Tου Pierre Lemieux
Σε ένα δοκίμιο του 1930 με τίτλο “Economic Possibilities for our Grandchildren” (Οικονομικές δυνατότητες για τα εγγόνια μας), ο John Maynard Keynes προέβλεψε ότι σε 100 χρόνια, «υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα συμβούν πόλεμοι και καμία σημαντική αύξηση του πληθυσμού», το βιοτικό επίπεδο στις «προοδευτικές χώρες» θα αυξανόταν «μεταξύ τεσσάρων και οκτώ φορών» σε σχέση με τότε. Το πιο αισιόδοξο σενάριο του υλοποιείται. Το 2022, το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ (ισοδύναμο με το κατά κεφαλήν εισόδημα) στις ΗΠΑ έχει ήδη πολλαπλασιαστεί επί 7,3, ενώ απομένουν άλλα οκτώ χρόνια (βλ. Bureau of Economic Analysis, National Income and Product Accounts, Πίνακας 7.1, αναθεωρημένο στις 30 Μαρτίου 2023 ). Ακόμη και αν ο ρυθμός ανάπτυξης είναι μόνο 1% ετησίως από τώρα έως το 2030, το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ θα είναι τότε 7,9 φορές μεγαλύτερο από αυτό του 1930.
Ο Κέυνς πίστευε επίσης ότι με τόσο υψηλά εισοδήματα, το πρόβλημα της οικονομικής σπανιότητας που αντιμετώπιζε η ανθρωπότητα θα επιλυόταν και το ερώτημα θα ήταν τι να κάνει κανείς με τον ελεύθερο χρόνο του. Αυτό το μέρος της πρόβλεψής του δεν αποδείχθηκε ιδιαίτερα εύστοχο. Κάπως παρόμοια, οι χίπις της δεκαετίας του 1960 και του 1970 νόμιζαν ότι θα ξαναέμπαιναν στον Κήπο της Εδέμ, αρκεί μόνο να καταστρεφόταν ο καπιταλισμός. Το τραγούδι San Francisco’s Blue House του Maxime Le Forestier, υπενθυμίζει αυτό το όνειρο. Είναι όμως πιο δύσκολο να συγχωρεθεί αυτό το λάθος στον Κέυνς.
Καθ’ όλο τον 20ό αιώνα το βιοτικό επίπεδο αυξήθηκε απίστευτα. Στην Αμερική, το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ αυξήθηκε με ετήσιο (σύνθετο) ρυθμό 1,8% κατά τη διάρκεια αυτού του αιώνα, αύξηση μεγαλύτερη από ό,τι τον προηγούμενο αιώνα (δείτε το ημι-λογαριθμικό γράφημα παρακάτω, όπου η κλίση της καμπύλης δείχνει τον ρυθμό της ανάπτυξης). Και αυτό συνέβη παρά τους δύο παγκόσμιους πολέμους, τη Μεγάλη Ύφεση (και αρκετές μικρότερες), το New Deal, και τη μεγάλη αύξηση των φόρων, των κρατικών δαπανών, των προγραμμάτων πρόνοιας και των ρυθμίσεων. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, τη χώρα του Κέυνς, ο πληθυσμός αυξήθηκε κατά 45%. Παρόμοιες οικονομικές εξελίξεις συνέβησαν στη Δυτική Ευρώπη και σε κάποιες λίγες καπιταλιστικές χώρες αλλού.
Ο 20ός αιώνας ήταν ένας συναρπαστικός αιώνας. Μερικές φορές είναι δύσκολο να αποφύγει κανείς την εντύπωση ότι ο Μουσολίνι είχε δίκιο που περίμενε και ήλπιζε ότι ο 20ός αιώνας θα ήταν «ο αιώνας του κράτους». Πώς μπορούμε να εξηγήσουμε αυτή τη συνύπαρξη οικονομικής ανάπτυξης και προώθησης της κρατικής παρέμβασης; Ακολουθούν κάποιες σχετικές υποθέσεις.
Μια υπόθεση (η υπόθεση των δεδομένων) είναι ότι τα δεδομένα του ΑΕΠ δεν είναι αξιόπιστα ή αδιαμφισβήτητα. Είναι γνωστό ότι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ δεν μετράει την ευημερία και ότι μπορεί να μην παρέχει καν ένα ικανοποιητικό μέτρο του γενικού βιοτικού επιπέδου. Φανταστείτε ότι ζείτε σε ένα εμιράτο πετρελαίου στη Μέση Ανατολή όπου η παραγωγή ανταποκρίνεται σε αυτό που θέλουν οι πρίγκιπες και οι αυλές τους, σε αντίθεση με μια συνθήκη γενικής κυριαρχίας των καταναλωτών. Αυτή η ένσταση εγείρει ορισμένες χρήσιμες επιφυλάξεις, αλλά, τουλάχιστον στις δυτικές χώρες, υπάρχει σαφώς μια ισχυρή συσχέτιση μεταξύ του κατά κεφαλήν ΑΕΠ και του βιοτικού επιπέδου των απλών ανθρώπων. Μια στοιχειώδης γνώση της ιστορίας επιβεβαιώνει ότι αυτοί οι άνθρωποι είναι σήμερα απίστευτα πλουσιότεροι από ό,τι πριν από μόλις έναν αιώνα.
Απαιτούνται όμως και άλλες επεξηγηματικές υποθέσεις. Πολλοί εγνωσμένου κύρους αναλυτές υποστηρίζουν την υπόθεση της καλότροπης παρέμβασης (που μερικές φορές αποκαλείται «κρατική ικανότητα» - state capacity) σύμφωνα με την οποία οι κρατικές δαπάνες και οι φόροι, το κράτος πρόνοιας ή οι ρυθμίσεις δεν είναι τόσο επιβλαβείς για την ευημερία όσο νομίζαμε, τουλάχιστον όταν αυτές οι παρεμβάσεις μετριάζονται από την κράτος δικαίου και περιορίζονται από συνταγματικούς περιορισμούς. Η δική μου εικασία είναι ότι οι ρυθμίσεις και ο πολλαπλασιασμός των ποινικών νόμων και των κακουργημάτων θέτουν ένα ισχυρό φρένο στην ευημερία και τις ατομικές ευκαιρίες, πολύ περισσότερο απ’ ό,τι το κράτος πρόνοιας (ή ορισμένες εφαρμογές του).
Μια σχετική υπόθεση - η αντιπραγματική υπόθεση - είναι πως η οικονομική ανάπτυξη θα ήταν γρηγορότερη χωρίς κρατική παρέμβαση. Οι οικονομολόγοι John Dawson και John Seater υποστήριξαν ότι το αμερικανικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ θα είχε υπερτριπλασιαστεί σε σχέση με το σημερινό του επίπεδο εάν οι ομοσπονδιακές ρυθμίσεις είχαν παραμείνει στα επίπεδα του 1949. Ακόμη και κατά κεφαλήν, ένας ρυθμός ανάπτυξης 1,8% δεν είναι και τόσο εξωπραγματικός. Η αντιπραγματική υπόθεση έχει κάποια ιστορική υποστήριξη: σίγουρα δεν ήταν οι πιο ρυθμισμένες χώρες εκείνες που πρωτοστάτησαν στη Βιομηχανική Επανάσταση — το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Κάτω Χώρες, στις οποίες προσχώρησαν γρήγορα οι Ηνωμένες Πολιτείες. Ένα απλό αντιπαράδειγμα δεν θα αρκούσε για να εξηγήσει το περίεργο μείγμα του 20ού αιώνα, αλλά έχουμε θεωρίες που υποδηλώνουν έντονα ότι η κρατική διεύθυνση της οικονομίας εμποδίζει την ευημερία, που είναι μια φυσική συνέπεια των προσπαθειών των ελεύθερων ατόμων να βελτιώσουν την κατάστασή τους.
Μια άλλη υπόθεση στην ίδια κατεύθυνση είναι ότι οι κοινωνικοί, οικονομικοί και πολιτικοί θεσμοί που σέβονται ή προάγουν την ατομική ελευθερία και τις ελεύθερες αγορές είναι πολύ ανθεκτικοί εφόσον θεσπιστούν (η υπόθεση της ανθεκτικής ελευθερίας). Υπ’ αυτή τη θεώρηση, η ατομική ελευθερία είναι αυτοσυντηρούμενη, τουλάχιστον μέχρι ένα σημείο. Η οικονομική ανάπτυξη συνεχίστηκε και επιταχύνθηκε παρά την αυξανόμενη κρατική παρέμβαση και όχι χάρη σ’ αυτήν. Αυτό θα ήταν καθησυχαστικό. Ωστόσο, δεν γνωρίζουμε εάν και πού υπάρχει ένα οριακό σημείο στο οποίο η ευημερία θα σταματήσει ή θα αντιστραφεί όπως, για παράδειγμα συνέβη στην Αργεντινή ή τη Βενεζουέλα. Δεν είναι ξεκάθαρο ούτε το αν, ούτε το πώς αφού χαθεί η ελευθερία και η ευημερία, μπορούν να ανακτηθούν.
Κατά κεφαλήν εισόδημα σε δολάρια 2011, Ηνωμένες Πολιτείες, 1800-2018]
Πηγές: Maddison Project, 2020 update, and its own sources: McCusker, John J., ‘Colonial Statistics’, Historical Statistics of the United States: Earliest Time to the Present, in S. B. Carter, S. S. Gartner, M. R. Haines et al. New York, Cambridge University Press. V-671. Sutch, R. (2006). National Income and Product. Historical Statistics of the United States: Earliest Time to the Present, in S. B. Carter, S. S. Gartner, M. R. Haines et al. New York, Cambridge University Press III-23-25. Prados de la Escosura, L. (2009). “Lost Decades? Economic Performance in Post-Independence Latin America,” Journal of Latin America Studies 41: 279–307. (Chart by P. Lemieux.)
--
* Ο Pierre Lemieux είναι οικονομολόγος στο Τμήμα Διοικητικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Κεμπέκ στο Outaouais.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 24 Απριλίου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
