Τι ήταν το 1940 οι Έλληνες φαντάροι που πολέμησαν στην Αλβανία; Τίποτα επαγγελματίες του πολέμου ή μήπως εκπαιδευμένα κομάντο, μηχανές του θανάτου; Τίποτα απ’ αυτά. Αγρότες και εργάτες ήταν, φιλήσυχοι άνθρωποι που μέσα σε μια νύχτα βρέθηκαν να πολεμούν στα βουνά. Και τότε γιατί ξεκοίλιαζαν με την ξιφολόγχη τον κάθε Ιταλό που συναντούσαν, με τόση μανία λες και τους είχε βιάσει τη μάνα; Μα διότι είχαμε δεχτεί εισβολή. Αυτό αρκούσε.
Μην θεωρείτε άτοπη ή υπερβολική ή προβοκατόρικη την παρομοίωση. Οι συνθήκες, τα πρόσωπα, οι ιστορικές συγκυρίες μπορεί να αλλάζουν, αλλά τα συναισθήματα του απλού ανθρώπου παραμένουν ακριβώς τα ίδια στο διάβα των δεκαετιών και των αιώνων. Ο ίδιος άνθρωπος που σήμερα θα δώσει το γεμάτο τσουκάλι του στον πεινασμένο που θα του χτυπήσει την πόρτα και θα εκλιπαρήσει φαγητό και βοήθεια, θα μετατραπεί σε θεριό ανήμερο αν ο ίδιος αναξιοπαθής προσπαθήσει να του σπάσει την πόρτα και να εισβάλει στο σπίτι του για τον ίδιο λόγο.
Αλλιώς αντιδρά ο άνθρωπος σε καιρό ειρήνης και ησυχίας, αλλιώς σε καιρό πολέμου. Ειδικά όταν δεν ήταν αυτός που προκάλεσε τον πόλεμο, αλλά κάποιος άλλος τον κουβάλησε με το έτσι θέλω στην αυλή του. Κι όταν αρχίσει ο πραγματικός πόλεμος, αυτός που φωνάζει «αέρα» δεν ξεχωρίζει στο απέναντι στρατόπεδο φαντάρους από λοχαγούς, συνταγματάρχες από στρατηγούς, απλά πιόνια από αυτούς που τα κινούν. Τους θεωρεί όλους υπεύθυνους, άρα όλους εχθρούς.
Κι αυτό που υπό άλλες συνθήκες θα ήταν αποτρεπτικό για κάθε βιαιότητα, το να βάζει δηλαδή ο αντίπαλος μπροστά τα βρέφη κι από πίσω να προχωρά ο ίδιος ο μαντράχαλος, σε συνθήκες πολέμου χειροτερεύει τα πράγματα. Διότι ο Έλληνας, ανεξαρτήτως ιδεολογίας, μορφωτικού επιπέδου ή κοινωνικής τάξης, έχει μάθει στον κίνδυνο να βάζει μπροστά το κορμί του για να προστατέψει τα παιδιά του κι όχι το ανάποδο. Αυτός που βάζει ασπίδα το μωρό του για τα αιτήματα του, κανέναν ανθρωπισμό δεν δικαιούται.
Σταματώ εδώ, με μια απλή επισήμανση. Όταν έχουμε την πολυτέλεια της κοινωνικής ησυχίας, έχουμε και την άνεση του διαχωρισμού μας σε δεξιούς κι αριστερούς, για τον απλό κοσμάκη μιλώ. Αλλά όταν η κοινωνία μας μπαίνει σε πόλεμο λόγω εχθρικής επίθεσης, αυτά παύουν να πολυέχουν νόημα. Πρώτα νικάμε όλοι μαζί κι έπειτα ξαναχωριζόμαστε σε δεξιούς, κεντρώους και αριστερούς. Ενόσω διαρκεί ο πόλεμος, ένας μόνο διαχωρισμός υφίσταται: Σ' αυτούς που θέλουν να πολεμήσουν και σ’ αυτούς που αρνούνται ή κάνουν τα κορόιδα μέχρι να περάσει η μπόρα…
