικιών με 80% επιχορήγηση από το δημόσιο και 20% άτοκο δανεισμό. 

Ειδικά σε ό,τι αφορά τον τομέα του τουρισμού, πέραν των γενικών μέτρων οικονομικής στήριξης σε επιχειρήσεις και εργαζόμενους, θα υπάρξει σχέδιο τουριστικής ανάπτυξης στο πλαίσιο του Σχεδίου Ολοκληρωμένων Χωρικών Επενδύσεων, ειδικό πρόγραμμα προβολής της Β. Εύβοιας μέσω του ΕΟΤ, δράσεις μέσω του προγράμματος «Τουρισμός για όλους» για κατά προτεραιότητα ενίσχυση των πυρόπληκτων περιοχών, στήριξη της τουριστικής εκπαίδευσης με δρομολόγηση της δημιουργίας ΙΕΚ Τουριστικών Επαγγελμάτων στην περιοχή με έμφαση στις ειδικότητες της γαστρονομίας και του ιαματικού τουρισμού αλλά και δράσεις ενίσχυσης των ειδικών μορφών τουρισμού που αποτελούν τουριστικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της Βόρειας Εύβοιας. 

 Και το βασικότερο: ως κυβέρνηση δεν θα ξεχάσουμε και θα είμαστε εκεί για να στηρίξουμε μακροπρόθεσμα τους πυρόπληκτους συμπολίτες μας, και όταν το θέμα δεν θα είναι πια στην επικαιρότητα. Όπως ακριβώς κάναμε και στην περίπτωση των πυρόπληκτων στην εθνική τραγωδία στο Μάτι. Πρώτιστο μέλημα ήταν, και ορθά, η σωτηρία της ζωής των πυρόπληκτων συμπολιτών μας. Τώρα, όλο το βάρος πέφτει στην ταχύτερη δυνατή αποκατάσταση των περιοχών αυτών, η οποία αποτελεί και προσωπική δέσμευση του πρωθυπουργού και της κυβέρνησης.

- Ο Αύγουστος δείχνει να είναι ο μήνας ορόσημο. Τι περιμένουμε όμως για Σεπτέμβριο και Οκτώβριο που είναι δύο μήνες κατά τους οποίους συνεχίζονται οι τουριστικές ροές προς τη χώρα;

Από το άνοιγμα του τουρισμού τον Μάιο μέχρι και σήμερα, είχαμε μία συνεχή ανοδική πορεία η οποία αυτό το μήνα αναμένεται να κορυφωθεί. Ο Σεπτέμβριος και Οκτώβριος είναι πλέον οι κρίσιμοι μήνες για να δούμε πώς θα κλείσει η τουριστική σαιζόν συνολικά. Εάν η πορεία αυτή συνεχιστεί, και δεν έχουμε άλλα απρόοπτα με την πανδημία, μπορούμε να ελπίζουμε βάσιμα σε ένα πολύ θετικό πρόσημο για φέτος.

Από πλευράς μας, καταβάλλουμε κάθε προσπάθεια ώστε οι μήνες αυτοί να κυλήσουν όσο το δυνατόν πιο ομαλά, με το συνεπακόλουθο όφελος για τον τουρισμό αλλά και για την οικονομία της χώρας εν γένει. Η καμπάνια του ΕΟΤ συνεχίζεται για σύνολο 6 μηνών αντί για τους συνήθεις 2, οι κρατήσεις φαίνεται ότι συνεχίζουν σταθερά ενώ με την πρόσφατη επανεκκίνηση του yaghting από την Τουρκία αλλά και την ομαλή ροή οδικού τουρισμού μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι.

- Πόσο συνέβαλε ο εσωτερικός τουρισμός και πόσο οι ξένοι επισκέπτες στη διαμόρφωση των στοιχείων που αποτυπώνονται για το φετινό καλοκαίρι;

Κατά την περσινή χρονιά, ο εσωτερικός τουρισμός στήριξε ιδιαίτερα τον χειμαζόμενο τουριστικό κλάδο, δεδομένης της τότε δραστικής περικοπής των τουριστικών μετακινήσεων από χώρες του εξωτερικού. Φέτος, το κύριο χαρακτηριστικό είναι η δυναμική αύξηση των αφίξεων από το εξωτερικό. Όμως και ο εσωτερικός τουρισμός παραμένει σημαντικός παράγοντας της συνολικής προσπάθειας ανάκαμψης. Από πλευράς μας έχουμε επιφέρει σημαντικές αλλαγές στο πρόγραμμα «Τουρισμός για όλους» του Υπουργείου Τουρισμού. 

Παρατείναμε την ισχύ του για όλο το 2021, εντάξαμε νέους παρόχους, δώσαμε περισσότερες επιλογές και αυξήσαμε τα ποσοστά κάλυψης ως προς τις διανυκτερεύσεις, ενώ προσφέρεται 100% κάλυψη σε άτομα με αναπηρία και επιλύονται ζητήματα ως προς τους συνοδούς τους. Και βεβαίως, ανοίξαμε το πρόγραμμα για νέους δικαιούχους, προσφέροντας, 70.852 νέα vouchers σε 128.351 νέους ωφελούμενους του προγράμματος, που προστίθενται στα 423.751 vouchers σε 753.559 ωφελούμενους που αποδόθηκαν το 2020. Παράλληλα εντοπίζουμε δυνατότητες βελτίωσης του προγράμματος, τις οποίες και θα ενσωματώσουμε στην μελλοντική του μορφή.

- Η κυβέρνηση δέχθηκε έντονη κριτική ειδικά από το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ κατ' επανάληψη δημιούργησαν την εικόνα μια καταστροφής και μιας έλλειψης προετοιμασίας. Τι απαντάτε σε αυτές τις επικρίσεις και την καταστροφολογία;

Η κριτική σε μία Δημοκρατία είναι όχι μόνο θεμιτή αλλά και απαραίτητη. Και ως κυβέρνηση έχουμε δείξει ότι και ακούμε την κριτική, και βάσει αυτής κάνουμε τις αλλαγές που πρέπει, και εν τέλει οι ίδιοι κάνουμε την αυτοκριτική μας, με πρώτο μάλιστα τον πρωθυπουργό. Όμως πρέπει να ξεκαθαρίσουμε κάποια πράγματα. Πρώτον οι πυρκαγιές είναι ένα φαινόμενο το οποίο έπληξε δριμύτατα όχι μόνο την Ελλάδα αλλά και πληθώρα άλλων χωρών. Οι θερμοκρασίες έφτασαν σε επίπεδα ρεκόρ, και η ξηρασία εκείνες τις μέρες ήταν πρωτοφανής. Είναι σαφές ότι η ανθρωπότητα δεν έχει πια το περιθώριο να αγνοεί την κλιματική κρίση. 

Όσες δυνάμεις και να διαθέσουμε για την κατάσβεση των πυρκαγιών -και φέτος είχαμε περισσότερες από κάθε άλλη χρονιά-, εάν η κλιματική κρίση δεν αντιστραφεί, φαινόμενα όπως αυτές οι mega-πυρκαγιές θα τα ξαναβρούμε στο δρόμο μας. Και για αυτό ως χώρα πρωταγωνιστούμε και υπερθεματίζουμε έμπρακτα -με χαρακτηριστικό το μεγάλο project της απολιγνιτοποιησης- σε ενέργειες που θα οδηγήσουν στον στόχο για μια Ευρώπη κλιματικά ουδέτερη έως το 2050 - μια οικονομία με μηδενικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Τη συζήτηση για την κλιματική κρίση την κάνουμε και θα την κάνουμε και ακόμα και πιο συστηματικά στο Υπουργείο με τις δράσεις μας για τον βιώσιμο τουρισμό και την τουριστική ανάπτυξη με αρμονία με το φυσικό περιβάλλον.

Σε κάθε περίπτωση αυτή η κυβέρνηση έχει μάθει να ζει με κρίσεις και να τις αντιμετωπίζει. Η προτεραιότητα ήταν η σωτηρία της ανθρώπινης ζωής και ο στόχος αυτός επιτεύχθηκε. Η αντιπολίτευση μπορεί να προσπαθεί να πετύχει πολιτικούς πόντους στα αποκαΐδια, αλλά οι πολίτες έχουν μνήμη και κρίση. Θυμούνται το Μάτι, θυμούνται τους 102 συνανθρώπους μας που έχασαν την ζωή τους μέσα σε λίγες ώρες. Αυτή η κυβέρνηση επανασύστησε σχεδόν από το μηδέν την Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, στην οποία παρείχε για πρώτη φορά τόσα μέσα, πόρους αλλά και αποτελεσματική ηγεσία. 

Οι αρμόδιοι υπουργοί εκείνες τις μέρες κατέθεσαν κυριολεκτικά όλη τους την ψυχή στο έργο της αντιμετώπισης της πυρκαγιάς, και συνεχίζουν να το κάνουν παρά το κόστος ακόμα και για την προσωπική τους υγεία, όπως στην περίπτωση του Νίκου Χαρδαλιά. Δεν μπορεί και πρέπει να είναι λοιπόν αυτό προνομιακό πεδίο για μικροπολιτική αντιπαράθεση. Το πρόβλημα της κλιματικής κρίσης αφορά όλον τον πλανήτη και εμείς τουλάχιστον ως ελληνική κυβέρνηση καταβάλλουμε και θα καταβάλλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια για να προετοιμαστούμε και να αντιμετωπίσουμε αντίστοιχα φαινόμενα, αλλά και για να επουλώσουμε όσο το δυνατόν συντομότερα τις πληγές που αναπόφευκτα αφήνουν.