Οι καταιγίδες σκόνης πλήττουν τακτικά τη βόρεια Κίνα, συμπεριλαμβανομένης της πρωτεύουσάς της, το Πεκίνο. Τα τελευταία χρόνια, Κινέζοι επιστήμονες και αξιωματούχοι έχουν εντοπίσει την πηγή των καταιγίδων σκόνης στη γειτονική Μογγολία.
Μεγάλο μέρος της σκόνης πάνω από το Πεκίνο την άνοιξη του 2023, για παράδειγμα, προήλθε από περιοχές της Μογγολίας, προφανώς λόγω της θέρμανσης και της ξήρανσης του κλίματος στην περιοχή.
Το περιβάλλον της Μογγολίας έχει αρχίσει να θεωρείται ως το πρόβλημα της Κίνας. Κινέζοι χρήστες του Διαδικτύου έχουν κατηγορήσει τους κτηνοτρόφους και τους ανθρακωρύχους της Μογγολίας για την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και την καταστροφή του περιβάλλοντος.
Δείχνοντας το δάχτυλο στους Μογγόλους, αγνοούν τον ρόλο που παίζει η κινεζική ζήτηση για μογγολικούς πόρους στα περιβαλλοντικά προβλήματα της Μογγολίας. Στο νότιο τμήμα της Μογγολίας, οι ντόπιοι ανησυχούν για τη σκόνη που αναδεύεται από τα φορτηγά εξόρυξης που μεταφέρουν άνθρακα στην Κίνα σε χωματόδρομους.
Τον Αύγουστο του 2026, θα πραγματοποιηθεί μια σημαντική διάσκεψη του ΟΗΕ στην Ουλάν Μπατόρ, την πρωτεύουσα της Μογγολίας, με θέμα την αντιμετώπιση της ερημοποίησης. Σύμφωνα με τους Μογγόλους διοργανωτές της διάσκεψης, η χώρα είναι μία από τις χώρες που πλήττονται περισσότερο από αυτή τη διαδικασία, όπου η εύφορη γη μετατρέπεται σε έρημο και η βλάστηση εξαφανίζεται, με σχεδόν το 77% της γης της να έχει πλέον χαρακτηριστεί ως υποβαθμισμένη.
Τα τελευταία χρόνια, η Κίνα έχει επιδιώξει να εξάγει τη δική της εμπειρογνωμοσύνη στην πρόληψη και την αντιμετώπιση της ερημοποίησης στη Μογγολία και αυτό το συνέδριο θα παράσχει στην Κίνα μια πλατφόρμα για να επιδείξει την παγκόσμια ηγετική της θέση στην αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου.
Ωστόσο, παραμένουν ερωτήματα σχετικά με το πώς τα κινεζικά μέτρα κατά της ερημοποίησης θα μπορούσαν να λειτουργήσουν εντός της Μογγολίας. Στην Κίνα, για παράδειγμα, αυτά τα μέτρα έχουν συχνά στοχεύσει τους κτηνοτρόφους, ενώ στη Μογγολία η νομαδική κτηνοτροφία είναι κεντρικής σημασίας για τις ιδέες της εθνικής ταυτότητας.
Την άνοιξη του 2023, η Κίνα επλήγη από μια σειρά απροσδόκητα σφοδρών καταιγίδων σκόνης. Στους ευάλωτους κατοίκους του Πεκίνου ζητήθηκε να παραμείνουν στα σπίτια τους καθώς ο ουρανός έγινε πορτοκαλί.
Τέτοιες αμμοθύελλες προέρχονται από ξηρό, γυμνό έδαφος που εκτίθεται σε εποχιακούς ανέμους σε ημι-άνυδρες περιοχές, συχνά εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες μίλια μακριά.
Οι αυξανόμενες εκπομπές σκόνης συνδέονται με την κλιματική αλλαγή, τη μείωση των βροχοπτώσεων και την αύξηση της θερμοκρασίας, καθώς και με την ερημοποίηση. Η υποβάθμιση της γης λόγω κακών πρακτικών διαχείρισης εκθέτει το γυμνό έδαφος, ενώ παράλληλα οδηγεί στην επέκταση τεράστιων περιοχών «αμμώδους θάλασσας», οι οποίες εκτινάσσουν σκόνη.
Τις τελευταίες δεκαετίες, η Κίνα έχει υιοθετήσει μια σειρά μέτρων εντός των συνόρων της σε μια προσπάθεια να αποτρέψει την ερημοποίηση. Αξιοσημείωτο μεταξύ αυτών είναι το «μεγάλο πράσινο τείχος», που ξεκίνησε το 1978 και επιδιώκει να περιορίσει τις πολλές ερήμους και τις αμμώδεις θάλασσες στα βόρεια, βορειοανατολικά και βορειοδυτικά της χώρας, σταθεροποιώντας την κινούμενη άμμο με εκτεταμένες δεντροφυτεύσεις. Αυτά λειτουργούν επίσης ως ανεμοφράκτες.
Χτίζοντας μια σχέση;
Το 2023, ιδρύθηκε στο Ουλάν Μπατόρ το κέντρο πρόληψης και ελέγχου της ερημοποίησης μεταξύ Κίνας και Μογγολίας. Σε συνάντηση μεταξύ του προέδρου της Κίνας, Σι Τζινπίνγκ, και του Μογγόλου ομολόγου του, Χουρελσούχ Ούχναα, ο Σι δεσμεύτηκε να υποστηρίξει το «κίνημα του ενός δισεκατομμυρίου δέντρων» της Μογγολίας. Η πρωτοβουλία αυτή στοχεύει στη φύτευση αυτού του αριθμού δέντρων σε όλη τη χώρα έως το 2030.
Η συνεργασία με τη Μογγολία έχει επίσης προσφέρει στην Κίνα την ευκαιρία να επιδείξει την εμπειρογνωμοσύνη της στις τεχνικές ελέγχου της ερημοποίησης εκτός των συνόρων της.
Εκτός από τη χρήση παραδοσιακών δενδροφυτεύσεων και αμμοφράκτων από άχυρο, οι Κινέζοι μηχανικοί έχουν αναπτύξει τεχνικές για την ακινητοποίηση αμμόλοφων, καθώς και σημαντική εμπειρία σε σχέδια αμμόλοφων από χάλυβα και σκυρόδεμα - και όλο και περισσότερο, στην εγκατάσταση εκτεταμένων ηλιακών συλλεκτών, συμπεριλαμβανομένων νέων κάθετων πάνελ που λειτουργούν και ως ανεμοφράκτες. Ωστόσο, το σταμάτημα των αμμόλοφων στην άκρη της ερήμου δεν εμποδίζει απαραίτητα την απομάκρυνση της σκόνης από το έδαφος σε ημι-άνυδρες εκτάσεις με αραιή βλάστηση.
Γενικότερα, οι προσπάθειες της Κίνας για τον έλεγχο της ερημοποίησης εντός των συνόρων της έχουν θέσει στο στόχαστρο τα μέσα διαβίωσης των κτηνοτρόφων, οι οποίοι συχνά προέρχονται από κάποια από τις εθνοτικές μειονότητες της Κίνας.
Επίσημες αναφορές έχουν κατηγορήσει τους κτηνοτρόφους για την ερημοποίηση, υποστηρίζοντας ότι κακοδιαχειρίζονται τα βοσκοτόπια συσσωρεύοντας υπερβολικό αριθμό ζώων. Το περιβαλλοντικό σχέδιο της Κίνας, που βασίζεται στην κορυφή προς τα κάτω και είναι υπό την ηγεσία του κράτους, έχει οδηγήσει τους κτηνοτρόφους να επανεγκατασταθούν μακριά από τα λιβάδια, στο πλαίσιο μιας πολιτικής γνωστής ως «οικολογικής μετανάστευσης» . Όσοι παραμένουν συχνά υπόκεινται σε απαγορεύσεις βόσκησης ή αυστηρούς περιορισμούς στον αριθμό των ζώων που μπορούν να διατηρήσουν.
Αυτές οι πολιτικές βασίζονται στην ιδιωτικοποίηση της χρήσης λιβαδιών, η οποία συχνά συνοδεύεται από την ανέγερση περιφράξεων. Αυτό έχει μειώσει σημαντικά την κινητικότητα των κτηνοτρόφων. Ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι, στην πραγματικότητα, αυτή η ιδιωτικοποίηση της γης είναι η κύρια υπεύθυνη για την υποβάθμιση των λιβαδιών της Κίνας.
Αυξάνει την τοπική πίεση βόσκησης εμποδίζοντας τους κτηνοτρόφους και τα ζώα τους να μετακινούνται. Η περίφραξη μεγάλων εκτάσεων λιβαδιών που θα μετατραπούν σε δάση ή ηλιακά πάρκα μειώνει περαιτέρω τη γη που είναι διαθέσιμη στους κτηνοτρόφους.
Θα εξαχθεί, λοιπόν, το μοντέλο πρόληψης και ελέγχου της ερημοποίησης της Κίνας στους γείτονές της; Ένας πρόσφατος τίτλος στην εφημερίδα South China Morning Post περιγράφει την πιθανή επέκταση του μεγάλου πράσινου τείχους της Κίνας στη Μογγολία. Πιο μακριά, η Κίνα έχει αποτελέσει πρότυπο για ένα παρόμοιο έργο στην Αφρική.
Η ιδέα ενός κινεζικού Σινικού Τείχους, όσο «πράσινο» κι αν είναι, να επεκταθεί στη Μογγολία θα ήταν δυσάρεστη για πολλούς Μογγόλους, λόγω των έντονων ανησυχιών τους για τις εδαφικές φιλοδοξίες της Κίνας.
Οι επίσημες ανακοινώσεις από την Κίνα κάνουν λόγο αντίθετα για κοινή κατασκευή ενός «περιβαλλοντικού φράγματος ασφαλείας» στο οροπέδιο της Μογγολίας, το οποίο εκτείνεται στα σύνορα μεταξύ των δύο χωρών.
Σε αντίθεση με την Κίνα, τα λιβάδια της Μογγολίας παραμένουν σε μεγάλο βαθμό χωρίς περίφραξη. Η χώρα είναι περήφανη για τη νομαδική της κληρονομιά και το είδος της μεγάλης κλίμακας περίφραξης των βοσκοτόπων και των προγραμμάτων μείωσης της κτηνοτροφίας που έχουν εφαρμοστεί στην Κίνα θα ήταν εξαιρετικά αμφιλεγόμενο στη δημοκρατική Μογγολία.
Προς το παρόν, η συνεργασία περιορίζεται σε μικρές, απομονωμένες «ζώνες επίδειξης», επιστημονικές ανταλλαγές και υποστήριξη για το κίνημα των δισεκατομμυρίων δέντρων της Μογγολίας - το οποίο, όπως ίσως δεν αποτελεί έκπληξη, δεν κάνει καμία αναφορά σε τείχη.
Η επερχόμενη διάσκεψη του ΟΗΕ στη Μογγολία θα πραγματοποιηθεί κατά τη διάρκεια του Διεθνούς Έτους Βοσκοτόπων και Κτηνοτρόφων του ΟΗΕ. Μένει να δούμε πώς η περιβαλλοντική διπλωματία της Κίνας εκεί θα αξιοποιήσει την αυξανόμενη διεθνή αναγνώριση του θετικού ρόλου που μπορούν να διαδραματίσουν οι κτηνοτρόφοι στην ενίσχυση της βιοποικιλότητας και στην πρόληψη της μετατροπής των λιβαδιών σε ερήμους.
Ο Thomas White είναι λέκτορας Κίνας και Βιώσιμης Ανάπτυξης, King’s College London.
Ο Andreas Baas είναι καθηγητής Αιολικής Γεωμορφολογίας, King’s College London.
Ο Han Cheng είναι ανώτερος ερευνητής, Ινστιτούτο Max Planck για την Ιστορία της Επιστήμης.
* Το άρθρο τους αναδημοσιεύεται αυτούσιο στο Liberal μέσω άδειας Creative Commons από τον ιστότοπο TheConversation.com.
