Η 9η Μαΐου 2025 σηματοδότησε την 75η επέτειο της Διακήρυξης Σουμάν, της πρότασης του Γάλλου υπουργού Εξωτερικών Ρομπέρ Σουμάν (1886-1963) για την ενοποίηση της παραγωγής άνθρακα και χάλυβα – ζωτικών πρώτων υλών για τη βιομηχανία και την οικονομία της Ευρώπης – με τη Γερμανία. Αυτό επιτεύχθηκε μέσω της Οικονομικής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) και, αν και δεν το γνώριζαν τότε, η δημιουργία αυτής της αγοράς έθεσε τα θεμέλια για την μετέπειτα δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ).
Δεδομένου του τρέχοντος κλίματος οικονομικής αναταραχής, μπορεί να φαίνεται ακατάλληλη στιγμή για να θυμηθούμε μια τέτοια επέτειο. Ωστόσο, το σημερινό γεωπολιτικό σενάριο καθιστά ακόμη πιο σημαντικό να θυμόμαστε την τεράστια σημασία της διαδικασίας ολοκλήρωσης που πυροδότησε η Διακήρυξη Σουμάν, τόσο για τους Ευρωπαίους όσο και για τον κόσμο γενικότερα.
Ειρήνη και συμφιλίωση
Η πρόταση της ΕΚΑΧ σήμανε ένα σημαντικό βήμα προς τη συμφιλίωση της Γαλλίας και της Γερμανίας, δύο εχθρών που είχαν πολεμήσει τρεις φορές μεταξύ 1870 και 1945: τον Γαλλο-Πρωσικό Πόλεμο (1870-1871), τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918) και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1939-1945).
Ήταν καιρός να επιδιωχθεί μια διαρκής ειρήνη μεταξύ αυτών των ιστορικά εχθρικών αντιπάλων, βασισμένη σε οικονομικούς δεσμούς και αμοιβαία συμφέροντα. Η προσπάθεια αυτή στέφθηκε με επιτυχία, σε τέτοιο βαθμό που η ΕΚΑΧ έγινε το σημείο εκκίνησης για τον «γαλλο-γερμανικό άξονα» που εξακολουθεί να αποτελεί τη βάση της ευρωπαϊκής συνεργασίας μέχρι σήμερα.
Μάλιστα, όταν ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν υποδέχθηκε τον νέο Γερμανό καγκελάριο Φρίντριχ Μερκ στο Προεδρικό Μέγαρο των Ηλυσίων Πεδίων στις 7 Μαΐου 2025, αναφέρθηκε στη γαλλο-γερμανική «réflexe», δηλαδή στο φυσικό ένστικτο των δύο χωρών να συνεργάζονται.
Επιπλέον, ο σπόρος που έσπειρε η Διακήρυξη Σουμάν απέδωσε καρπούς με τη μορφή μιας μακράς περιόδου ειρήνης στη Δυτική Ευρώπη, καθώς δεν έχει ξεσπάσει ποτέ πόλεμος μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ. Πρόκειται αναμφισβήτητα για ένα τεράστιο επίτευγμα για μια περιοχή που βρισκόταν σε σχεδόν μόνιμη κατάσταση πολέμου από την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Μετά από αυτό το ξεκίνημα, η Γαλλία και η Γερμανία κάλεσαν τις άλλες δημοκρατικές χώρες της Δυτικής Ευρώπης να συμμετάσχουν στο σχέδιό τους. Η Ιταλία, το Βέλγιο, οι Κάτω Χώρες και το Λουξεμβούργο αποδέχτηκαν και η Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ) αποτέλεσε το επόμενο βήμα στη διαμόρφωση της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ένα κοινό σχέδιο
Το 1953, τρία χρόνια μετά τη Διακήρυξη Σουμάν, τα έθνη της Ευρώπης επιδίωξαν να ενισχύσουν την οικονομική και εμπορική τους συμφωνία με μια πολιτική και θεσμική βάση. Για το σκοπό αυτό, εξέτασαν το ενδεχόμενο δημιουργίας της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας. Ωστόσο, η συνθήκη που συντάχθηκε από τον Alcide De Gasperi, ο οποίος διετέλεσε πρωθυπουργός της Ιταλίας από το 1945 έως το 1953, απορρίφθηκε από τη Γαλλική Εθνοσυνέλευση (παρόλο που είχε αρχικά προταθεί από τους Γάλλους).
Η ώθηση για μια κοινή άμυνα προήλθε από την υπαρξιακή απειλή που αποτελούσε η Σοβιετική Ένωση για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Σήμερα η ιστορία επαναλαμβάνεται, καθώς η συνεχιζόμενη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ενισχύει την ανάγκη της Ευρώπης να οργανώσει μια κοινή άμυνα.
Η διαφορά τώρα είναι ότι τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν δεκαετίες εμπειρίας στη συνεργασία μεταξύ τους – η απόφαση των ευρωπαίων ηγετών να χρησιμοποιήσουν κονδύλια της ΕΕ για τη χρηματοδότηση κοινών έργων στον τομέα της άμυνας είναι απόδειξη αυτού. Χωρίς τη δημιουργία της ΕΚΑΧ και ό,τι αυτή συμβόλιζε, μια τέτοια συμφωνία θα ήταν αδιανόητη.
Ευρωπαϊκή συνεργασία
Από την αρχή, η ΕΚΑΧ ήταν ένα έργο ευρωπαϊκής συνεργασίας. Η συνεργασία αυτή προωθήθηκε και υποστηρίχθηκε ανοιχτά από τις Ηνωμένες Πολιτείες μέσω του Σχεδίου Μάρσαλ και του ΟΟΣΑ.
Η οικονομική αυτή συνεργασία, η οποία τελικά πήρε τη μορφή της ΟΝΕ, επέτρεψε να τερματιστεί ο κατακερματισμός της αγοράς που είχε τόσο βλάψει την Ευρώπη μετά την πτώση της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας. Ήδη από το 1926, ο Αυστριακός πολιτικός και κόμης Richard von Coundenhove-Kalergi έθετε το ερώτημα «πώς μπορούν οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις να ανταγωνιστούν τις αμερικανικές, όταν δραστηριοποιούνται σε μια αγορά χωρισμένη σε κλειστά τμήματα, σε αντίθεση με τη μεγάλη ενιαία αγορά στην οποία δραστηριοποιούνται οι αμερικανοί ανταγωνιστές τους;».
Χάρη στη διαδικασία οικονομικής ολοκλήρωσης που ξεκίνησε με τη Διακήρυξη Σουμάν, αυτό το μειονέκτημα έχει μειωθεί σημαντικά. Οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις οφείλουν μεγάλο μέρος της ανταγωνιστικότητάς τους στην ηπειρωτική βάση που τους παρείχε η ΟΝΕ.
Επιπλέον, η επίτευξη αυτής της ολοκλήρωσης μπορεί τώρα να δώσει στους Ευρωπαίους – εάν είναι σε θέση να μιλήσουν με μία φωνή – τη δυνατότητα να διαπραγματευτούν στον πολυπολικό κόσμο των οικονομικών και πολιτικών γιγάντων που διαμορφώνεται σήμερα.
Τίποτα από όλα αυτά δεν θα ήταν δυνατόν αν ο Ζαν Μονέ, τότε Επίτροπος Προγραμματισμού της γαλλικής κυβέρνησης, δεν είχε προτείνει την ιδέα της δημιουργίας της ΕΚΑΟ στον υπουργό Ρομπέρ Σουμάν και αν ο Σουμάν δεν είχε το όραμα και την τόλμη να την παρουσιάσει με τη μορφή της Διακήρυξης Σουμάν. Ως Ευρωπαίοι, οφείλουμε το παρόν μας και, πολύ πιθανόν, το μέλλον μας σε αυτή την απόφαση.
* O Emilio José González είναι Καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Nebrija της Ισπανίας. Το άρθρο του αναδημοσιεύεται αυτούσιο στο Liberal μέσω άδειας Creative Commons από τον ιστότοπο TheConversation.
