Του Αθ. Χ. Παπανδρόπουλου
Ο Πωλ Μέισον, αριστερός Άγγλος δημοσιογράφος-συγγραφέας και τηλεοπτικός ρεπόρτερ, στο βιβλίο του «Μετακαπιταλισμός» (εκδόσεις Καστανιώτη) είναι ξεκάθαρος. Τονίζει με πειστικά επιχειρήματα ότι το καπιταλιστικό σύστημα (αν υπάρχει κάτι τέτοιο) έχει μπει σε μια νέα φάση, στο πλαίσιο της οποίας μπορεί να ελέγχεται περισσότερο και καλύτερα από τους πολίτες και όχι από κάποιες «αόρατες δυνάμεις».
Από την πλευρά του, ο σοσιαλδημοκράτης συγγραφέας και καθηγητής Μπράνκο Μιλανοβιτς, ειδικός σε θέματα ανισοτήτων, υπογραμμίζει με έμφαση ότι το «τέλος του καταπιταλισμού, είναι η πιο λάθος πρόβλεψη που μπορεί να γίνει». Κατά τον πολυβραβευμένο συγγραφέα και οικονομολόγο, «τα γεγονότα δείχνουν πως ο καπιταλισμός δεν βρίσκεται καν σε κρίση.
Είναι ισχυρότερος από ποτέ τόσο με όρους γεωγραφικής κάλυψης, όσο και επέκτασης σε τομείς όπως η αναψυχή ή τα social media, όπου έχει δημιουργήσει εντελώς νέες αγορές και έχει εμπορευματοποιήσει πράγματα που, ιστορικά, δεν αποτελούσαν ποτέ αντικείμενα συναλλαγών. Γεωγραφικά, ο καπιταλισμός είναι σήμερα ο κυρίαρχος τρόπος παραγωγής σε όλο τον κόσμο:. Στη Σουηδία ο ιδιωτικός τομέας απασχολεί άνω του 70% της εργατικής δύναμης, στις ΗΠΑ το 85% και στην Κίνα ο (καπιταλιστικά οργανωμένος) ιδιωτικός τομέας παράγει το 80% της προστιθέμενης αξίας. Αυτό βέβαια δεν ίσχυε πριν από την κατάρρευση του κομμουνισμού στην Ανατολική Ευρώπη και τη Ρωσία, ούτε προτού η Κίνα προχωρήσει στη λεγόμενη «μεταμόρφωσή» της. Χάρη στην παγκοσμιοποίηση και τις τεχνολογικές επαναστάσεις, νέες αγορές δημιουργήθηκαν: όπως η τεράστια αγορά των προσωπικών δεδομένων, οι αγορές ενοικίασης αυτοκινήτων και σπιτιών και η αγορά για χώρους που προσφέρονται σε αυτοαπασχολούμενους».
Με την παρατηρήσεις του αυτές, ο Μπράνκο Μιλάνοβιτς, φέρνει στο προσκήνιο την κοινωνική σημασία αυτών των νέων αγορών, στις οποίες έχουν τιμή πλέον πράγματα για τα οποία μέχρι τώρα δεν γίνονταν συναλλαγές. Απλά προϊόντα μεταμορφώνονται σε αγαθά με ανταλλακτική αξία. Δηλαδή ο καπιταλισμός ενισχύει και επεκτείνεται σε νέους τομείς που δεν υπήρχαν τον 19ο και τον 20ο αιώνα. Πώς λοιπόν, μπορούμε να μιλάμε για κρίση;
Πιο εύστοχο θα ήταν να γίνει λόγος για περίοδο μετάβασης από μια αποχή σε άλλη, στο πλαίσιο της οποίας αλλάζουν και τα τεχνολογικά δεδομένα του συστήματος παραγωγής. Και η αλλαγή αυτή, επομένως μεταβάλλει ριζικά και τους συντελεστές που συμβάλλουν στη δημιουργία αξιών και πλούτου.
Το 2006 ο Γιοσάι Μπένκλερ, τότε καθηγητής Νομικής στο Γέιλ, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η οικονομία του Διαδικτύου ήταν ένας «νέος τρόπος παραγωγής, που αναδύεται στην καρδιά των πιο αναπτυγμένων οικονομιών του πλανήτη». Ο Μπένκλερ προσπαθούσε να ορίσει το νομικό πλαίσιο για τη διακίνηση προϊόντων Ανοιχτού κώδικα, γνωστό ως «Creative Commons». Στο βιβλίο του με τίτλο Ο πλούτος των δικτύων, ο Μπένκλερ περιγράφει τις οικονομικές δυνάμεις που υπονομεύουν την πνευματική ιδιοκτησία δημιουργώντας πρότυπα κοινοκτημοσύνης και πρακτικών μη ιεραρχικής παραγωγής.
Καταρχάς, είπε, η εμφάνιση φθηνής υπολογιστικής ισχύος και δικτύων επικοινωνίας έδωσε σε μεγάλο αριθμό ανθρώπων τα μέσα για την παραγωγή πνευματικών προϊόντων. Σήμερα όλοι μπορούν να έχουν ιστολόγιο, να φτιάχνουν και να διανέμουν ταινίες, να αυτοεκδίδουν ψηφιακά βιβλία, αποκτώντας πολλές φορές ένα κοινό εκατομμυρίων ατόμων πολύ πριν το όνομα του συγγραφέα γίνει γνωστό στους παραδοσιακούς εκδότες. «Το αποτέλεσμα είναι ότι αυτό το κάτι περισσότερο που θέλουν οι άνθρωποι σήμερα μπορεί να πραγματοποιηθεί από άτομα που επικοινωνούν και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους σε ανθρώπινο και κοινωνικό επίπεδο και όχι ως μέλη της αγοράς που επικοινωνούν και αλληλεπιδρούν μέσω του συστήματος τιμών».
Αυτό, υποστήριξε, προκαλεί την ανάπτυξη μη εμπορευματικών μηχανισμών, όπως είναι οι αποκεντρωμένες δράσεις ατόμων και η εργασία σε ένα πλαίσιο συνεργατικής και εθελοντικής οργάνωσης. Γεννά νέες μορφές συμμετοχικής οικονομίας, στις οποίες τα χρήματα απουσιάζουν ή δεν αποτελούν τη βασική μονάδα μέτρησης της αξίας. Πρόκειται για την μετά καπιταλιστική οικονομία,που δεν αναλύεται με συνταγές και προσεγγίσεις του γνωστού παρελθόντος.
Σήμερα, 13 χρόνια μετά, οι τότε διαπιστώσεις του Μπένκλερ όχι μόνον έχουν επαληθευτεί μέχρι κεραίας, αλλά έχουν επίσης εμπλουτισθεί. Νέες εξελίξεις στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης συνεχίζουν να ανατρέπουν κεκτημένες οικονομικές και κοινωνικές καταστάσεις και να δημιουργούν πηγές πλούτου που εναλλάσσονται με μεγάλη ταχύτητα. Υπό αυτές τις νέες συνθήκες, δεν χωρά καμιά αμφιβολία ότι η ταχύτητα των αλλαγών, αφ'' εαυτή δημιουργεί κερδισμένους και χαμένους, αλλά νέας κοπής. Και αυτό είναι ένα νέο πολιτικό πρόβλημα, στο οποίο σίγουρα δεν μπορούν να δώσουν απαντήσεις ο λαϊκισμός και η καταστροφολογία. Η ανάδυση τους τα τελευταία χρόνια ναι μεν εκτονώνει όλους αυτούς που είτε δεν μπορούν να παρακολουθήσουν τις εξελίξεις, είτε βοηθά καταστημένα συμφέροντα που δεν θέλουν αλλαγές. Όλα αυτά όμως, κατά την εκτίμηση μας είναι πρόσκαιρα σίγουρα ωστόσο, μας επιφυλάσσουν και πρωτόγνωρες πολιτικές εμπειρίες.
