«Σαν τι άραγε περισσότερο νά’ χει ο Θεός στον Παράδεισό του από το Άγιον Όρος;» αναρωτιόταν ο Σπύρος Μελάς όταν πρωτοπήγε σε αυτό. Αυτήν την περιγραφή δανειζόταν κι ο μεγάλος φωτογράφος μας Κώστας Μπαλάφας για να μιλήσει για το «περιβόλι της Παναγίας». Στα ταξίδια που έκανε στον Άθω για να φωτογραφίσει τους ανθρώπους και το περιβάλλον, έκανε ειδική αναφορά στο Πάσχα και τη μεγάλη γιορτή∙ «ο λαός τη λέει Λαμπρή, γιατί λάμπει. Είναι άνοιξη, ξαναγεννιέται η φύση ολάκερη από μια μεριά και από την άλλη είναι η συμμετοχή του λαού σ’ αυτή τη γιορτή… και κάθε φορά που έφευγα από το Όρος, έφευγα από έναν τόπο που θαρρείς και ήταν από τη φύση αγιασμένος. Η λαϊκή αρχιτεκτονική, οι λαϊκοί μαστόροι έκαναν τον θαύμα τους, έκαναν εκείνα τα κομψοτεχνήματα με έναν απόλυτο σεβασμό προς το περιβάλλον και το φυσικό χώρο. Οι άνθρωποι που υπηρέτησαν αυτόν τον χώρο με την προσευχή και την εργασία τους κατόρθωσαν να κάνουν ένα χώρο συνάντησης, θά λεγε κανείς, του προσωρινού και του ανθρώπινου με το αιώνιο και το άγιο».
Για ανείπωτη εμπειρία μιλούν όσοι βρέθηκαν τη Μεγάλη Εβδομάδα στη Μοναστική Πολιτεία. Πάσχα στο Όρος δεν σημαίνει μια τυπική θρησκευτική τελετουργία. «Είναι ο ήχος από το τάλαντο μέσα στη νύχτα, οι σκιές των μοναχών υπό το φως των κεριών, η σιωπή, η προσμονή, η κορύφωση της αγάπης, του πένθους, του μυστηρίου του θανάτου και της ελπίδας της Ανάστασης» μεταφέρει ένα άλλος σύγχρονος φωτογράφος, ο Στράτος Καλαφάτης.
Αυτές τις μέρες που όλοι προσδοκούμε την «Ανάσταση» μέσα στα σπίτια μας και έξω από αυτά, φέρνουμε 10 εικόνες από το μακρινό 1913 και το σήμερα. Μια μικρή υποψία για τον χώρο και τις μεγαλοπρεπείς τελετουργίες που γίνονται εδώ και πολλούς αιώνες τη Mεγάλη Eβδομάδα και τις ημέρες του Πάσχα, τόσο στον πάνσεπτο ιερό ναό του Πρωτάτου, στην πρωτεύουσα του Αγίου Όρους, όσο και στη Μονή της Σίμωνος Πέτρας. Μέσα στην ανοιξιάτικη ανθοφορία και το φως, οι επιβλητικές λιτανείες των αγίων εικόνων, με κυριότερη αυτήν του «Άξιον Εστί» στην πολίχνη των Kαρυών, αλλά και στις παρυφές της Σιμωνόπετρας, εντυπωσιάζουν και προκαλούν συγκίνηση, δέος και αγαλλίαση σε κάθε προσκυνητή. Ένα ελάχιστο φωτογραφικό οδοιπορικό που καταγράφει την ιστορία της αγιορειτικής παράδοσης, σε ένα μοναδικής ομορφιάς φυσικό περιβάλλον.
Η πρώτη λιτανεία του Άξιον Εστί στις Καρυές μετά την απελευθέρωση του Αγίου Όρους, 1913. Φωτογραφία του Ιβάν Γιάνοφσκι
Στο Άγιον Όρος, μετά την Κυριακή του Πάσχα, τη Δευτέρα της Διακαινισίμου, τα μοναστήρια λιτανεύουν την εικόνα της Παναγίας που τιμούν ιδιαιτέρως. Στις Καρυές κατεξοχήν λιτανεύεται η εφέστιος εικόνα του Πρωτάτου, το Άξιον Εστίν, και συμμετέχουν πάρα πολλοί μοναχοί. Την δε επομένη ημέρα λιτανεύεται η Παναγία Πορταΐτισσα της μονής Ιβήρων, εικόνα που τιμάται όπως και το Άξιον Εστίν, από όλο το Αγιον Όρος. Αφενός μεν εκφράζουν οι μοναχοί με αυτόν τον τρόπο την τιμή τους στην Κυρία του Αγίου Όρους, την Παναγία, και αφετέρου, επειδή ουσιαστικά οι λιτανείες αυτές είναι μέσα στη φύση, περνώντας μέσα από κήπους, δάση, εγκατεσπαρμένα κελλιά, μεταφέρουν το μήνυμα της Ανάστασης σε όλη τη φύση.
Πάσχα στη μονή Αγίου Παύλου, 1913
Φωτογραφία: Δανιήλ μοναχός Νεοσκητιώτης (1913)
Πάσχα στη μονή Αγίου Παύλου, το 1913.
Πασχαλινή λιτανεία στη μονή Σιμωνόπετρας
Πασχαλινή λιτανεία του Άξιον Εστί στις Καρυές
Πασχαλινή λιτανεία του Άξιον Εστί στις Καρυές
Ακολουθία της Αναστάσεως στη μονή Βατοπαιδίου
Πασχαλινή λιτανεία του Άξιον Εστί στις Καρυές
* Για την προσφορά τους στο αφιέρωμα ευχαριστούμε θερμά τον Γέροντα Ιουστίνο Σιμωνοπετρίτη και τον μοναχό Νήφωνα. Αξίζει να επισκεφθείτε την Αγιορειτική Φωτοθήκη όπου θα ανακαλύψετε θησαυρούς από την πλούσια ιστορία του Άθω.
