Η «Φούσκα της Νότιας Θάλασσας» έχει χαρακτηριστεί ως η πρώτη οικονομική κρίση στον κόσμο, το πρώτο «σχέδιο Πόντσι» στον κόσμο. Από τότε η ανθρωπότητα έζησε πολλές μικρές και μεγάλες φούσκες που όλες είχαν το ίδιο συστατικό επιτυχίας, τη μανία της κερδοσκοπίας μέσα από το καταστροφικό παράδειγμα του τι μπορεί να συμβεί όταν οι άνθρωποι πέφτουν θύματα της «ομαδικής σκέψης» ή μιας «παραπλάνησης».
Η ιστορία της φούσκας (πηγή, www.historic-uk.com)
Το ότι επρόκειτο για μια καταστροφική οικονομική κρίση είναι αναμφισβήτητο και ότι μερικοί από τους μεγαλύτερους στοχαστές της εποχής υπέκυψαν σε αυτήν, συμπεριλαμβανομένου του ίδιου του Ισαάκ Νεύτωνα, είναι επίσης αδιαμφισβήτητο. Οι εκτιμήσεις ποικίλλουν, αλλά ο Νεύτωνας φέρεται να έχασε έως και 40 εκατομμύρια λίρες.
Όλα ξεκίνησαν όταν μια βρετανική ανώνυμη εταιρεία με την ονομασία «The South Sea Company» ιδρύθηκε το 1711 με νόμο του Κοινοβουλίου. Ήταν μια δημόσια και ιδιωτική εταιρική σχέση που σχεδιάστηκε ως ένας τρόπος εδραίωσης, ελέγχου και μείωσης του εθνικού χρέους και για να βοηθήσει τη Βρετανία να αυξήσει το εμπόριο και τα κέρδη της στην Αμερική. Για να μπορέσει να το κάνει αυτό, το 1713 της παραχωρήθηκε εμπορικό μονοπώλιο στην περιοχή.
Μέρος αυτού ήταν το asiento, το οποίο επέτρεπε το εμπόριο Αφρικανών σκλάβων προς την Ισπανική και την Πορτογαλική Αυτοκρατορία. Το δουλεμπόριο είχε αποδειχθεί εξαιρετικά κερδοφόρο τους δύο προηγούμενους αιώνες και υπήρχε τεράστια δημόσια εμπιστοσύνη στο σχέδιο, καθώς πολλοί ανέμεναν ότι τα κέρδη των σκλάβων θα αυξάνονταν δραματικά, ειδικά όταν ο Πόλεμος της Ισπανικής Διαδοχής έφτασε στο τέλος του και το εμπόριο μπορούσε να ξεκινήσει σοβαρά. Ωστόσο, δεν εξελίχθηκαν ακριβώς έτσι τα πράγματα...
Η Εταιρεία της Νότιας Θάλασσας ξεκίνησε προσφέροντας σε όσους αγόραζαν μετοχές ένα απίστευτο επιτόκιο 6%. Ωστόσο, όταν ο Πόλεμος της Ισπανικής Διαδοχής έληξε το 1713 με τη Συνθήκη της Ουτρέχτης, η αναμενόμενη εμπορική έκρηξη δεν συνέβη. Αντ' αυτού, η Ισπανία επέτρεψε στη Βρετανία μόνο ένα περιορισμένο ποσό εμπορίου και μάλιστα εισέπραττε ένα ποσοστό από τα κέρδη. Η Ισπανία φορολόγησε επίσης την εισαγωγή σκλάβων και έθεσε αυστηρά όρια στον αριθμό των πλοίων που η Βρετανία μπορούσε να στείλει για «γενικό εμπόριο», το οποίο κατέληξε σε ένα μόνο πλοίο ετησίως. Αυτό ήταν απίθανο να αποφέρει ούτε κατά διάνοια κέρδος κοντά στο κέρδος που χρειαζόταν η Εταιρεία της Νότιας Θάλασσας για να τη διατηρήσει.
Ωστόσο, ο ίδιος ο Βασιλιάς Γεώργιος ανέλαβε τα ηνία της εταιρείας το 1718. Αυτό αύξησε περαιτέρω την τιμή της μετοχής, καθώς τίποτα δεν ενέπνεε εμπιστοσύνη όσο η υποστήριξη του κυβερνώντος μονάρχη. Απίστευτα, λίγο αργότερα οι μετοχές απέδιδαν 100% τόκο. Εδώ άρχισε να κλυδωνίζεται η φούσκα, καθώς η ίδια η εταιρεία δεν αποκόμιζε στην πραγματικότητα ούτε κατά διάνοια κέρδη όπως αυτά που είχε υποσχεθεί. Αντίθετα, απλώς διαπραγματευόταν αυξανόμενες ποσότητες δικών της μετοχών. Όσοι συμμετείχαν στην εταιρεία άρχισαν να ενθαρρύνουν - και σε ορισμένες περιπτώσεις να δωροδοκούν - τους φίλους τους να αγοράσουν μετοχές για να αυξήσουν περαιτέρω την τιμή και να διατηρήσουν τη ζήτηση υψηλή.
Στη συνέχεια, το 1720, το κοινοβούλιο επέτρεψε στην South Sea Company να αναλάβει το εθνικό χρέος. Η εταιρεία αγόρασε το εθνικό χρέος των 32 εκατομμυρίων λιρών με κόστος 7,5 εκατομμύρια λίρες. Η αγορά συνοδευόταν επίσης από διαβεβαιώσεις ότι οι τόκοι επί του χρέους θα διατηρούνταν χαμηλοί. Η ιδέα ήταν ότι η εταιρεία θα χρησιμοποιούσε τα χρήματα που θα προέκυπταν από τις συνεχώς αυξανόμενες πωλήσεις μετοχών για να πληρώσει τους τόκους του χρέους. Ή ακόμα καλύτερα, θα αντάλλασσε απευθείας τις μετοχές με τους τόκους του χρέους. Οι μετοχές πωλούνταν καλά και με τη σειρά τους δημιουργούσαν όλο και υψηλότερο επιτόκιο, ωθώντας προς τα πάνω την τιμή και τη ζήτηση για μετοχές. Μέχρι τον Αύγουστο του 1720, η τιμή της μετοχής έφτασε στο απίστευτο ποσό των 1000 λιρών. Ήταν ένας αυτοδιαιωνιζόμενος κύκλος, αλλά ως εκ τούτου, δεν είχε ουσιαστικά θεμελιώδη στοιχεία. Η συναλλαγή δεν είχε ποτέ υλοποιηθεί και, με τη σειρά της, η εταιρεία απλώς διαπραγματευόταν με το χρέος που είχε αγοράσει.
Οι δρόμοι του Λονδίνου γέμισαν από επενδυτές που αναζητούσαν την επόμενη μεγάλη ευκαιρία, ενώ η κοινή γνώμη ζητωκραύγαζε, πείθοντας τον κόσμο ότι το νέο χρηματοπιστωτικό σύστημα ήταν αδιαμφισβήτητα εγγυημένο. Ο κόσμος δεν ήξερε, όμως, ότι μια τεράστια καταστροφή ετοιμαζόταν να χτυπήσει, μια καταστροφή που θα σημάδευε για πάντα την οικονομική ιστορία της χώρας.
Η άνοδος της South Sea Company πυροδότησε έναν καταιγισμό από νέες, αμφιβόλου αξιοπιστίας, εταιρείες που προσέφεραν επενδύσεις σε παράξενες δραστηριότητες, από εμπόριο ανθρώπινων μαλλιών μέχρι ατέλειωτες υποσχέσεις για ανακάλυψη νέων πόρων. Η κυβέρνηση πέρασε τον Νόμο της Φούσκας (Bubble Act) το 1720, προσπαθώντας να περιορίσει τη φρενίτιδα, αλλά ήταν ήδη αργά για να περιοριστεί η καταστροφή.
Η Κατάρρευση και η Απογοήτευση
Μέσα στον Αύγουστο του 1720, οι μεγαλομέτοχοι άρχισαν να πουλάνε τις μετοχές τους, γνωρίζοντας την επικείμενη καταστροφή. Μόλις τον Σεπτέμβριο, η φούσκα έσκασε με εκκωφαντικό θόρυβο. Η τιμή της μετοχής κατέρρευσε στις 135 λίρες, ενώ οι τράπεζες και πολλές επιχειρήσεις χρεοκόπησαν. Χιλιάδες επενδυτές έχασαν τα πάντα, ενώ οι δρόμοι της Βρετανίας γέμισαν με απόγνωση και οργή. Η φούσκα έσκασε. Οι μετοχές έπεσαν κατακόρυφα, φτάνοντας στο πενιχρό 124 λίρες μέχρι τον Δεκέμβριο, χάνοντας το 80% της αξίας τους στο απόγειό τους.
Οι επενδυτές καταστράφηκαν, οι άνθρωποι έχασαν χιλιάδες, υπήρξε μια αξιοσημείωτη αύξηση στις αυτοκτονίες και υπήρχε εκτεταμένη οργή και δυσαρέσκεια στους δρόμους του Λονδίνου, με το κοινό να απαιτεί εξηγήσεις. Ωστόσο, ακόμη και ο ίδιος ο Νεύτωνας δεν μπορούσε να εξηγήσει τη «μανία» ή την «υστερία» που είχε κυριεύσει τον πληθυσμό. Ίσως θα έπρεπε να θυμηθεί το μήλο του. Η Βουλή των Κοινοτήτων, σοφά, ζήτησε έρευνα και όταν αποκαλύφθηκε η τεράστια κλίμακα της διαφθοράς και της δωροδοκίας, έγινε κοινοβουλευτικό και οικονομικό σκάνδαλο. Ωστόσο, δεν είχαν υποκύψει όλοι στην «ομαδική σκέψη» ή τη «μανία της κερδοσκοπίας
Η Αντιμετώπιση της Κρίσης και η Ανάδυση ενός Νέου Ηγέτη
Η καταστροφή φέρνει στην επιφάνεια την πολιτική ηγεσία του Ρόμπερτ Γουόλπολ, ο οποίος είχε αντιταχθεί στη φούσκα από την αρχή. Η κυβέρνηση κατασχέτει τα κέρδη των διευθυντών και αναδιανέμει μέρος των διαθέσιμων 2 εκατομμυρίων λιρών στους μετόχους, αλλά η ανακούφιση είναι περιορισμένη. Η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στην οικονομία γίνεται αργά και δύσκολα.
Οι Μακροπρόθεσμες Επιπτώσεις της Φούσκας
Η φούσκα της South Sea Company είχε μακροχρόνιες συνέπειες στην οικονομία της Βρετανίας. Οι ζημίες που υπέστησαν οι πολίτες και οι θεσμοί έθεσαν περιορισμούς στις χρηματοπιστωτικές αγορές, με τον νόμο του 1734 να απαγορεύει πρακτικές όπως το short selling και τα futures για έναν αιώνα. Η Βιομηχανική Επανάσταση καθυστέρησε εξαιτίας του τραύματος που άφησε πίσω της η φούσκα.
Η Ιστορία Επαναλαμβάνεται: Η Ανάγκη για Αξιολόγηση των Ρίσκων
Αυτή η οικονομική καταστροφή παραμένει ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα της δύναμης της απληστίας και των επικίνδυνων επενδυτικών πρακτικών. Η ιστορία της South Sea Company διδάσκει πόσο εύκολα μια κοινωνία μπορεί να παρασυρθεί από τις υποσχέσεις γρήγορων κερδών, και πόσο επιζήμια μπορεί να είναι η άγνοια για τους πραγματικούς κινδύνους των χρηματοοικονομικών φουσκών.
Αν βλέπετε κάποια κοινά στοιχεία με εκείνη την περίοδο καλά κάνετε και τα βλέπετε. Βέβαια η μετάλλαξη των αγορών και της παγκόσμιας οικονομίας, μετά 300 χρόνια, μας επιτρέπει να θεωρούμε ασφαλέστερες τις τωρινές συνθήκες και να ελπίζουμε ότι η φούσκα δε θα σκάσει σε εμάς. Το ερώτημα είναι ποιο προϊόν αποτελεί σήμερα φούσκα; Τα κρυπτονομίσματα, οι μετοχές της ΑΙ, το τραπεζικό σύστημα, ο χρυσός κ.ο.κ. Η άποψη της στήλης είναι απλή, «τα πάντα όλα φούσκα»! Μια σύγκριση με τα δεδομένα του 1700 μας επιτρέπει να βλέπουμε τεράστιες ομοιότητες. Πρώτον, όσοι συμμετείχαν στην εταιρεία south sea άρχισαν να ενθαρρύνουν - και σε ορισμένες περιπτώσεις να δωροδοκούν - τους φίλους τους να αγοράσουν μετοχές για να αυξήσουν περαιτέρω την τιμή και να διατηρήσουν τη ζήτηση υψηλή. Αυτό αποτελεί σήμερα μια προσφιλής τακτική πολλών επιχειρήσεων, και τελευταία και ισχυρών πολιτικών παραγόντων της διεθνούς σκηνής που προτείνουν επενδύσεις, ως αντιστάθμισμα της αποτυχημένης τους πολιτικής εικόνας.
Δεύτερον, το 1700 το δουλεμπόριο είχε αποδειχθεί εξαιρετικά κερδοφόρο και υπήρχε τεράστια δημόσια εμπιστοσύνη στο σχέδιο, καθώς πολλοί ανέμεναν ότι τα κέρδη των σκλάβων θα αυξάνονταν δραματικά. Αναζητήστε τι και πόσο ανέβηκε τα προηγούμενα χρόνια, χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα, παρά μόνο με προσδοκίες!
Τρίτον, η Ισπανία επέτρεψε στη Βρετανία μόνο ένα περιορισμένο ποσό εμπορίου και μάλιστα εισέπραττε ένα ποσοστό από τα κέρδη. Η Ισπανία φορολόγησε επίσης την εισαγωγή σκλάβων και έθεσε αυστηρά όρια στον αριθμό των πλοίων που η Βρετανία μπορούσε να στείλει για «γενικό εμπόριο», το οποίο κατέληξε σε ένα μόνο πλοίο ετησίως. Αυτό ήταν απίθανο να αποφέρει ούτε κατά διάνοια κέρδος κοντά στο κέρδος που χρειαζόταν η Εταιρεία της Νότιας Θάλασσας για να τη διατηρήσει. Αναζητήστε σήμερα τι θα συμβεί με το παγκόσμιο εμπόριο και τους δασμούς!
Τέταρτον, η South Sea Company ανέλαβε το εθνικό χρέος. Η εταιρεία αγόρασε το εθνικό χρέος των 32 εκατομμυρίων λιρών με κόστος 7,5 εκατομμύρια λίρες. Φαντάζομαι σας θυμίζει πολλά η εν λόγω κίνηση. Κεντρικές τράπεζες που αγοράζουν μανιωδώς κρατικά χρέη, εταιρικά χρέη και μετοχές για να διατηρήσουν μια ισορροπία στο σύστημα που φούσκωσε από χρέη.
Και τελευταίο πάντα μένει η ανθρώπινη φύση. Το 1700 οι δρόμοι του Λονδίνου γέμισαν από επενδυτές που αναζητούσαν την επόμενη μεγάλη ευκαιρία. Σήμερα το “buy the dip”, και το “fomo” αποτελούν την νέα μανία των αγοραστών που κινούνται απλά με την λογική της ανθρώπινης φύσης. Όπως είπε και ο Ισαάκ Νεύτων: «Μπορώ να υπολογίσω με ακρίβεια την κίνηση των ουράνιων σωμάτων, αλλά όχι την τρέλα των ανθρώπων». Πόση ακόμα τρέλα χωράει η σημερινή εικόνα των αγορών; Όση είναι διατεθειμένοι οι απανταχού τρελοί του πλανήτη να αντέξουν! Στην συνέχεια έρχεται πάντοτε ο «νόμος της βαρύτητας»!
