Η Αρκτική αναδεικνύεται ραγδαία ως μια από τις πιο σημαντικές γεωπολιτικά περιοχές του 21ου αιώνα.
Η κλιματική αλλαγή και το λιώσιμο των πάγων στον Αρκτικό Ωκεανό αναδεικνύουν νέες ευκαιρίες στις θαλάσσιες διελεύσεις και στην εξόρυξη πολύτιμων ορυκτών - σύμφωνα με την Γεωλογική Υπηρεσία των ΗΠΑ, η Αρκτική διαθέτει τεράστια και ανεκμετάλλευτα αποθέματα πετρελαίου, φυσικού αερίου και κρίσιμων ορυκτών όπως σπάνιες γαίες, τιτάνιο και λίθιο - γεγονός που καθιστά τη διαχείριση της πολικής περιοχής το νέο μήλο της έριδας μεταξύ των μεγάλων διεθνών δυνάμεων.
Βλέπετε, η Αρκτική είναι το φυσικό σημείο συνάντησης τεσσάρων μεγάλων δυνάμεων , ΗΠΑ, Ρωσίας, Ευρώπης και …Κίνας και ως εκ τούτου είναι αναπόφευκτη η εξέλιξη της σε μια γεωπολιτική ζώνη σύγκρουσης όπου ο παγκόσμιος στρατηγικός ανταγωνισμός οξύνεται.
Και για να μιλήσουμε λίγο με αριθμούς, σύμφωνα με μελέτη του Ινστιτούτου Γεωλογικών Σπουδών των ΗΠΑ, η περιοχή της Αρκτικής περιέχει περίπου το 13% των παγκόσμιων πετρελαϊκών πόρων που πρόκειται να ανακαλυφθούν και το 30% των παγκόσμιων ανεξερεύνητων πόρων φυσικού αερίου.
Την ίδια στιγμή, καθώς η υπερθέρμανση του πλανήτη απελευθερώνει τα νερά της Αρκτικής περιοχής από τον πάγο, επιτρέπει σταδιακά το άνοιγμα νέων θαλάσσιων διαδρομών πλοήγησης, οι οποίες μπορεί να συμβάλουν στη μείωση της απόστασης μεταξύ Ρότερνταμ και Γιοκοχάμα κατά 40%, σε σύγκριση με τον δρόμο που διασχίζει τη Διώρυγα του Σουέζ.
Από την άλλη πλευρά, η βορειοδυτική διαδρομή, στα ανοικτά των ακτών του Καναδά, θα μειώσει επίσης σημαντικά τη μεγάλη απόσταση μεταξύ του Ατλαντικού και του Ειρηνικού ωκεανού.
Το γεγονός ότι η διαδρομή μεταξύ Ευρώπης και Ασίας θα γίνει κατά 40% μικρότερη, συνεπάγεται πρόσθετα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα όχι μόνο των χωρών που γειτνιάζουν άμεσα με την Αρκτική, αλλά και άλλων ευρωπαϊκών εθνών, καθώς και της Κίνας.
Οι αλλαγές στην Αρκτική δημιουργούν ταυτόχρονα νέα εδάφη, εγείροντας ήδη ζητήματα κυριαρχίας και, επομένως, στρατιωτικής ασφάλειας. Ήδη από το 2007, η Ρωσία ύψωσε τη σημαία της στον Βόρειο Πόλο, τον οποίο διεκδικεί ενώπιον της αρμόδιας επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών ως επέκταση της υφαλοκρηπίδας της.
Επίσης νέες αλιευτικές ευκαιρίες εμφανίζονται για όλες τις χώρες της Αρκτικής και μη.
Για πολλά χρόνια, ο πυκνός πάγος έχει σταματήσει την αλιεία ενώ την ίδια στιγμή οι διεθνείς οργανισμοί περιόρισαν την εμπορική αλιεία στα ύδατα της Αρκτικής στο ελάχιστο.
Όμως τα επόμενα τριάντα χρόνια, η Αρκτική θα είναι κρίσιμη για την αναζωογόνηση της ρωσικής οικονομίας στον τομέα της αλιείας.
Όσο για την Κίνα, η Αρκτική θα αποτελέσει απαραίτητη πηγή ενέργειας, μεταποίησης μεταφορών και διαφοροποίησης της επισιτιστικής ασφάλειας.
Το όνειρο της Κίνας για τη «Σιγκαπούρη του Αρκτικού»
Παρά το γεγονός ότι βρίσκεται γεωγραφικά μακριά από τον Αρκτικό Κύκλο, η Κίνα έχει αυτοανακηρυχθεί «κράτος κοντά στην Αρκτική» και αυτοχαρακτηρίζεται ως «παρα-Αρκτική χώρα».
Αυτός ο ισχυρισμός, αν και αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό από τον πρώην υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάικ Πομπέο, εξυπηρετεί έναν κρίσιμο σκοπό: νομιμοποιεί την εμπλοκή της Κίνας στις υποθέσεις της Αρκτικής.
Το Πεκίνο υποστηρίζει ότι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Αρκτική, ιδίως η επιταχυνόμενη τήξη των πάγων και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, έχουν εκτεταμένες συνέπειες και επηρεάζουν ακόμη και μακρινά έθνη όπως η Κίνα, όπου μεγάλες παράκτιες πόλεις όπως η Σαγκάη και η Τιαντζίν αντιμετωπίζουν την απειλή πιθανής βύθισης.
Τοποθετώντας τον εαυτό της ως υπεύθυνο ενδιαφερόμενο μέρος με έννομο συμφέρον για τη σταθερότητα, τη βιώσιμη ανάπτυξη και τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής της περιοχής, η Κίνα δικαιολογεί την αυξανόμενη παρουσία της στις υποθέσεις της Αρκτικής.
Έτσι, υποστηρίζει την ευρύτερη συμμετοχή της στη διακυβέρνηση της Αρκτικής, κάτι που της επιτρέπει να συμμετέχει σε συζητήσεις χωρίς να εμφανίζεται ως ξένος ή καιροσκόπος.
Ωστόσο, με αυτόν τον τρόπο, η Κίνα αμφισβητεί διακριτικά το υπάρχον πλαίσιο διακυβέρνησης, το οποίο ελέγχεται όπως θα δούμε πιο κάτω κυρίως από το Αρκτικό Συμβούλιο και τα κράτη μέλη του.
Ως εκ τούτου, η Κίνα προσπαθεί συστηματικά να αποκτήσει γη στην περιοχή, να συμμετάσχει σε λιμενικά έργα, ακόμη και να ιδρύσει ερευνητικά κέντρα.
Ο στόχος είναι έως το 2035 να καθιερωθεί ως «Πολική Μεγάλη Δύναμη» και να διαδραματίσει μεγαλύτερο ρόλο στις αρκτικές υποθέσεις. Σημειωτέο ότι από το 2013 αποτελεί μία από τις δεκατρείς χώρες- παρατηρητές στο Αρκτικό Συμβούλιο, ένα όργανο που όπως θα δούμε παρακάτω αναλυτικά έχει συσταθεί για τη διαχείριση της περιφερειακής συνεργασίας.
Η εστίαση της Κίνας να γίνει μια πολική μεγάλη δύναμη αντιπροσωπεύει έναν θεμελιώδη αναπροσανατολισμό, έναν εντελώς νέο τρόπο θεώρησης του κόσμου.
Το 2018, η Κίνα εξέδωσε μια λευκή βίβλο με τίτλο «Κινεζική Αρκτική Πολιτική» για να καθορίσει τις προτεραιότητές της στην περιοχή.. Αυτό επιβεβαιώνει τη θέση της Αρκτικής ως αναπόφευκτο στρατηγικό επίκεντρο για τον παγκόσμιο ανταγωνισμό στο επόμενο στάδιο.
Ο κομβικός ρόλος της Νορβηγίας
Πρόσφατα το ΒΒC είχε ένα ενδιαφέρον ρεπορτάζ που αποκάλυπτε το ενδιαφέρον των Κινέζων για την παλιά μεταλλευτική πόλη στη Βόρεια Νορβηγία, Κίρκενες.
Η Κίρκενες ήταν μια περιοχή όπου έμεναν Ρώσοι και Νορβηγοί ως το 1826, όταν διακανονίστηκε η περιοχή των συνόρων.(σ.σ:Ήταν κομβικός ο ρόλος της κατά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο καθώς αποτέλεσε μια από τις πολλές γερμανικές βάσεις του Kriegsmarine και της Λουφτβάφε. Η Κίρκενες ήταν η δεύτερη ευρωπαϊκή περιοχή μετά τα νησιά της Μάλτας με τις περισσότερες επιδρομές αεροπλάνων με παραπάνω από 1000 συναγερμούς και περίπου 350 επιθέσεις).
Η συγκεκριμένη πόλη πέρα από λιμάνι είναι ταυτόχρονα το άκρο του σιδηροδρόμου Κίρκενες-Μπιερνεβατνμπάνεν, του βορειότερου σιδηροδρόμου του κόσμου που κατασκευάστηκε για να μεταφέρονται μεταλλεύματα από τα ορυχεία του Μπιέρνεβατν στο λιμάνι του Κίρκενες.
Η κωμόπολη Κίρκενες λοιπόν, τώρα που η Αρκτική θερμαίνεται τέσσερις φορές πιο γρήγορα από τον υπόλοιπο πλανήτη, αποκαλύπτοντας πλούσια κοιτάσματα φυσικών πόρων αλλά και νέες εμπορικές διαδρομές, αποτελεί για την Κίνα μια σημαντική κατάκτηση για την επίτευξη του στόχου της «Πολικής Οδού του Μεταξιού», καθώς φιλοδοξεί να τη μετατρέψει στον πρώτο ευρωπαϊκό σταθμό για τα φορτηγά πλοία από την Ασία, μια «Σιγκαπούρη του Αρκτικού».
Η Νορβηγία όμως έχει αντιληφθεί ότι η Κίρκενες έχει τη δυναμική να εξελιχθεί σε έναν κόμβο μεταφόρτωσης ανάμεσα σε Ευρώπη, Ασία και Βόρεια Αμερική και δεν επιθυμεί να πουλήσει γη σε κανέναν, ούτε καν στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Γι’ αυτό η νορβηγική κυβέρνηση θέσπισε πρόσφατα νόμους που απαγορεύουν την πώληση υποδομών εθνικής σημασίας και γενικότερα είναι εξαιρετικά προσεκτική στο θέμα της εξάρτησης με την Κίνα, θέτοντας ένα κρίσιμο ερώτημα που αφορά στην ουσία όλους τους Ευρωπαίους: Πόσο εξαρτημένοι θέλουμε να είμαστε από αυταρχικά καθεστώτα;
Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται και οι ΗΠΑ, οι οποίες επιδιώκουν να περιορίσουν την επιρροή της Κίνας στην Αρκτική, πιέζοντας τους συμμάχους να απορρίψουν κινεζικές επενδύσεις όπως εκείνες στο λιμάνι Κίρκενες ή εκείνες για εξορύξεις και υποδομές στη Γροιλανδία. (σ.σ:Πράγματι η Γροιλανδία απέρριψε το αίτημα της Κίνας να εκσυγχρονίσει τις υποδομές των αεροδρομίων της, στρεφόμενη τελικά στη Δανία).
Καθώς η Νορβηγία και γενικότερα η Ευρώπη δεν είναι ένας εύκολος στόχος, η Kίνα έχει στραφεί προς τον άλλο μεγάλο παίκτη της περιοχής: τη Ρωσία.
Η Ρωσία κατέχει το 50% της ακτογραμμής του Αρκτικού και αναπτύσσει την παρουσία της μεθοδικά με υποδομές LNG, λιμάνια, και κυρίως στρατηγικά όπλα στην Κόλα, όπου εδρεύει ο Βόρειος Στόλος και το μεγαλύτερο πυρηνικό οπλοστάσιο της.
Κίνα και Ρωσία συνεργάζονται στρατιωτικά και ενεργειακά στην περιοχή, ενώ έχουν ήδη πραγματοποιήσει κοινές περιπολίες στην Αρκτική, με πυραυλοφόρα βομβαρδιστικά και ασκήσεις κοντά στην Αλάσκα.
Επίσης, κινεζικές εταιρείες έχουν γίνει μέτοχοι και έχουν σημαντικές συνεργασίες σε ενεργειακά και άλλα έργα υποδομών στη ρωσική Αρκτική.
Παρά τη συνεργασία όμως, όπως θα δούμε παρακάτω, οι δύο χώρες δεν αποτελούν αυτό που θα ονομάζαμε ουσιαστικούς συμμάχους. Η Ρωσία δεν θέλει την Κίνα πολύ βαθιά στην Αρκτική της, ενώ το Πεκίνο προσέχει να μην παραβιάσει τις δυτικές κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας.
Την ίδια στιγμή, η Νορβηγία έχει υψώσει νέο «τείχος άμυνας» απέναντι στην χερσόνησο Κόλα. Το κοινό αρχηγείο στρατού, ναυτικού και αεροπορίας της χώρας παρακολουθεί επί 24ώρου κάθε ύποπτη κίνηση, από υποβρύχιες καλωδιώσεις και αγωγούς, μέχρι πλοία ή αεροσκάφη που ενδέχεται να μεταφέρουν κατασκοπευτικό εξοπλισμό.
Πρόκειται για ένα «τείχος άμυνας» που δεν αφορά μόνο την Ευρώπη αλλά και τις ΗΠΑ.
Το ίδιο συμβαίνει και με το νορβηγικό αρχιπέλαγος Σβάλμπαρντ, το οποίο βρίσκεται στη μέση σχεδόν του Βόρειου Πόλου.
Αν και αποτελεί νορβηγικό έδαφος, έχει διεθνές καθεστώς, καθώς στο παρελθόν οι χώρες του Αρκτικού είχαν δεσμευτεί σε έναν κώδικα συνεργασίας, που επιτρέπει σε υπηκόους άλλων χωρών να εργαστούν στην περιοχή.
Έτσι μπορεί κανείς να δει από στρατιωτικές παρελάσεις από τη ρωσική κοινότητα και σημαίες της Σοβιετικής Ένωσης, εως κινεζικούς ερευνητικούς σταθμούς.
Το ζήτημα όμως του ανανεωμένου διεθνούς ανταγωνισμού λόγω της κλιματικής αλλαγής στην περιοχή της Αρκτικής, εγείρει ένα θεμελιώδες ερώτημα:Πόσο εφικτό είναι η περιοχή να συνεχίσει να αντικατοπτρίζει τα επόμενα χρόνια εικόνες διεθνούς συνεργασίας και μείωσης του ρυθμού των εντάσεων, όπως συνέβη κατά την περίοδο μετά τον Ψυχρό Πόλεμο στην εποχή του λεγόμενου «Αρκτικού Πνεύματος»;
Το «Αρκτικό Πνεύμα» αντανακλά την προσέγγιση και τον συντονισμό μεταξύ των χωρών και η συνεργασία αυτή οδήγησε στην υιοθέτηση της Στρατηγικής Προστασίας του Περιβάλλοντος της Αρκτικής –AEPS- το 1991 και στην ίδρυση του Αρκτικού Συμβουλίου -AC- το 1996, σύμφωνα με τους όρους της Διακήρυξης της Οτάβα, την οποία υπέγραψαν ο Καναδάς, η Δανία (συμπεριλαμβανομένης της Γροιλανδίας και των Νήσων Φερόε), οι ΗΠΑ, η Φινλανδία, η Ισλανδία, η Νορβηγία, η Ρωσία και η Σουηδία.
Το Αρκτικό Συμβούλιο δεν μπορεί να ασχοληθεί με στρατιωτικά ζητήματα και ζητήματα κυριαρχίας καθώς εξαιρούνται από το πεδίο αρμοδιότητάς του, ώστε να επικεντρώνεται σε θέματα που μπορούν πιο εύκολα να αποτελέσουν αντικείμενο συναίνεσης, όπως η επιστημονική συνεργασία, η προστασία του περιβάλλοντος, η ευημερία και η οικονομική ανάπτυξη των ιθαγενών πληθυσμών, η ασφάλεια της ναυσιπλοΐας κ.λ.π.
Εκτός του Αρκτικού Συμβουλίου, υπάρχει πληθώρα επίσημων οργανισμών, κυβερνητικών και μη κυβερνητικών, με σκοπό τη διαχείριση διαφόρων ζητημάτων στην Αρκτική.
Ο Αρκτικός Κύκλος για παράδειγμα είναι ένας οργανισμός που ιδρύθηκε από την Ισλανδία στις 15 Απριλίου 2013. Αποστολή του είναι να διευκολύνει τον διάλογο μεταξύ πολιτικών ηγετών, επιχειρηματιών, περιβαλλοντικών εμπειρογνωμόνων, επιστημόνων, αυτόχθονων εκπροσώπων και άλλων διεθνών ενδιαφερόμενων μερών σε θέματα που σχετίζονται με την Αρκτική.
Συμμετέχουν τα τέσσερα αρκτικά κράτη που βρίσκονται στην Ευρώπη -Δανία, Φινλανδία, Νορβηγία και Σουηδία- και η Ισλανδία. Μεγάλο μέρος της συνεργασίας μεταξύ αυτών των κρατών σχετίζεται με ζητήματα κοινά με τη Δυτική Ρωσία, τις περιοχές της Βαλτικής και της Θάλασσας του Μπάρεντς και την ευρύτερη σκανδιναβική περιοχή, συμπεριλαμβανομένων των διεθνών υδάτων.
Εκτός από αυτούς τους οργανισμούς, έξι άλλοι οργανισμοί που εκπροσωπούν αυτόχθονες πληθυσμούς της Αρκτικής έχουν καθεστώς μόνιμου συμμετέχοντα.
Υπάρχουν επίσης μη αρκτικές χώρες στις οποίες έχει χορηγηθεί καθεστώς παρατηρητή, όπως η Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ολλανδία, η Πολωνία, η Γαλλία, η Ισπανία, η Ιταλία, η Ιαπωνία, η Κίνα, η Ινδία, η Νότια Κορέα, η Σιγκαπούρη και η Ελβετία. Συμμετέχουν επίσης και διεθνείς οργανισμοί, όπως ο ΟΗΕ, μέσω ορισμένων προγραμμάτων που σχετίζονται με το περιβάλλον και την ανάπτυξη.
Πόσο λειτουργικοί μπορούν να παραμείνουν όμως όλοι αυτοί οι θεσμοί μέσα στο νέο περιβάλλον του ανταγωνισμού για την Αρκτική;
Το Συμβούλιο εκτός από τα οκτώ κράτη μέλη της Αρκτικής, περιλαμβάνει και οργανισμούς που εκπροσωπούν τους ιθαγενείς πληθυσμούς της περιοχής και πολλά κράτη και οργανισμούς ως «παρατηρητές».
Η σημασία της Αρκτικής για τη Ρωσία και πώς επηρέασε ο Ρωσοουκρανικός πόλεμος
Η Ρωσία όσον αφορά την πολιτική της στην Αρκτική, επιθυμεί να συμφιλιώσει την προστασία του περιβάλλοντος με την οικονομική ανάπτυξη, μια στρατηγική που θεωρείται αμφίβολη.
Η αξιοποίηση της «Βόρειας Θαλάσσιας Οδού» -NSR- αυξάνει τον κίνδυνο οικολογικών καταστροφών, όπως και η τήξη του μόνιμα παγωμένου εδάφους, το οποίο καλύπτει το 65% της ρωσικής επικράτειας.
Οι ρωσικές αρχές έχουν θέσει ως προτεραιότητα την ανάπτυξη της Αρκτικής. Επενδύουν σημαντικούς πόρους στη βιομηχανία και τις υποδομές, αλλά ανησυχούν ολοένα και περισσότερο για τις αρνητικές επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη.
Σύμφωνα με μια μελέτη σε αυτές τις περιοχές, το 40% των δρόμων και των κτιρίων έχουν ήδη υποστεί ζημιές, γεγονός που οδήγησε το ρωσικό Υπουργείο Φυσικών Πόρων να ανακοινώσει τη δημιουργία ενός συστήματος παρακολούθησης της εξέλιξης του μόνιμα παγωμένου εδάφους.
Την ίδια στιγμή, η συμβολή της ρωσικής Αρκτικής στο ρωσικό ΑΕΠ, τουλάχιστον πριν από τον ρωσικό πόλεμο κατά της Ουκρανίας, εκτιμάται μεταξύ 12% και 15% και αντιπροσωπεύει περίπου το 20% των εξαγωγών της. Οι προοπτικές δε για σημαντικά περισσότερες εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου είναι τεράστιες.
Από αυτή την άποψη, η στρατιωτικοποίηση της ρωσικής Αρκτικής αφορά τόσο την προστασία και την υποστήριξη των οικονομικών δραστηριοτήτων της Ρωσίας όσο και τη διεκδίκηση των μελλοντικών προοπτικών τους.
Αυτός είναι ο λόγος που τα τελευταία χρόνια η Ρωσία έχει δώσει προτεραιότητα στο ζήτημα της Αρκτικής στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική της ατζέντα.
Η Μόσχα ήδη έχει αρχίσει να συντηρεί και να επεκτείνει παραμελημένες σοβιετικές στρατιωτικές βάσεις, λιμάνια βαθέων υδάτων και αεροδρόμια στην Αρκτική, προκειμένου να είναι έτοιμη για την εμπορική χρήση και τον έλεγχο της ναυτιλιακής διαδρομής NSR.
Μάλιστα η στρατηγική της Ρωσίας για την Αρκτική, η Ρωσική Στρατηγική για την Ανάπτυξη της Αρκτικής Ζώνης και την Παροχή Εθνικής Ασφάλειας, που ανακοινώθηκαν το 2013, περιλαμβάνουν ένα παρόμοιο μείγμα προτεραιοτήτων ασφάλειας με τις στρατηγικές των ΗΠΑ, όπως αυτές διαμορφώνονται στο Στρατηγικό Σχέδιο των ΗΠΑ για την Αρκτική με τίτλο «Γαλάζια Αρκτική» ,αλλά και του Καναδά. (σ.σ:Για τις ΗΠΑ, η Αρκτική έχει εξίσου μεγάλη σημασία. Η Αλάσκα διαθέτει πολλούς πόρους -αλιεία, ορυκτά καύσιμα και άλλα ορυκτά- και η αμερικανική διπλωματία μέχρι πρότινος –προ κυβέρνησης Τραμπ- επένδυε σε κλιματικά ζητήματα).
Βέβαια από τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 και μετά, η περιοχή της Αρκτικής έχει υποστεί πολυάριθμες οικονομικές κυρώσεις από δυτικές χώρες, ιδίως από την Ευρωπαϊκή Ένωση .
Οι συνέπειες για τη ρωσική οικονομία ήταν άμεσες, με την αναστολή αρκετών έργων ανάπτυξης υδρογονανθράκων, ιδίως του έργου Arctic LNG2.
Η αποχώρηση ευρωπαϊκών εταιρειών από το έργο και η διακοπή της προμήθειας των απαραίτητων τεχνολογιών για τη λειτουργία του, θα μπορούσαν να επηρεάσουν τις φιλοδοξίες του Κρεμλίνου στην αναπτυξιακή του στρατηγική για την περιοχή της Αρκτικής.
Το ίδιο ισχύει και για την κατασκευή του στόλου των παγοθραυστικών πλοίων μεταφοράς LNG, η οποία επρόκειτο να συνοδεύσει την έναρξη λειτουργίας του Arctic LNG2.
Ωστόσο, ο Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν παραμένει άκαμπτος στην πολιτική του για την Αρκτική και πιέζει τους Ρώσους βιομηχάνους να βρουν και να εφαρμόσουν λύσεις για να αντισταθμίσουν την αποχώρηση των δυτικών τεχνολογιών.
Η απουσία πλέον της Ρωσίας από το Αρκτικό Συμβούλιο, η κλιμάκωση για ζητήματα ασφάλειας στην Αρκτική και η επιθυμία του Κρεμλίνου να διασφαλίσει περαιτέρω τη διαδρομή NSR υποδηλώνουν την υποβόσκουσα ένταση σε αυτήν την περιοχή.
Οι προθέσεις της Ρωσίας είναι σαφείς, καθώς διεκδικεί την υφαλοκρηπίδα που θεωρεί μέρος της επικράτειάς της και βλέποντας την Αρκτική ως ένα στρατηγικό συνεχές που εκτείνεται από τον Βόρειο Ατλαντικό εως τον Βόρειο Ειρηνικό.
Πολλοί μάλιστα φοβούνται ότι στις προτεραιότητες του Κρεμλίνου είναι να επιβάλει κόστος στην πρόσβαση άλλων χωρών στην Αρκτική της Ρωσίας, να «υπερασπιστεί» τις προσεγγίσεις του Βόρειου Πόλου και να επεκτείνει τις στρατιωτικές δυνατότητες της Ρωσίας πέρα από την Αρκτική Ζώνη της Ρωσικής Ομοσπονδίας (AZRF).
Σινορωσική συνεργασία στην Αρκτική: Λευκός γάμος ή αληθινή συμμαχία;
Η προσέγγιση της Κίνας στην εξασφάλιση πόρων στην Αρκτική χαρακτηρίζεται από μια μακροπρόθεσμη προοπτική. Η Κίνα είναι πρόθυμη να επενδύσει σε έργα που μπορεί να μην αποφέρουν άμεσες αποδόσεις, αλλά είναι κρίσιμα για τη μελλοντική πρόσβαση σε πόρους, τη μακροπρόθεσμη ενεργειακή ασφάλεια και την πρόσβαση στην κρίσιμη Ναυτιλιακή διαδρομή της Βόρειας Θάλασσας, η οποία θα αυξήσει τη γεωπολιτική της ισχύ.
Για να διασφαλίσει τη θέση της στην Αρκτική, η Κίνα έχει προτείνει επενδύσεις σε λιμενικές εγκαταστάσεις, όπως το Αρχάγγελσκ της Ρωσίας , καθώς και σε υποδομές μεταφορών, όπως το ρωσικό Arctic Express No. 1, και σε τεχνολογία πυρηνικών και μη πυρηνικών παγοθραυστικών.
Ενώ αυτά τα έργα αντιμετωπίζουν έλεγχο και αντίσταση από ορισμένα κράτη της Αρκτικής, υπογραμμίζουν τη στρατηγική πρόθεση της Κίνας να εδραιωθεί σε αυτόν τον αναδυόμενο θαλάσσιο διάδρομο, εξασφαλίζοντας παράλληλα ζωτικές εμπορικές οδούς.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η συνεργασία μεταξύ Κίνας και Ρωσίας τα τελευταία χρόνια πρόσθεσε μια ενδιαφέρουσα πολυπλοκότητα στην γεωπολιτική της Αρκτικής. Οι ειδικοί διχάζονται ως προς το αν η αναθέρμανση των σινο-ρωσικών σχέσεων είναι μια πραγματική στρατηγική συμμαχία ή απλώς ένας «λευκός γάμος».
Ένα χαρακτηριστικό δείγμα αυτής της συμμαχίας αποτελεί η υλοποίηση του έργου Yamal LNG, το οποίο σηματοδότησε την έναρξη της τεχνολογικής συνεργασίας στην Αρκτική μεταξύ των δύο χωρών, Κίνας και Ρωσίας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι κανένα κράτος στον κόσμο, εκτός από τη Ρωσική Ομοσπονδία, δεν έχει την αρμοδιότητα να μεταφέρει υγροποιημένο φυσικό αέριο και πετρέλαιο σε πάγο, συμπεριλαμβανομένης της διαδρομής NSR. Η συμμετοχή της Κίνας στο Yamal LNG , το οποίο εξάγει και στη συνέχεια υγροποιεί φυσικό αέριο από την αρκτική χερσόνησο Yamal της Ρωσίας, υπογραμμίζει την αποφασιστικότητά της να γίνει ένας βασικός παίκτης στην Αρκτική.
Ωστόσο, έργα όπως το LNG 2 , το οποίο αντλεί φυσικό αέριο από μια ρωσική αρκτική περιοχή δίπλα στη χερσόνησο Yamal, έχουν καθυστερήσει λόγω των δυτικών κυρώσεων. Παρ' όλα αυτά, η Κίνα φαίνεται αποφασισμένη να βοηθήσει το LNG 2 να προχωρήσει.
Παρόλο όμως που η Κίνα και η Ρωσία έχουν δημιουργήσει μια ρεαλιστική σχέση στην Αρκτική —εν μέρει λόγω κοινών ανησυχιών για την παγκόσμια κυριαρχία των ΗΠΑ— οι φιλοδοξίες τους θα μπορούσαν τελικά να συγκρουστούν.
Οι κινεζικές στρατιωτικές στρατηγικές υποδεικνύουν ότι η Κίνα αντιμετωπίζει την Αρκτική ως περιοχή για μελλοντικό στρατιωτικό ανταγωνισμό. Αυτό τουλάχιστον αποκαλύπτει η παραδοχή της Κίνας ότι «δεν μπορεί να αποκλείσει την πιθανότητα χρήσης βίας» στο παιχνίδι για τον έλεγχο των παγκόσμιων δημόσιων χώρων -γνωστών και ως «παγκόσμιων κοινών αγαθών»-, όπως είναι η Αρκτική και η Ανταρκτική.
Η αντίδραση των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ στην ρωσική επέκταση
Σε πρόσφατη ανάλυση της, η Γουισάλ Βερφέλι -Ερευνητής και Λέκτορας με εξειδίκευση στις Διεθνείς Σχέσεις- αναφέρει ότι το γεγονός ότι την τελευταία δεκαετία η Ρωσία έχει επεκτείνει και ενισχύσει τον στρατό της στην Αρκτική με μια σειρά από στρατιωτικές βάσεις, αεροδρόμια, στρατιωτικές εγκαταστάσεις και ραντάρ, καθώς και αμυντικά και επιθετικά συστήματα όπλων, αποτελεί εμφανή προετοιμασία για μια σημαντική μάχη στην περιοχή.
Από την πλευρά του το ΝΑΤΟ έχει επικεντρωθεί περισσότερο στο πώς να αποτρέψει πιθανούς ρωσικούς πολέμους εναντίον χωρών του ΝΑΤΟ, συμπεριλαμβανομένης της Αρκτικής, ειδικά μετά το ξέσπασμα του ουκρανικού πολέμου που αύξησε τις πιθανότητες αντιπαράθεσης μεταξύ ΝΑΤΟ και Ρωσίας.
Βλέπετε, το ΝΑΤΟ ιστορικά δεν είχε επίσημη θέση για την Αρκτική, μετά την έναρξη όμως του πολέμου της Ουκρανίας το 2022 η περιοχή της Αρκτικής αποτελεί το μεγαλύτερο επίκεντρο ασφάλειας για τη συμμαχία.
Με την άνοδο της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, η παρουσία της Συμμαχίας στην Αρκτική έχει αυξηθεί σημαντικά και έχει συνοδευτεί από στρατιωτικές ασκήσεις μεγάλης κλίμακας, όπως η Northern Response 2024, η μεγαλύτερη άσκηση του ΝΑΤΟ εδώ και δεκαετίες, στην οποία συμμετείχαν 13 χώρες του ΝΑΤΟ και 20.000 στρατιώτες.
Ως μέλος του ΝΑΤΟ, η Νορβηγία και οι γειτονικές ναυτικές περιοχές λαμβάνουν για άλλη μια φορά το μεγαλύτερο βάρος για τον σχεδιασμό της συμμαχίας.
Αλλά και το Πεντάγωνο, πριν δύο χρόνια εξέδωσε μια ενημερωμένη έκδοση της στρατηγικής του για την Αρκτική, ορίζοντας σχέδια για κοινές στρατιωτικές ασκήσεις με τους συμμάχους του, προκειμένου να επιδείξει την ετοιμότητα μάχης και τις επιχειρησιακές του ικανότητες.
Στα σχέδια αυτά περιλαμβάνονταν επίσης οι προθέσεις συνεργασίας με εταίρους, τοπικές βιομηχανίες και ιθαγενείς φυλές της Αλάσκας για την «ενίσχυση της ολοκληρωμένης αποτροπής και την αύξηση της κοινής ασφάλειας» στην περιοχή.
«Η Αρκτική περιοχή των ΗΠΑ είναι κρίσιμη για την υπεράσπιση της πατρίδας μας, την προστασία της εθνικής κυριαρχίας των ΗΠΑ και τη διατήρηση των δεσμεύσεων που απορρέουν από τις αμυντικές μας συνθήκες», είχε δηλώσει χαρακτηριστικά η Υφυπουργός Άμυνας Κάθλιν Χικς κατά τη διάρκεια ενημέρωσης στο Πεντάγωνο.
Η πρόσφατα δημοσιευμένη Αρκτική Στρατηγική του Στρατού των ΗΠΑ αποκαλύπτει ακόμα περισσότερα για το ειδικό βάρος της περιοχής, καθώς επικεντρώνεται στην αποκατάσταση της κυριαρχίας των ΗΠΑ στην Αρκτική, δημιουργώντας έναν στρατό ικανό να συγκεντρώσει και να αναπτύξει δυνάμεις που είναι εκπαιδευμένες να επιβιώνουν σε ακραίο κρύο και σε συνθήκες μεγάλου υψομέτρου.
Η Πολεμική Αεροπορία είναι επίσης σημαντικός παράγοντας στην άμυνα της Αρκτικής.
Το Βόρειο Σύστημα Προειδοποίησης, βοηθά στην ανίχνευση, την παρακολούθηση και την κοινοποίηση αεροπορικών και πυραυλικών απειλών, καθώς και στην παροχή επίγειας και διαστημικής επίγνωσης.
Εκτός από τις επιλογές ταχείας αντίδρασης στην περιοχή μέσω μαχητικών αεροσκαφών και ανεφοδιασμού, η Πολεμική Αεροπορία λειτουργεί επίσης τη Σχολή Επιβίωσης σε Καιρό Αρκτικής και λειτουργεί το μόνο αεροσκάφος LC-130 εξοπλισμένο με σκι.
Αλλά και το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ ήδη από τον Ιανουάριο του 2021 δημοσίευσε το Αρκτικό Στρατηγικό Σχέδιο, στο οποίο αναλύει τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες που υπάρχουν στην περιοχή υπό το πρίσμα του παγκόσμιου ανταγωνισμού.
Στο σχέδιο αυτό τονίζεται η ανάγκη ενίσχυσης της ναυτικής παρουσίας των ΗΠΑ στην περιοχή με την ενσωμάτωση συγκεκριμένων δυνατοτήτων του Ναυτικού και του Σώματος Πεζοναυτών, αλλά και η ενίσχυση της συνεργασίας με τις χώρες της Αρκτικής, προκειμένου να προστατευτούν οι θαλάσσιες γραμμές επικοινωνίας και να διατηρηθούν τα εθνικά συμφέροντα των ΗΠΑ.
Συμπέρασμα
Με τον ανταγωνισμό για πόρους, ζωτικές θαλάσσιες οδούς και στρατιωτική υπεροχή, η Αρκτική μετατρέπεται γρήγορα σε μια αμφισβητούμενη γεωπολιτική περιοχή.
Παγκόσμιες δυνάμεις όπως η Κίνα, οι ΗΠΑ, η Ευρώπη και η Ρωσία ανταγωνίζονται για τον έλεγχο της περιοχής λόγω του λιωσίματος των πάγων, γεγονός που την έχει κάνει πιο προσβάσιμη για οικονομική εκμετάλλευση.
Ειδικά η Κίνα αμφισβητεί την κυριαρχία των ΗΠΑ και της Ρωσίας, διεκδικώντας το καθεστώς του «εγγύς της Αρκτικής κράτους» και επιδιώκοντας πρόσβαση τόσο σε πόρους όσο και στη Βόρεια Θαλάσσια Οδό, NSR, μέσω του Πολικού Δρόμου του Μεταξιού.
Οι επενδύσεις της Κίνας όμως σε υποδομές της Αρκτικής αντιμετωπίζουν αντίσταση, ιδίως από τα δυτικά έθνη, που αυξάνουν τη στρατιωτική παρουσία στην περιοχή.
Καθώς οι εδαφικές διεκδικήσεις αλληλεπικαλύπτονται όταν τα κράτη ενισχύουν τη στρατιωτική τους παρουσία, αυξάνεται η πιθανότητα λάθους ή σύγκρουσης, με αποτέλεσμα η Αρκτική να διατρέχει τον κίνδυνο να μετατραπεί σε ένα θερμό σημείο για μελλοντικές εχθροπραξίες.
Ως εκ τούτου, υπάρχει επείγουσα ανάγκη για περισσότερη διεθνή συνεργασία προκειμένου να σταματήσει αυτή η κλιμάκωση.
Αν και η UNCLOS - η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας - και το Αρκτικό Συμβούλιο έχουν διευκολύνει την επικοινωνία, εντούτοις οι θεσμοί αυτοί δεν έχουν την εξουσιοδότηση να χειριστούν τις αυξανόμενες ανησυχίες για την ασφάλεια της περιοχής.
Έχει έρθει η στιγμή οι χώρες της Αρκτικής να συμμετάσχουν σε επίσημη διπλωματική συζήτηση που να καλύπτει στρατιωτικά και θέματα ασφάλειας. Είτε μέσω μιας ξεχωριστής συνθήκης είτε μέσω του Αρκτικού Συμβουλίου, ένα νέο πλαίσιο παγκόσμιας ασφάλειας θα μπορούσε να προσφέρει ένα φόρουμ για τον έλεγχο της στρατιωτικής συσσώρευσης, τη διαπραγμάτευση μέτρων ελέγχου των εξοπλισμών και τον καθορισμό σαφών κανόνων εμπλοκής για την αποφυγή ακούσιων συγκρούσεων.
Οι διεθνείς οργανισμοί πρέπει επίσης να μεσολαβήσουν ώστε να διασφαλιστεί ότι ο ανταγωνισμός στην Αρκτική δεν θα θέσει σε κίνδυνο τα δικαιώματα των ιθαγενών ή τη βιωσιμότητα του περιβάλλοντος.
Ενόψει της αυξανόμενης παγκόσμιας πίεσης, η ΕΕ θα πρέπει να κινηθεί συντονισμένα προκειμένου η Αρκτική να συνεχίσει να είναι μια περιοχή αρμονίας, συνεργασίας και κοινού πλούτου.
*Η Μαίρη Βενέτη είναι πιστοποιημένη Διαχειριστής και Επενδυτική Σύμβουλος από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς.
Aποποίηση Ευθύνης
Το υλικό αυτό παρέχεται για πληροφοριακούς και μόνο σκοπούς. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να εκληφθεί ως προσφορά, συμβουλή ή προτροπή για την αγορά ή πώληση των αναφερόμενων προϊόντων. Παρόλο που οι πληροφορίες που περιέχονται βασίζονται σε πηγές που θεωρούνται αξιόπιστες, καμία διασφάλιση δε δίνεται ότι είναι πλήρεις ή ακριβείς και δεν θα πρέπει να εκλαμβάνονται ως τέτοιες.
