Οι οικογενειακές επιχειρήσεις – και γενικότερα οι επιχειρήσεις όπου ο ιδρυτής κατέχει σημαντικό μερίδιο και συνεχίζει να έχει ενεργό ρόλο – αποτελούν, σύμφωνα με έρευνες, εξαιρετικές επενδυτικές ευκαιρίες.
Οι επιχειρήσεις που παραμένουν υπό τον έλεγχο της οικογένειας ή του ιδρυτή είναι πιο κερδοφόρες μακροπρόθεσμα. Το φαινόμενο είναι πιο έντονο σε χώρες με παραδοσιακές οικονομίες και στην Ελλάδα ακόμα και η αλλαγή της εταιρικής ταυτότητας δεν αποσυνδέει το πρόσωπο από τον οργανισμό. Όμως, κανείς δεν ζει για πάντα. Τι συμβαίνει, λοιπόν, όταν ο ιδρυτής ή το μέλος της οικογένειας που ηγείται αποχωρεί;
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη (Amore, Mario Daniele and Bennedsen, Morten and Mehrotra, Vikas and Shim, Jungwook and Wiwattanakantang, Yupana, Placeholder CEOs (August 26, 2024), υπάρχουν τρεις βασικές επιλογές για την επόμενη μέρα μιας οικογενειακής επιχείρησης όταν ο επικεφαλής αποχωρεί:
- Ανάθεση της ηγεσίας σε άλλο μέλος της οικογένειας (συνήθως κάποιο παιδί ή παιδιά του ιδρυτή),
- Ανάθεση της ηγεσίας σε έναν επαγγελματία διευθύνοντα σύμβουλο (που δεν ανήκει στην οικογένεια),
- Ορισμός ενός μεταβατικού CEO (ο οποίος θα διαχειριστεί προσωρινά την εταιρεία μέχρι να είναι έτοιμο κάποιο άλλο μέλος της οικογένειας).
Η μελέτη εξέτασε περίπου 55.000 οικογενειακές επιχειρήσεις παγκοσμίως από το 1949 έως σήμερα, εκ των οποίων οι 13.000 είχαν διοικηθεί κάποια στιγμή από CEO εκτός οικογένειας. Οι ερευνητές συνέκριναν την απόδοση της επιχείρησης στα δύο χρόνια πριν και στα δύο χρόνια μετά τη μετάβαση στην ηγεσία.
Το πρώτο και πιο ενδιαφέρον εύρημα της μελέτης είναι ότι όταν η ηγεσία παραμένει εντός της οικογένειας, υπάρχει κατά μέσο όρο μείωση σε όλους τους βασικούς δείκτες απόδοσης: τα κέρδη, η ανάπτυξη πωλήσεων και η αύξηση της απασχόλησης μειώνονται. Αυτό επιβεβαιώνει μια γνωστή στερεοτυπική γνωστή φράση στον χώρο της διαχείρισης πλούτου: «η πρώτη γενιά δημιουργεί, η δεύτερη συντηρεί και η τρίτη καταστρέφει», που περιγράφει την τάση των οικογενειακών επιχειρήσεων να χάνουν τη δυναμική τους με την πάροδο του χρόνου.
Οι μεταβατικοί (placeholder) CEOs φαίνεται πως έχουν ακόμη χειρότερες επιδόσεις, αν και τα αποτελέσματα δεν είναι στατιστικά σημαντικά. Αυτό ίσως εξηγείται από το γεγονός ότι οι μεταβατικοί διευθύνοντες σύμβουλοι δεν έχουν μακροπρόθεσμα κίνητρα και, επομένως, επικεντρώνονται περισσότερο σε βραχυπρόθεσμα οφέλη παρά στη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη της επιχείρησης και λειτουργούν ως επί το πλείστων διαχειριστικά. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι εταιρίες Zara (ο Amancio Ortega έβαλε τον Pablo Isla ως placeholder CEO μέχρι να είναι έτοιμη η κόρη του Marta), η Estée Lauder (ο Fred Langhammer ήταν μεταβατικός CEO μέχρι να αναλάβει ο William Lauder) αλλά και οι Ford, H&M, Hermès, Toyota, Kikkoman κλπ. με μεταβατικούς CEO που «κρατούν» την εταιρεία ζωντανή μέχρι την επόμενη οικογενειακή γενιά.
Αντίθετα, οι επαγγελματίες CEOs που δεν σχετίζονται με την οικογένεια, φαίνεται να βελτιώνουν σημαντικά τις επιδόσεις της επιχείρησης – τόσο σε επίπεδο απόδοσης κεφαλαίων (ROA), όσο και σε πωλήσεις και απασχόληση. Μάλιστα, οι βελτιώσεις αυτές είναι στατιστικά σημαντικές. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι συγκεκριμένοι CEOs δεν προέρχονται απαραίτητα εκτός της επιχείρησης· μπορεί να είναι ανώτερα στελέχη (όπως CFO ή COO) που προάγονται εσωτερικά. Το κρίσιμο στοιχείο, όμως, είναι η επαγγελματοποίηση της ηγεσίας και η επιλογή των πλέον ικανών ατόμων – είτε έχουν οικογενειακή σχέση, είτε όχι.
Πώς μεταβάλλονται οι δείκτες απόδοσης μετά την αλλαγή ηγεσίας
Τα αποτελέσματα επιβεβαιώνουν τη σημασία της σωστής επιλογής διαδόχου: οι οικογενειακές επιχειρήσεις μπορούν να συνεχίσουν να ευημερούν, αλλά μόνο όταν η ηγεσία ανατίθεται στους πλέον κατάλληλους επαγγελματίες – ανεξαρτήτως συγγένειας. Και ένα τέτοιο συμπέρασμα συνήθως συμβαδίζει με την αύξηση της αξίας της επιχείρησης και της υπεραξίας που αποκομίζουν οι υπόλοιποι μέτοχοι.
