Περαιτέρω πτώση στις τιμές των... γερασμένων ακινήτων της χώρας αλλά σταδιακή ανάκαμψη των τιμών των πιο σύγχρονων κατασκευών εμπορικής κυρίως χρήσης «βλέπει» ο Διευθύνων Σύμβουλος της εταιρείας Grivalia Properties ΑΕΕΑΠ, κ. Γιώργος Χρυσικός.
Σε συνέντευξή του στο Liberal, μιλά για όλα: Για το μέλλον της Αθήνας που έχει προδιαγραφές να γίνει ο κυρίαρχος προορισμός της Ευρώπης, για τα ακίνητα της... Κυψέλης, για τον ΕΝΦΙΑ, για τη Fairfax, για την επένδυση της Grivalia στον Παναμά, για τις περιοχές της χώρας που το real estate θα γνωρίσει ανάπτυξη τα επόμενα χρόνια, αλλά και το πώς πλατφόρμες όπως η rbnb μπορούν να δώσουν ώθηση στο real estate του ιστορικού κέντρου της Αθήνας.
Συνέντευξη στον Απόστολο Σκουμπούρη
Κύριε Χρυσικέ, η Grivalia διακρίνεται από ένα αξιοπρόσεκτο κρεσέντο ανακοινώσεων, τελευταία. Υπάρχουν όντως ευκαιρίες, ή «τρέχετε» να προλάβετε να τοποθετηθείτε στην αγορά περαιτέρω;
Απλώς τυγχάνει κάποιες συμφωνίες να ανακοινώνονται το ίδιο χρονικό διάστημα, καθώς τότε ωριμάζουν οι συζητήσεις ή οι διαπραγματεύσεις. Γενικώς πάντως τα τελευταία τρία χρόνια έχουμε κάνει ένα σημαντικό αριθμό επενδύσεων ξεκινώντας από τα τέλη του '13 και αρχές του ''14, οι οποίες «έτρεξαν» και το ''15 και το ''16 και συνεχίζουν με τους ίδιους ρυθμούς και το '17. Αυτό οφείλεται στη θεώρηση που έχουμε ότι οι τιμές για ποιοτικούς εμπορικούς και γραφειακούς χώρους - κατηγορία στην οποία η Grivalia εξειδικεύεται - έχουν φτάσει σε πολύ ελκυστικά επίπεδα. Θεωρούμε ότι σε βάθος χρόνου, θα υπάρξει επανάκαμψη των τιμών και έτσι θα δημιουργήσουμε τις υπεραξίες που αναζητάμε όταν επενδύουμε.
- Σε μια εντελώς... άνυδρη και «στεγνή» από επενδύσεις περίοδο η Grivalia πρόσφατα έφερε νέα επενδυτικά κεφάλαια (50 εκατ.) στη χώρα μέσω της συμφωνίας με το International Financial Corporation, μέλος της Παγκόσμιας Τράπεζας. Βλέπουν ευκαιρίες; Οι τιμές είναι στον πάτο;
Η εταιρεία συνεχίζει και μεγαλώνει. Και γι'' αυτό χρειάζονται επιπλέον κεφάλαια. Αυτά δε χρειάζεται απαραιτήτως να έρθουν με αύξηση μετοχικού κεφαλαίου – και δεδομένου ότι η Grivalia έχει πολύ χαμηλούς δείκτες δανεισμού – προχωράμε με επιλεκτικές δανειακές συμφωνίες. Εμβληματική είναι η πρόσφατη συμφωνία με την IFC, όμως γενικώς είμαστε σε συζητήσεις και με ελληνικές τράπεζες, τόσο σε επίπεδο εταιρείας, όσο και σε επίπεδο projects finance. Προ ημερών, ανακοινώσαμε την έκδοση δύο κοινών ομολογιακών δανείων, συνολικού ύψους 60 εκατ. ευρώ (50+10) μέσω της Τράπεζας Eurobank.
Αυτοί οι οργανισμοί δε μας δανείζουν επειδή οι τιμές έχουν φτάσει στον «πάτο», αυτή είναι η δική μας θεώρηση των πραγμάτων. Αυτοί οι οργανισμοί δανείζουν γιατί βλέπουν απέναντί τους μια πάρα πολύ υγιή επιχείρηση, με ανθρώπους που κάνουν σωστά τη δουλειά τους. Προφανώς για να έρθει ένας οργανισμός όπως η IFC και να δανείσει για πρώτη φορά απευθείας ελληνική εταιρεία όπως είναι η Grivalia, σημαίνει ότι το διερεύνησαν προσεχτικά, , ήρθαν εδώ και μας γνώρισαν προσωπικά. Γενικώς έχουμε οικοδομήσει μία ισχυρή συνεργασία η οποία θα ισχυροποιείται περισσότερο από χρόνο σε χρόνο.
- Ποιες περιοχές της Αθήνας ή ευρύτερα της Ελλάδος πιστεύεται ότι θα είναι πιο... hot τα επόμενα χρόνια;
Με τον τουρισμό να καλπάζει, προφανώς διεθνείς προορισμοί εντός της Ελλάδας, δηλαδή προορισμοί που προσεγγίζονται μέσω αεροδρομίου, λιμανιών, είτε άλλων σημείων εισόδου, θα έχουν μεγάλη ζήτηση τα επόμενα χρόνια.
Με τον εκσυγχρονισμό των 14 περιφερειακών αεροδρομίων και την αύξηση της κίνησης που θα επέλθει, θεωρώ ότι όλοι αυτοί οι προορισμοί θα είναι στην αιχμή της ζήτησης τα επόμενα χρόνια, θα γίνουν ελκυστικοί και κατά συνέπεια θα υπάρξουν προοπτικές δημιουργίας υπεραξίας. Αντίστοιχα, αν κοιτάζουμε πού γίνονται τα μεγάλα έργα υποδομής και προς τα που κατευθύνεται το μεγάλο κύμα των επενδύσεων, εκεί το real estate θα έχει ανάπτυξη και αύξηση τιμών.
Για παράδειγμα, η ιδιωτικοποίηση του λιμανιού του Πειραιά και τα κεφάλαια που έχει επενδύσει και θα συνεχίσει να επενδύει η Cosco εκεί, νομίζω ότι θα αναβαθμίσουν την περιοχή, οπότε κάτοικοι αλλά και επενδυτές πρέπει να προσδοκούν σε καλύτερες ημέρες.
- Είστε από αυτούς που θα έλεγαν – σχηματικά μιλώντας – ότι η Αθήνα πρέπει να γκρεμιστεί και να ξαναχτιστεί πάνω σε άλλους όρους; Πολύ τσιμέντο και ελάχιστο πράσινο έχει αυτή η πόλη, αν θέλουμε να λέμε την αλήθεια, όσο κι αν την αγαπάμε...
Κοιτάξτε μπορούν να γίνουν αλλαγές αισθητικής αλλά και οικολογικής κατεύθυνσης πάνω στα υπάρχοντα κτήρια. Ένας τρόπος είναι τα πράσινα δώματα. Είναι κάτι που μπορεί να ομορφύνει την πόλη σημαντικά και πολύ γρήγορα. Μπορεί να γίνει μια συλλογικότερη αλλαγή προς περισσότερο πράσινο, σε ταράτσες, μπαλκόνια, κήπους, παρτέρια, ενώ υπάρχουν και τεχνικές που μπορούν να καλύψουν και εξωτερικά τα κτήρια με πράσινο. Τέτοιου είδους δράσεις προφανώς θα δημιουργήσουν ένα διαφορετικό τοπίο, χωρίς να χρειάζεται να γκρεμίσουμε και να ξαναχτίσουμε. Μπορούμε να δημιουργήσουμε χώρους πρασίνου που αθροιστικά θα αλλάξουν σημαντικά την εικόνα. Φανταστείτε, αντί να βλέπουμε τις... τσιμεντένιες ταράτσες της Αθήνας από το Λυκαβηττό, να βλέπουμε πράσινες ταράτσες και ανθισμένα δώματα.
- Για το ιστορικό κέντρο της Αθήνας ποια είναι η γνώμη σας; Πάντα υπό το πρίσμα του real estate...
Κοιτάξτε, σε συνδυασμό με τη διαρκή άνοδο του τουρισμού αλλά και με τη δημιουργία νέων πλατφορμών όπως η rbnb που ουσιαστικά βοηθούν στην ενοικίαση των αστικών ακινήτων, και αυτές οι περιοχές σταδιακά θα αρχίσουν να ανακάμπτουν. Πλάκα, Θησείο, πέριξ της Ακρόπολης, Κολωνάκι είναι περιοχές που κάποια στιγμή θα αρχίσουν να ανακάμπτουν.
- Για την Αθήνα, ως επενδυτικό και τουριστικό προορισμό είστε αισιόδοξος; Οι αριθμοί δείχνουν ότι υπάρχει καλό momentum...
Εγώ την Αθήνα την πιστεύω πολύ. Η επανατοποθέτηση του Hilton, η αναβίωση του Αστέρα Βουλιαγμένης, η ανάπλαση του Ελληνικού αλλά και σημαντικές άλλες δράσεις που μπορούν να γίνουν στους αρχαιολογικούς χώρους και στο ιστορικό κέντρο της πόλης, όλα αυτά συνθέτουν ένα πάζλ που θα μεταμορφώσει την Αθήνα τα επόμενα χρόνια.
Για το λόγο αυτό θεωρώ ότι πρέπει να δουλεύουμε όλοι μας και κυρίως αυτοί που λαμβάνουν τις αποφάσεις, όλα τα προβλήματα να λυθούν όσο το δυνατόν πιο σύντομα. Οποιοσδήποτε βάζει προσκόμματα σε τέτοιου είδους δράσεις, στερεί από την Αθήνα, τη χώρα και τους πολίτες πολλά. Θέσεις εργασίας, τεράστια δημοσιονομικά έσοδα, βελτίωση των όρων διαβίωσης κλπ.
Φανταστείτε τώρα π.χ. το Ελληνικό που εδώ και χρόνια δεν εισφέρει τίποτα στο δημόσιο, η περιοχή είναι «νεκρή» επενδυτικά. Εκεί θα δημιουργηθεί ένα πολύ μεγάλος πυρήνας πολλών δράσεων. Σκεφτείτε τι σημαίνει για την απασχόληση, τα έσοδα, τον τουρισμό, την αναβάθμιση της περιοχής... Άρα, η Αθήνα έχει όλες τις προδιαγραφές για να γίνει ένας από του κυρίαρχους τουριστικούς προορισμούς της Ευρώπης.
- Είστε υπέρ της επέκτασης των οικοδομήσιμων επιφανειών για γραφεία ή για κατοικία εντός της Αθήνας;
Είμαι υπέρ και των δύο. Βλέπουμε διεθνώς σύγχρονες πόλεις όπου υπάρχουν μεικτά σχήματα που μπορούν να έχουν κάτω εμπορικά καταστήματα, μετά ένα χώρο τύπου ξενοδοχείου και πάνω κατοικίες. Αυτό βέβαια δεν είναι απλό, απαιτεί επαναφορά του συντελεστή δόμησης και απαιτεί ένα καλό σχεδιασμό και ασφαλώς μιλάμε για συγκεκριμένων προδιαγραφών κτήρια, όχι για όλη την Αθήνα. Επαναλαμβάνω ότι χρειάζεται ένας σοβαρός σχεδιασμός και σίγουρα όχι άναρχος. Ίσως αυτό δώσει και κάποια προοπτική υπεραξίας στις χαμηλές τιμές που υπάρχουν τώρα, ιδίως για τις κατοικίες. Αν δοθεί σ'' ένα υφιστάμενο κτήριο αυξημένος συντελεστής δόμησης και αυτό μπορεί μελλοντικά να μεγαλώσει κι άλλο, ασφαλώς θα αποκτήσει στο μέλλον μια αξία μεγαλύτερη από την τωρινή του.
- Πόσο χτύπησε η υπερφορολόγηση το real estate και την αγορά των ακινήτων;
Θα σας μιλήσω για τη δική μας εταιρεία, τη Grivalia που είναι μια ΑΕΕΑΠ. Το 2016 υπήρξε σημαντική αύξηση της φορολογική επιβάρυνσης, σε σημείο που καθιστά την πλατφόρμα μας μη ανταγωνιστική σε σχέση με άλλες μορφές επένδυσης στο real estate της χώρας μας.
Αυτή τη στιγμή φορολογούμαστε για το ενεργητικό μας, δηλαδή φορολογούμαστε για το σύνολο των ακινήτων μας, το σύνολο των μετρητών μας, για το σύνολο των δανείων μας, ενώ μια άλλη επιχείρηση φορολογείται βάσει της κερδοφορίας που έχει. Αυτό δημιουργεί μεγάλες ανισορροπίες και αδικίες.
Μέσω αυτών των πρακτικών, έχει καταστεί ο κλάδος μας μη ανταγωνιστικός σε σχέση με τα ευρωπαϊκά στάνταρ. Στην κούρσα λοιπόν να προσελκύσουμε επενδυτικά κεφάλαια στη χώρα μας, είμαστε σε υποδεέστερη θέση έναντι των διεθνών ανταγωνιστών μας.
Έτσι, οι ξένοι, αντί να επενδύουν στις ΑΕΕΑΠ της χώρας μας, επενδύουν στις αντίστοιχες ΑΕΕΑΠ της Ιταλίας, της Βουλγαρίας, της Τουρκίας της Ισπανίας κ.ο.κ. Λόγω της υπερφορολόγησης, έχουμε χάσει σημαντικά κεφάλαια και ευκαιρίες επενδύσεων.
Από το 1999 που ξεκινήσαμε - ως θεσμό - τις ΑΕΕΑΠ στην Ελλάδα, σε 17 χρόνια του κλάδου, έχουμε καταφέρει να συγκεντρώσουμε περίπου 3 δισ. ευρώ συνολικά.
Αντιθέτως, άλλες χώρες που «έχτισαν» το θεσμό πάνω σε πιο σύγχρονες δομές, έχουν προσελκύσει τεράστια κεφάλαια. Η Ισπανία μέσα σε δύο χρόνια έχει συγκεντρώσει πάνω από 10 δισ. κεφάλαια για το δικό της real estate! Ακριβώς επειδή έχουν τα σωστά φορολογικά κίνητρα…
Ξέρετε, το ξένο επενδυτικό κεφάλαιο, που τόσο έχουμε ανάγκη ως χώρα για την ανάταση της οικονομίας, είναι... έξυπνο χρήμα, ξέρει πού κατευθύνεται. Δε θα πάει σε προορισμό υπερφορολόγησης, αλλά εκεί που έχει καλύτερες προϋποθέσεις να δημιουργήσει υπεραξία.
- Ο ΕΝΦΙΑ είναι (εντελώς) άδικος φόρος; Μήπως δαιμονοποιήθηκε υπέρμετρα; Στο εξωτερικό, υπάρχει φόρος ακινήτων.
Ο φόρος ακίνητης περιουσίας υπάρχει σχεδόν παντού στον κόσμο, σε πολύ λίγες χώρες υπάρχουν εξαιρέσεις. Ο τρόπος υπολογισμού στη χώρα μας είναι άδικος, καθώς έχει υπολογιστεί βάσει αξιών οι οποίες δεν υπάρχουν πλέον. Υπάρχει μεγάλη διαφορά πλέον μεταξύ αντικειμενικών και πραγματικών εμπορικών αξιών. Πριν από 10-15 χρόνια, ίσχυε το αντίθετο, ήταν υψηλότερες οι πραγματικές – εμπορικές και χαμηλότερες οι αντικειμενικές. Πάλι υπήρχε... στρέβλωση σ'' ότι αφορά τα φορολογικά – δημοσιονομικά έσοδα του κράτους.
Όμως τώρα που έχει γυρίσει ο κύκλος του real estate και πλέον οι εμπορικές τιμές είναι κάτω από τις αντικειμενικές, είναι άδικο να πληρώνει κάποιος φόρους βάσει μιας υψηλότερης τιμής που δεν υπάρχει. Ένας τρόπος για να ελέγξει κάποιος κατά πόσο είναι δίκαιος ο φόρος είναι αν σου υπολογίζει π.χ. η εφορία ότι το σπίτι σου αξίζει 100 χιλιάδες ευρώ, να είναι σε θέση να σου δώσει το ίδιο ποσό αν της το μεταβιβάσεις!
Αλλά δεν μπορεί εσύ να πληρώνεις φόρο για 100 χιλιάδες και όταν πας να της το μεταβιβάσεις να σου λέει ότι «δε με συμφέρει». Αυτός είναι ένας δίκαιος τρόπος να υπολογίσεις αν είναι σωστή η αναγραφόμενη αξία. Από εκεί και πέρα, ότι πρέπει να υπάρχει ένας εύλογος φόρος ακινήτων, είναι δεδομένο, γιατί είναι μια μορφή περιουσίας.
Επιπλέον, στο εξωτερικό, υπάρχει ένας φόρος ακινήτων, μια φορά το χρόνο. Στην Ελλάδα, δυστυχώς, πάνω στο ακίνητο, έχουν μπει πολλοί φόροι. Φόροι μεταβιβάσεων, φόροι κληρονομιάς και ένα πλήθος άλλων. Υπερφορολογείται το ακίνητο με έμμεσους και άμεσους φόρους.
Να σας πω και κάτι άλλο. Στο εξωτερικό, σε προηγμένα κράτη, το φόρο για το ακίνητο δεν τον εισπράττει το κράτος αλλά ο δήμος. Και είναι μαζί όλα τα τέλη και τα υπόλοιπα, ότι σου αναλογεί προς τον τόπο που διαμένεις, αλλά αυτό συνοδεύεται από υπηρεσίες ασφάλειας, καθαριότητας, οδικής πρόσβασης, θέσεων παρκινγκ κ.ο.κ., υπηρεσίες δηλαδή που είναι πραγματικά ανταποδοτικές και συμβάλλουν στην βελτίωση της ποιότητας ζωής του φορολογούμενου.
- Η επένδυση στον Παναμά πως προέκυψε; Δεν είναι λίγο παράταιρο – γεωγραφικά – ένα τέτοιο άνοιγμα;
Κοιτάξτε, είναι μια ερώτηση που μου έχουν κάνει πολλοί εκ των μετόχων μας. Συζητώντας με κάποιους που προέρχονται από το Σαν Φρανσίσκο, τους ρώτησα ρητορικά «αν σας δινόταν η ευκαιρία πριν 20-25 χρόνια να αγοράσετε τη Μύκονο για 27 εκατ. δολάρια θα την αγοράζατε ή όχι;». Η απάντηση ήταν «ναι θα την αγοράζαμε αν είχαμε και τον κατάλληλο τοπικό συνεταίρο ώστε να τρέξει το project για εμάς». Οπότε όταν μιλάμε για τέτοιες επενδύσεις νομίζω ότι δεν έχει τόσο σημασία η απόσταση όσο η τιμή κτήσης και το αν έχεις κάποιον τοπικό εταίρο που να εμπιστεύεσαι να συν-αναπτύξει μαζί σου το project.
Εμείς αυτό έχουμε κάνει. Έχουμε δημιουργήσει μια πλατφόρμα ξενοδοχειακή, τη Grivalia Hospitality, η οποία κοιτάζει πρωτίστως projects στην Ελλάδα, αλλά όταν υπάρχουν ευκαιρίες με σημαντικό discount και πολύ ελκυστική τιμή στο εξωτερικό, τότε το επιχειρούμε.
Αυτό έγινε στη συγκεκριμένη περίπτωση, όπου αγοράσαμε ένα νησί 14 χιλιάδες στρέμματα, σε μια τιμή πάρα πολύ χαμηλή, αλλά και δεύτερο και πολύ ουσιαστικό, έχουμε και έναν τοπικό συνεταίρο ο οποίος συμμετέχει στο εγχείρημα με 35%, συνεπενδύει μαζί μας και μας βοηθάει πάρα πολύ στην ανάπτυξη εκτός Ελλάδος.
Για να καταλάβετε, πρόκειται για μια μεγάλη επιχειρηματική οικογένεια από τον Παναμά και συνεργαζόμαστε για την ανάπτυξη αυτού του project. Να σας δώσω και μια είδηση, τέλος του Μάρτη θα πάμε στον Παναμά για τα εγκαίνια της κατασκευής του Ritz – Carlton Reserve. Εκεί θα μας υποδεχτεί ο Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος του Παναμά. Καταλαβαίνετε πόσο σημαντικά είναι για αυτούς αυτά τα project και με ποιο τρόπο υποδέχονται και καλωσορίζουν τους ξένους θεσμικούς επενδυτές.
- Τι ακριβώς αφορά το εν λόγω project;
Ξεκινάμε την κατασκευή του Ritz – Carlton Reserve. Πρόκειται για το κορυφαίο ξενοδοχειακό brand του Group Marriott, υπάρχουν μόλις τέσσερα στον κόσμο τέτοια αυτή τη στιγμή και όταν θα ολοκληρωθεί το δικό μας θα υπάρχουν μόλις έξι σε όλο τον κόσμο. Θεωρείται το... Everest της πολυτέλειας από τα 6 αστέρια αν και αυτά δεν έχουν αστέρια. Σ'' αυτή την επένδυση, εκτός από κεφάλαια της Grivalia Hospitality θα συμμετάσχουν και κεφάλαια της Fairfax. Η Fairfax έχει μια αρκετά ισχυρή παρουσία σ'' όλη την αμερικανική Ήπειρο, οπότε έχουμε και αυτόν τον παράγοντα μαζί μας. Η ολοκλήρωση της πρώτης φάσης του έργου με την έναρξη λειτουργίας του ξενοδοχείου αναμένεται σε ενάμιση χρόνο.
- Η Grivalia έχει μια σύνθεση ισχυρών μετόχων που θα τη ζήλευαν οι περισσότερες ελληνικές επιχειρήσεις, εισηγμένες και μη. Τι είδαν όλοι αυτοί;
Η αλήθεια είναι ότι έχουμε μια σύνθεση μετόχων που όχι μόνο ελληνικές εταιρείες αλλά και ευρωπαϊκές και παγκόσμιες θα ήθελαν να έχουν. Εκτός από τις γνωστές Fairfax, Wellington, Fidelity και Brandes, υπάρχουν και μια σειρά από άλλα ονόματα μεγάλων θεσμικών που συμμετέχουν στην εταιρεία, με αρκετά σημαντικά ποσοστά αλλά όχι τέτοια που υποχρεωνόμαστε να τους κατονομάσουμε.
Όλο αυτό το χαρτοφυλάκιο μετόχων είναι αποτέλεσμα σκληρής δουλειάς, εξωστρέφειας και ανάδειξης του έργου μας που έχει ξεκινήσει η εταιρεία μας τα τελευταία χρόνια.
Έχουμε πολύ μεγάλη διαφάνεια σ'' οτιδήποτε κάνουμε. Οι μέτοχοί μας και οι ξένοι επενδυτές γνωρίζουν και για τις καλές επενδύσεις που έχουμε κάνει αλλά και για τις κακές, και για τις σωστές αποφάσεις αλλά και για τα λάθη. Διαφάνεια και εξωστρέφεια είναι η φιλοσοφία μας.
Η δική μας φιλοσοφία είναι να μην υποσχόμαστε λαγούς με πετραχήλια, αλλά να είμαστε πάντα προσγειωμένοι να εγγυόμαστε για πέντε, αλλά να προσπαθούμε να κάνουμε δέκα. Αυτή η κουλτούρα διέπει την εταιρεία μας εδώ και χρόνια. Οπότε, όταν μιλάμε με τους μετόχους μας, τους περιγράφουμε την κατάσταση με απόλυτη ειλικρίνεια.
- Μαθαίνω ότι η εταιρεία δρομολογεί δύο ακόμη projects σε Κυκλάδες και Αττική. Τι αφορούν;
Κοιτάξτε, παρακολουθούμε και την Ελλάδα πάρα πολύ στενά την τελευταία διετία σ'' ότι αφορά τον τουριστικό τομέα. Νομίζω μέσα στους επόμενους μήνες θα είμαστε σε θέση να ανακοινώσουμε αντίστοιχα projects και στη χώρα μας. Στην Ελλάδα δυστυχώς παίρνει λίγο περισσότερο χρόνο. Όμως, νομίζω ότι θα καταφέρουμε να μπούμε δυναμικά και στο χώρο του τουρισμού στη χώρα μας. Αντιλαμβάνεστε ότι δεν μπορώ να σας ονοματίσω συγκεκριμένα projects, καθώς είναι επί του παρόντος υπό οριστικοποίηση και ποτέ δε μιλάμε πριν από τις οριστικές συμφωνίες.
- Θα ρωτήσω κάτι εκτός... αγοράς δικής σας αλλά που ενδιαφέρει τους αναγνώστες μας. Τελικά τι θα γίνει; Θα «λιώνουν» περαιτέρω οι τιμές των ακινήτων στην Ελλάδα; Θα υπάρξει πάτος;
Ναι η πτώση θα συνεχιστεί, ειδικά σε ακίνητα τα οποία δεν έχουν μεγάλη ζήτηση και παράλληλα υπάρχει υπερποσφορά. Γενικώς, η μοναδική κατηγορία που βλέπω να σταθεροποιείται και να αρχίσει να κινείται ανοδικά προσεχώς, είναι οι υψηλών προδιαγραφών και καλής ποιότητας επαγγελματικοί χώροι αλλά και κάποια καλά οικιστικά projects, κυρίως σε τουριστικές περιοχές. Δυστυχώς, οι τιμές σε κακής ποιότητας ακίνητα, που χρήζουν μαζικής ανακαίνισης κ.λπ. θα συνεχίσουν να πέφτουν καθώς δεν υπάρχει ζήτηση. Πιστεύω θα πάρει αρκετά χρόνια ακόμα για να ισορροπήσει η κατάσταση και να δούμε άνοδο των τιμών σ'' αυτή την κατηγορία ακινήτων.
- Πολύ... αποκαρδιωτικό αυτό που λέτε... Άρα αργεί πολύ η ανάκαμψη...
Κοιτάξτε, ανάκαμψη προβλέπεται κάποια στιγμή. Αλλά όταν... γυρνάει το real estate, όταν ανακάμπτει, αυτό δε γίνεται συλλήβδην και άμεσα. Πρώτα επανακάμπτουν οι πρώτης ποιότητας χώροι, εκεί που η ζήτηση υπάρχει πάντα και ανεβάζει τις τιμές και όταν οι τιμές ανέβουν σε πολύ υψηλά επίπεδα, τότε η ζήτηση στρέφεται προς τη... δεύτερη κατηγορία ακινήτων κ.ο.κ. Άρα, όπως η πτώση δε γίνεται σ'' όλα τα ακίνητα με τους ίδιους ρυθμούς, έτσι και η ανάκαμψη των τιμών δε γίνεται σ'' όλες τις κατηγορίες ακινήτων με τον ίδιο ρυθμό. Αλλά ότι θα ανακάμψουν οι τιμές κάποια στιγμή στο μέλλον, αυτό είναι δεδομένο.
- Πρακτικά. Ένας που σκέφτεται να αγοράσει ένα μικρό διαμέρισμα στην Κυψέλη π.χ. ή στο Παγκράτι, που με λίγες χιλιάδες αγοράζεις σπίτι, να το κάνει; Θα ανέβει ποτέ η αξία τους;
Κοιτάξτε αποφεύγω να δίνω συμβουλές στο οικιστικό κομμάτι, εμείς ως εταιρεία δεν έχουμε τέτοια εξειδίκευση, ούτε θεωρώ τον εαυτό μου ιδιαίτερο γνώστη της συμπεριφοράς των οικιστικών ακινήτων. Πάντως, είναι διαφορετικό αν το θέλεις το σπίτι για ιδιοκατοίκηση ή για επένδυση. Από επενδυτικής σκοπιάς, θα... περίμενα ακόμη, αντιθέτως, ως χρήστης, θα αγόραζα τώρα. Αυτή είναι η απάντησή μου.
