Όλοι έχουμε παρατηρήσει ότι το ελιξίριο της καθημερινότητας μας, ο καφές, κοστίζει ολοένα και ακριβότερα. Ο espresso, ο freddo, ο γαλλικός καφές στα γραφεία, ο κλασσικός ελληνικός ή ο πρόσφατα επανακάμψας φραπέ, έχουν ανέβει κατά μερικά δεκάλεπτα, ίσως και παραπάνω. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για τον μήνα Αύγουστο, με τον πληθωρισμό να κινείται στο +2,9% η τιμή του καφέ έχει αυξηθεί - σε ετήσια πάντα βάση - κατά +18,5%.
Φυσικά, η τιμή του καφέ δεν καθορίζεται από την καφετέρια της γειτονιάς που για πρώτη αναγκάζεται να πληρώνει εφορία, εργοδοτικές εισφορές και «ακριβά ρεύματα», όπως υποστηρίζει δυσαρεστημένος ο επιχειρηματίας. Αλλά από ευρύτερες δυνάμεις και παραμέτρους τις οποίες ο μέσος καταναλωτής δύσκολα διακρίνει πίσω από το χείλος του φλιτζανιού του.
Από τις τροπικές φυτείες μέχρι το γυαλισμένο μηχάνημα του εσπρέσο, ο καφές είναι ένα παγκόσμιο εμπόρευμα που επηρεάζεται από κλιματολογικές, οικονομικές ακόμα και από γεωπολιτικές συνθήκες, καθώς και από τις δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης, αλλά και άλλους αστάθμητους παράγοντες.
Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ το θέμα της τιμής του καφέ είναι ακόμα πιο σύνθετο. Αφού πέρα από το 21% της αύξησης της τιμής του, μέσα στο τελευταίο δωδεκάμηνο, η αγορά αναμένει και τις επιπτώσεις, από την επιβολή δασμών ύψους 50% που επιβλήθηκαν στις εισαγωγές βραζιλιάνικου καφέ, καθώς και από το 20% στον καφέ από το Βιετνάμ, 19% από την Ινδονησία, και 10% από την Αιθιοπία και την Κολομβία.
Μάλιστα νομοθέτες και από τα δύο κόμματα των ΗΠΑ, όπως ο Khana από τους Δημοκρατικούς και ο Bacon από τους Ρεπουμπλικάνους, ετοιμάζουν σχέδιο νόμου για την εξαίρεση του καφέ από την επιβολή κάθε δασμού και φόρου, ώστε να υπάρξει επιστροφή στο προϋπάρχον καθεστώς της μηδενικής δασμολογικής επιβάρυνσης.
Η καρδιά του καφέ βρίσκεται στους κόκκους του, που προέρχονται κυρίως από δύο ποικιλίες: την Arabica και τη Robusta. Η Arabica, που καλύπτει το 60% της παγκόσμιας παραγωγής, καλλιεργείται σε υψηλότερα υψόμετρα σε χώρες όπως η Κολομβία, η Αιθιοπία και η Κόστα Ρίκα. Είναι πιο ευαίσθητη στη ζέστη, στα παράσιτα και στις διακυμάνσεις των βροχοπτώσεων. Γεγονός που την καθιστά πιο ακριβή στις αγορές.
Η Robusta, από την άλλη αποτελεί το 40% της παγκόσμιας παραγωγής, καλλιεργείται σε χαμηλότερα υψόμετρα σε χώρες όπως το Βιετνάμ, η Ουγκάντα και η Ινδονησία. Περιέχει τη διπλάσια καφεΐνη και είναι πιο ανθεκτική σε αντίξοες συνθήκες. Χρησιμοποιείται περισσότερο στον στιγμιαίο καφέ, στον μαζικό εσπρέσο και σε μίγματα «decaffeine», καθώς η γεύση της είναι ανθεκτική στη διαδικασία της αποκαφεϊνοποίησης. Παρά την ανθεκτικότητά της, η Robusta πλήττεται επίσης από τα ακραία καιρικά φαινόμενα, ενώ οι κακής ποιότητας κόκκοι μπορεί να είναι υπερβολικά στυφοί στη γεύση.
Ο καφές όσο και να μην είναι γνωστό, είναι το δεύτερο πιο εμπορεύσιμο προϊόν παγκοσμίως μετά το πετρέλαιο. Με περισσότερους από 100 εκατομμύρια θέσεις απασχόλησης να εξαρτώνται από την παραγωγή του και την επεξεργασία του, μέχρι την κατανάλωση του. Οι τιμές του διαμορφώνονται στα διεθνή χρηματιστήρια, όπως το Intercontinental Exchange (ICE), όπου τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης (futures) για Arabica και Robusta αντικατοπτρίζουν τη δυναμική της προσφοράς και της ζήτησης.
Τα τελευταία χρόνια, οι τιμές του καφέ έχουν εκτοξευθεί, φτάνοντας σε πολυετή υψηλά επίπεδα. Έτσι, η τιμή της ποικιλίας Arabica έφτασε μέχρι τα $429,95 ανά λίβρα τον Σεπτέμβριο 2025, σημειώνοντας μια εκρηκτική άνοδο της τάξης του +65% σε ετήσια βάση η οποία ωστόσο δεν κράτησε, ενώ η τιμή της ποικιλίας Robusta μόνο για τα προθεσμιακά συμβόλαια Νοεμβρίου αυξήθηκε κατά +1,77%. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας πενταετίας η τιμή του καφέ στα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης στο χρηματιστήριο εμπορευμάτων των ΗΠΑ με βάση το κλείσιμο των $365,30, έχει παρουσιάσει άνοδο της τάξης του +229,25%. Μέσα στο τελευταίο 12μηνο έχει παρουσιάσει άνοδο +38,27% και μέσα στον τελευταίο μήνα κατά +4,36%.
Γράφημα 5ετίας συμβολαίου US Coffee
Γράφημα 12μηνου συμβολαίου US Coffee
Γράφημα 30 ημερών συμβολαίου US Coffee
Οι κύριοι λόγοι αυτής της ανόδου είναι οι ακραίες καιρικές συνθήκες σε χώρες όπως είναι η Βραζιλία, που είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός Arabica, και το Βιετνάμ, που είναι πρωταθλητής στην παραγωγή Robusta. Οι ξηρασίες, οι πλημμύρες και έξαρση των επιθέσεων του σκώληκα του καφέ (coffee berry borer) έχουν μειώσει κάθετα την παραγωγή. Ταυτόχρονα το συνολικό αυξημένο κόστος της αλυσίδας παραγωγής, μεταφοράς, συσκευασίας και διάθεσης επιβαρύνει περαιτέρω τις τιμές.
Η παγκόσμια παραγωγή καφέ για το 2024 ανήλθε σε 174,4 εκατομμύρια σάκους των 60 κιλών, μειωμένη κατά 500.000 σάκους λόγω των μη ευοίωνων κλιματολογικών συνθηκών, που προαναφέραμε. Η Βραζιλία ηγείται στην παγκόσμια παραγωγή με 66,4 εκατομμύρια σάκους, ακολουθούμενη από το Βιετνάμ, την Κολομβία, την Ινδονησία και την Αιθιοπία. Η παραγωγή Robusta μειώθηκε κατά 2%, φτάνοντας τα 74,2 εκατομμύρια σάκους, ενώ η συνολική παραγωγή της αυξανόταν κατά 1% ετησίως την τελευταία δεκαετία, αφού όπως προαναφέραμε η συγκεκριμένη ποικιλία είναι πιο ανθεκτική.
Αντίθετα, με την παραγωγή που συρρικνώνεται, η κατανάλωση καφέ εκτοξεύεται. Με βάση τα δεδομένα του ICO (International Coffee Organization), η παγκόσμια αγορά καφέ εκτιμάται στα $245,2 δισ. δολάρια το 2024, με προβλέψεις για $381,52 δισ. έως το 2034 (CAGR 4,52%). Η Ευρώπη κατέχει το 34% της αγοράς, ακολουθούμενη από τη Βόρεια Αμερική με 28%, ενώ η περιοχή Ασίας - Ειρηνικού παρουσιάζει ραγδαία αύξηση (CAGR 6,2%), καθώς ο καφές αποτελεί σε αυτές τις περιοχές σημάδι ευμάρειας. Στην Κίνα, η κατανάλωση έχει εκτιναχθεί κατά 150% την τελευταία δεκαετία, φτάνοντας τα 6,3 εκατομμύρια σάκους, αφού και εδώ ο καφές είναι ένα ακόμα status symbol κοινωνικής ανωτερότητας.
Οι Έλληνες καταναλώνουμε κατά μέσο όρο 5,5 κιλά καφέ ετησίως, τοποθετώντας τη χώρα μας ανάμεσα στις 15 κορυφαίες θέσεις παγκοσμίως. Με πρώτες τη Φινλανδία με 12 κιλά, τη Νορβηγία με 10 κιλά, την Ισλανδία με 9 κιλά, τη Δανία με 8,7 κιλά και την Ολλανδία με 8,4 κιλά ετησίως. Η στροφή των καταναλωτών σε επιλογές premium καφέ, όπως είναι «single-origin» και «specialty coffee», είναι εμφανής. Συνεπικουρούμενη από τις πωλήσεις οικιακών μηχανών εσπρέσο οι οποίες ακολουθούν μια αυξητική τάση της τάξης του 25% από το 2021 μέχρι σήμερα.
Σύμφωνα με τους εξειδικευμένους αναλυτές εμπορευμάτων, η κλιματική αλλαγή απειλεί τη μείωση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων για καφέ κατά 50% σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Οι αγρότες και οι εταιρείες καφέ προσπαθώντας να αντιμετωπίσουν αυτήν τη μονόδρομη εξέλιξη, πειραματίζονται στη δημιουργία ανθεκτικών ποικιλιών, στη σκίαση των δένδρων των καλλιεργήσιμων εκτάσεων και σε νέα προηγμένα αρδευτικά συστήματα. Ωστόσο, αυτές οι λύσεις ακόμα και αν αποδειχθούν αποδοτικές, απαιτούν χρόνο και επιπλέον επενδύσεις.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της World Bank οι τιμές του Arabica και του Robusta θα εμφανίσουν συνολική αύξηση μέσα στο 2025 της τάξης του 50% και 25% αντιστοίχως. Και θα ακολουθήσει μια αποκλιμάκωση των τιμών μέσα στο 2026, λόγω της αναμενόμενης ανάκαμψης της παραγωγής καφέ στην Κολομβία και τη βελτίωση της λειτουργίας της εφοδιαστικής αλυσίδας.
Είναι σίγουρο ότι οι καταναλωτές θα αντιμετωπίσουν όχι μόνο υψηλότερες τιμές, αλλά και αλλαγές στην τελική γεύση, καθώς η Arabica δυσκολεύεται να προσαρμοστεί, ενώ η Robusta κερδίζει έδαφος στην αγορά. Οι έρευνες δείχνουν ότι οι καταναλωτές στρέφονται στα δύο άκρα. Δηλαδή στρέφονται είτε σε πιο οικονομικές επιλογές με χαμηλότερης ποιότητας μείγματα, είτε επενδύσουν σε ποιοτικό και ακριβό καφέ κυρίως στις κατοικίες τους, με τις κάψουλες και τις οικιακές συσκευές.
