Ο Ομότιμος καθηγητής Οικονομικών Επιστημών στο ΕΚΠΑ, Παναγιώτης Πετράκης, αναλύει, σε συνέντευξή του στο Liberal τις λεπτομέρειες του deal ανάμεσα στην ΕΕ και τις ΗΠΑ για τους δασμούς, τις συνέπειες για τη διεθνή οικονομία.
Χαρακτηρίζει αναγκαία την ενίσχυση της καινοτομίας στην Ευρώπη των 27 για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, ενώ αναλύει διεξοδικά το ζήτημα της υποβάθμισης του δολαρίου έναντι του ευρώ και τα «ψιλά γράμματα» της εμπορικής συμφωνίας.
Συνέντευξη στον Χρήστο Θ. Παναγόπουλο
Κύριε Πετράκη, ποια είναι η κύρια αλλαγή όσον αφορά το επίπεδο των δασμών που επιβάλλονται στις ευρωπαϊκές εξαγωγές προς τις ΗΠΑ, σε σχέση με το προηγούμενο καθεστώς;
Είναι σαφές ότι έχουμε μία αύξηση της δασμολογικής επιβάρυνσης, η οποία κατ’ αρχάς εκτείνεται σε όλα τα προϊόντα με ορισμένες, βεβαίως, εξαιρέσεις που είναι σημαντικό να δούμε τι μορφή παίρνουν, για να μπορέσουμε να αντιληφθούμε τις συνέπειες. Και αυτό, γιατί γνωρίζουμε πολύ καλά ότι το αλουμίνιο και ο χάλυβας είναι εκτός με πολύ υψηλότερους δασμούς και ότι πρόκειται να αντικατασταθούν με ποσοστώσεις.
Ωστόσο, από εκεί και πέρα η, εφαρμογή των δασμών σε πλήθος προϊόντων - που φαίνεται όμως να υπάρχουν και εξαιρέσεις - έχει μεγάλη σημασία.
Το δεύτερο σημείο, το οποίο πρέπει κανείς να προσέξει στη νέα συμφωνία, είναι η σαφής αναφορά στα θέματα ενέργειας και προμήθειας αμυντικών υλικών, κάτι που είναι ιδιαίτερα σημαντικό δεδομένου ότι φέρνουν μαζί τους και μια σειρά από δυσκολίες όσον αφορά την εφαρμογή τους.
Συγκεκριμένα η ενέργεια, αντιλαμβανόμαστε την ανάγκη να διατεθούν τα προϊόντα των ΗΠΑ και μάλιστα να διατεθούν στην Ευρώπη, έτσι ώστε η τελευταία να απεξαρτηθεί από τις ρωσικές προμήθειες, ιδίως φυσικού αερίου και πετρελαίου, διότι εκεί υπάρχουν σύνθετα ζητήματα που σχετίζονται με τους σκιώδεις στόλους. Από την άλλη μεριά, οι ποσοτικές αναφορές στις αγορές πρέπει να δούμε σε τι τιμές θα εφαρμοστούν. Εάν οι τιμές, είναι οι τιμές της ελεύθερης αγοράς, όπως διαμορφώνονται στο χρηματιστήριο του Άμστερνταμ, τότε τα πράγματα είναι πολύ απλά.
Βεβαίως, δεν αντιλαμβανόμαστε, ακριβώς, τη σημασία των ευρωπαϊκών δεσμεύσεων, αλλά οπωσδήποτε δίνουν μια κατεύθυνση στις εμπορικές σχέσεις ΗΠΑ - ΕΕ. Όμως, όσον αφορά τα στρατιωτικά είδη, εκεί οι τιμές είναι κάτι πολύ πιο αβέβαιο. Συνεπώς, πρέπει να δούμε τι σημαίνουν όλες αυτές οι θεωρητικές δεσμεύσεις, οι οποίες υπάρχουν στις συμφωνίες, για να μπορέσουμε να καταλάβουμε και τη σημασία τους.
Το τρίτο σημείο, που πρέπει να προσέξουμε, είναι ότι είμαστε μπροστά σε μια διατλαντική συμφωνία, κάτι το οποίο το προηγούμενο διάστημα σε έναν βαθμό αμφισβητείτο. Συνεπώς, έχει ιδιαίτερη σημασία να καταλάβουμε ότι ΗΠΑ και Ευρώπη βρίσκονται στην ίδια πλευρά του τραπεζιού, κυρίως όσον αφορά τα μείζονα ζητήματα αμυντικής στρατηγικής, που σχετίζονται με τη Ρωσία κυρίως και με τη συνεχιζόμενη διαμάχη στην Ουκρανία.
Άρα, αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σημείο, το οποίο πρέπει να τονίσουμε και είναι και το σημείο, το οποίο σε μεγάλο βαθμό επιβεβαιώνει, κατά κάποιο τρόπο, το θετικό χαρακτήρα της συμφωνίας. Διότι, ας μην γελιόμαστε, μεγάλες χώρες - όπως οι ΗΠΑ και μεγάλα κρατικά μορφώματα, όπως είναι η ΕΕ, η οποία δεν διαθέτει ανεξάρτητη αμυντική δυνατότητα - είναι πολύ δύσκολο να επιτυγχάνουν και πολύ καλούς όρους στη διεθνή οικονομική σκηνή.
Συνεπώς, θα πρέπει να προσέξουμε ιδιαίτερα ότι δεν μπορούμε να έχουμε πολύ υψηλές φιλοδοξίες στις διαπραγματεύσεις ΗΠΑ - ΕΕ και εκεί θα έλεγα ότι θα ασκούσα κριτική σε αυτούς που ασκούν κριτική στην Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, διότι δεν έχει εξασφαλιστεί η βασική προϋπόθεση της δυνατότητας συνεργασίας που είναι η ανεξάρτητη δυνατότητα ύπαρξης στον κόσμο εν γένει.
Η αύξηση των δασμών στο 15%, για ορισμένα ευρωπαϊκά προϊόντα, δημιουργεί σοβαρές επιπτώσεις. Πόσο σημαντική είναι αυτή η μεταβολή για τον ρυθμό ανάπτυξης και την απασχόληση στην ΕΕ αλλά και για την ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα;
Για το πρώτο ζήτημα, γνωρίζουμε πάρα πολύ καλά και μέχρι τώρα να σημειώσουμε ότι στα μοντέλα μας χρησιμοποιούσαμε το ποσοστό 20% ως ενιαίο δασμό. Στην πραγματικότητα, ο πραγματικός δασμός είναι χαμηλότερος, διότι δεν υπάρχει εφαρμογή σε όλο το πλήθος των εμπορικών συναλλαγών, αλλά αυτός ο ονομαστικός δασμός γνωρίζουμε πολύ καλά ότι θα επέφερε μία υφεσιακή επίπτωση της τάξης του 0,4-0,5% μέχρι και το τέλος του 2026.
Στο ρυθμό ανάπτυξης, αυτή είναι η εικόνα την οποία διαμορφώνουμε, την οποία έχουμε και η οποία ουσιαστικά δεν αλλάζει. Μάλλον, θα έλεγε κανείς ότι βελτιώνεται ελαφρώς, δεδομένου ότι χρησιμοποιούσαμε το 20% και όχι το 15% που είναι ελαφρά ευνοϊκότερο ως ποσοστό.
Πάμε, τώρα, στο δεύτερο ζήτημα, δηλαδή στην ανταγωνιστικότητα. Η ανταγωνιστικότητα είναι ένα πιο σύνθετο θέμα, διότι πρέπει να προσδιορίσουμε τις αγορές, στις οποίες απευθυνόμαστε. Εν προκειμένω, μιλάμε για την ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών προϊόντων στις ΗΠΑ. Στο βαθμό, λοιπόν, που τα ευρωπαϊκά προϊόντα είτε έχουν ισότιμη μεταχείριση με προϊόντα άλλων χωρών και κυρίως μεγάλων εξαγωγικών οικονομιών (π.χ. Ιαπωνία, Κίνα, Ν. Κορέα κλπ.) είτε έχουν παρόμοιους δασμούς, η σχετική ανταγωνιστικότητα δεν μεταβάλλεται.
Αυτό που, ενδεχομένως, μεταβάλλεται στις ΗΠΑ, είναι η δυνατότητα των Αμερικανών να αγοράζουν ευρωπαϊκά προϊόντα, όπως επίσης και προϊόντα από τις υπόλοιπες χώρες. Βάσει των τελευταίων ενδείξεων, αυτή η ανταγωνιστικότητα μειώνεται σχετικά. Σίγουρα όχι δραματικά, αλλά, πάντως, μειώνεται και το διαθέσιμο εισόδημα των Αμερικανών πολιτών αισθάνεται την πίεση αυτή, όπως και ο ρυθμός ανάπτυξης στις ΗΠΑ. Παράλληλα, μειώνεται και η αγοραστική διάθεση, διότι στο α’ τρίμηνο του 2025 παρατηρούσαμε μια διόγκωση των εμπορικών δεικτών, διότι όλοι έτρεχαν να προμηθευτούν προϊόντα χωρίς δασμούς και αυτό έφερε μια προσωρινή ευμάρεια στα μεγέθη.
Τώρα, αρχίζουμε και βλέπουμε την πραγματικότητα έτσι όπως είναι. Και αν προσέξατε, τα οικονομικά στοιχεία της Παρασκευής (01/08) αντανακλούν τις παρατηρήσεις αυτής της αποδυνάμωσης της αμερικανικής αγοράς. Άρα, γι’ αυτό και συζητάμε για μείωση στο ρυθμό ανάπτυξης στην Ευρώπη, διότι μειώνεται, σε κάποιο βαθμό, η δυνατότητα των εξαγωγών.
Αυτό που ποικίλλει και περιμένει κανείς να δει, είναι η έκταση: Πού θα συμβαίνουν όλα αυτά και φυσικά να δούμε και τις επιμέρους επιπτώσεις.
Γνωρίζουμε ήδη ότι η Ιρλανδία είναι πλέον η χώρα με τις περισσότερες αρνητικές επιπτώσεις, όπως επίσης η Πολωνία, η Γερμανία και η βόρειος Ιταλία, καθώς κι ένα τμήμα της Γαλλίας.
Τι συμβαίνει με το δολάριο, γιατί βλέπουμε ότι στην παρούσα χρονική στιγμή βρίσκεται σε τροχιά υποτίμησης. Και ταυτόχρονα υπάρχει και η αντίστοιχη ενίσχυση του ευρώ, παρά το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια του sell-off της περασμένη Παρασκευής και μετά την ενεργοποίηση των δασμών Τραμπ βρέθηκε κι εκείνο να φτάνει σε νέο χαμηλό;
Γενικά η πρόβλεψη για τη σχέση δολαρίου - ευρώ είναι ότι θα έχουμε μια συνεχή υποτίμηση του δολαρίου. Άρα εμείς δεν σας κρύβω ότι χρησιμοποιούμε την ισοτιμία στα μοντέλα μας στο 1,20 και όχι 1,16 και 1,15 που πήγε την Παρασκευή.
Η εκτίμηση, λοιπόν, είναι ότι θα έχουμε μια μετακίνηση κεφαλαίων από τις ΗΠΑ στην Ευρώπη. Αυτή είναι η βασική υπόθεση εργασίας για το πώς βλέπουμε το άμεσο οικονομικό μέλλον. Βέβαια αυτή η διαπίστωση έρχεται σε αντίθεση με τις προβλέψεις της Οικονομικής Θεωρίας, όπου, ουσιαστικά, θα έπρεπε η ύπαρξη των δασμών να ενισχύει τη θέση του δολαρίου και είναι εμφανές και γιατί. Και, πράγματι, αυτό είδαμε την Παρασκευή και αυτό είναι εκείνο το οποίο, προσέξατε κι εσείς πολύ ορθά.
Όμως, η βασική τάση δεν νομίζουμε ότι θα αλλάξει, γιατί η σχέση δολαρίου - ευρώ δεν είναι μια σχέση που στηρίζεται μόνο στους δασμούς, αλλά λαμβάνει υπ’ όψιν της πάρα πολύ τη δημοσιονομική πολιτική των ΗΠΑ, η οποία είναι εξαιρετικά επεκτατική. Ξέρετε πολύ καλά ότι, βάσει των εκτιμήσεων του αμερικανικού Κογκρέσου, θα μιλάμε για μια αύξηση του χρέους της τάξης των 3,2 τρισ. δολαρίων μέσα στα επόμενα χρόνια. Παρόλο, δηλαδή, που ο Τραμπ μαζεύει από τους δασμούς περί τα 150 - 200 δισ. δολάρια, τα οποία θα τα δώσει στη μεσαία τάξη - αυτή είναι η πολιτική του σύλληψη - συγχρόνως περιλαμβάνει και μια διόγκωση των δημοσίων δαπανών.
Αυτή η διόγκωση, προφανώς, μαζί με άλλον έναν παράγοντα, που είναι η απομείωση της εμπιστοσύνης του κόσμου στην αμερικανική οικονομική πολιτική, οδηγεί σε μια αποδυνάμωση του ρόλου του δολαρίου. Πρακτικά τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι κάνει ευκολότερες τις εξαγωγές αμερικανικών προϊόντων στον υπόλοιπο κόσμο και ιδιαίτερα στην Ευρώπη. Θεωρητικά αυτό συμβαίνει εάν βεβαίως διατηρηθούν και μια σειρά από άλλοι παράγοντες.
Και έρχομαι τώρα στους άλλους παράγοντες. Την Παρασκευή 1η Αυγούστου συνέβησαν καταπληκτικά πράγματα στις ΗΠΑ και ο κόσμος πήγε και τα έβαλε πίσω από την ταμπέλα «αύξησε τους δασμούς, εξ ου και το sell-off στις αγορές», ενώ δεν ήταν η πραγματική διάσταση του πράγματος αυτή, που βεβαίως είχε να κάνει και με την αύξηση των δασμών, ασυζητητί.
Ωστόσο, την ίδια ημέρα, ο Τραμπ απέλυσε τη διευθύντρια των Στατιστικών του αμερικανικού υπουργείου Εμπορίου, που ήταν υπεύθυνη για τη διατήρηση και την ανακοίνωση των στοιχείων της ανεργίας στις ΗΠΑ. Και γιατί το έκανε αυτό; Διότι και τα στοιχεία της ανεργίας του προηγούμενου μήνα ήταν αρνητικά. Έδειξαν μια πολύ μικρή αύξηση των θέσεων εργασίας – μόλις 75.000 θέσεις – αλλά το σημαντικότερο, ότι αναθεωρήθηκαν οι δείκτες και για τους δύο προηγούμενους μήνες. Άρα, τώρα αποκαλύφθηκε ότι η αρνητική επίπτωση του πολέμου των δασμών είναι μεγαλύτερη από ό,τι φανταζόμασταν.
Όμως, τι συνέβη; Τι πρακτική συνέπεια υπήρχε; Ότι ο κόσμος πλέον βλέπει με πολύ σκεπτικισμό τα στατιστικά των ΗΠΑ. Αν, δηλαδή, σκοτώνουμε τον αγγελιοφόρο, κάποιον που φέρνει κακές ειδήσεις - διότι αυτό έκανε ο Τραμπ - και προσθέσουμε σε αυτή την ιστορία και τη διαμάχη του με τον Πάουελ που είναι σημαντική, τότε αρχίζει να τίθεται ζήτημα εμπιστοσύνης και ένας από τους λόγους αποδυνάμωσης της εμπιστοσύνης, άρα και της εμπιστοσύνης στο δολάριο, έχει να κάνει όπως είπαμε πρώτον με την δημοσιονομική πολιτική, η οποία είναι εξαιρετικά επεκτατική και δεύτερον με τη μείωση της εμπιστοσύνης στην οικονομική πολιτική η οποία ασκείται από τις ΗΠΑ. Άρα, είναι πολυπαραγοντικό το θέμα στο ζήτημα της εμπιστοσύνης.
Επίσης, θα πρέπει να σας θυμίσω ότι την Παρασκευή ο Τραμπ έστειλε και κάποια υποβρύχια κοντά στη Ρωσία, γεγονός που θα πρέπει να παρακολουθούμε πολύ προσεκτικά. Ας είμαστε ειλικρινείς: Δεν ξέρουμε τι σκέφτεται ο Τραμπ, πώς λειτουργεί και πώς βλέπει τα πράγματα και είμαστε ανήσυχοι, διότι υπάρχει μία περίεργη προθεσμία για τις 8 Αυγούστου που έχει δώσει ο ίδιος στον Πούτιν, ώστε να συνεργαστεί για τη λήξη του πολέμου στην Ουκρανία. Αυτοί ήταν οι πραγματικοί λόγοι του sell-off της Παρασκευής. Άρα, υπήρχαν σοβαροί λόγοι που οι αγορές αισθάνθηκαν πίεση και δεν ήταν, τελικά, μόνον οι δασμοί.
Μερικά από τα βασικά θολά σημεία της συμφωνίας φαίνεται εντοπίζονται στα λεγόμενα μη δασμολογικά εμπόδια αλλά και στις εισαγωγές αγροτικών προϊόντων από τις ΗΠΑ. Πώς ερμηνεύετε την απουσία ξεκάθαρων όρων για τη μελλοντική εξέλιξη της συμφωνίας;
Ο Τραμπ ξεκίνησε στις την «Ημέρα της Απελευθέρωσης» των ΗΠΑ στις 2 Απριλίου, ανοίγοντας ταυτόχρονα την ιστορία για τους δασμούς με 177 κράτη του κόσμου. Ακόμη και μάγοι να ήταν ή ο… Σούπερμαν, οι Αμερικανοί είχαν πει και τότε ότι αποκλείεται να μπορέσει να φτάσει ο Τραμπ σε ένα λογικό αποτέλεσμα εντός συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος.
Επομένως, η συμφωνία ΗΠΑ – ΕΕ για τους δασμούς θα χρειαστεί πάρα πολύ καιρό, για να συγκεκριμενοποιηθεί, να πάρει σάρκα και οστά σε ό,τι αφορά ορισμένες από τις προβλέψεις της. Τι σημαίνει, για παράδειγμα, 600 δισ. ευρώ επενδύσεων από την ΕΕ προς τις ΗΠΑ; Αν δεν είναι άθροισμα επενδύσεων που ήδη έχουν εξαγγελθεί από μεγάλους ιδιωτικούς φορείς – γιατί αυτός ο σχεδιασμός για τις επενδύσεις δεν είναι τωρινός, αλλά έχει ξεκινήσει επί προεδρίας Μπάιντεν – τότε τι είναι ακριβώς; Θα μου πείτε, θα υπάρχει μια συμφωνία, μια συνεργασία των μεγάλων επιχειρήσεων, έτσι ώστε να συμπεριληφθούν τα επενδυτικά τους σχέδια σε αυτό. Αλλά, πάντως, είναι ένα σκιώδες σημείο, το οποίο πρέπει να δούμε.
Πάμε, τώρα, στα αγροτικά προϊόντα: Τελικώς, συμπεριελήφθησαν στο 15% τα αλκοολούχα προϊόντα, κάτι που θα έλεγε κανείς ότι θα πρέπει οι Γάλλοι μάλλον να το θεωρήσουν επιτυχία και όχι αποτυχία, όπως είπε ο πρόεδρος Μακρόν.
Αυτή η κατηγορία προϊόντων ενδιαφέρει κι εμάς, γιατί και η Ελλάδα έχει εξαγωγές. Γιατί μας ενδιαφέρει; Διότι τα προϊόντα αλκοόλ έχουν πολύ χαμηλή εισοδηματική ελαστικότητα, με την έννοια ότι είτε αλλάξει είτε δεν αλλάξει τιμή τους, δεν μεταβάλλεται πολύ η ζήτηση των προϊόντων αυτών.
Σε ό,τι αφορά τα υπόλοιπα αγροτικά προϊόντα και ιδίως αυτά που ενδιαφέρουν και εμάς θα δούμε πώς θα εξελιχθούν οι διαπραγματεύσεις, διότι αυτές χρειάζονται. Απαιτούνται μέρες να δαπανήσουν οι αρμόδιοι πάνω από τα τραπέζια με μολύβι και χαρτί. Αισιοδοξώ, για την ελληνική πλευρά, ότι επειδή έχουμε μια ευαίσθητη γεωστρατηγική θέση που έχει να κάνει με τη διοχέτευση του LNG από την Αλεξανδρούπολη κυρίως προς το Βορρά, πιθανό να καταφέρουμε, αν το συνδυάσουμε, να έχουμε μια πολύ καλύτερη μεταχείριση.
Υπάρχουν, ωστόσο, και αρκετές εξαιρέσεις από τους νέους δασμούς, όπως για τα φαρμακευτικά προϊόντα, τους ημιαγωγούς. Ποια κριτήρια φαίνεται να υπερίσχυσαν για να αποφασιστούν αυτές οι εξαιρέσεις και τι μήνυμα στέλνουν στους άλλους τομείς;
Είναι πολύ σωστή η παρατήρησή σας, κύριε Παναγόπουλε, ωστόσο θα πρέπει να πούμε ότι για τα φαρμακευτικά δεν είναι ακριβώς πλήρης η εξαίρεση. Νομίζω ότι είναι μέχρι τις αρχές του 2027 και πρέπει να δούμε ακριβώς τι σημαίνει αυτό. Δεν έχει διάθεση ο Τραμπ να αντιμετωπίσει την οργή των Αμερικανών πολιτών που θα στερούνται κάποια φάρμακα προς το παρόν, αλλά ενδεχομένως δίνει τη δυνατότητα κάποια απ’ αυτά να παράγονται στις ΗΠΑ ή – τελοσπάντων – να αντικατασταθούν οι πηγές ροών.
Είναι ευαίσθητο προϊόν το φάρμακο και δεν μπορεί κανείς να πει ότι δύναται να το μεταχειρίζεται όπως το κρασί ή οποιοδήποτε άλλο αγαθό. Άρα υπάρχει μια ευαισθησία και θα δούμε πώς θα εξελιχθεί η όλη υπόθεση κι εκεί θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο και οι επενδύσεις.
Από την άλλη πλευρά, οι ημιαγωγοί είναι ένα κρίσιμο προϊόν και έχει να κάνει, ως επί το πλείστον, με τη δυνατότητα παραγωγής, η οποία υπάρχει στην Ταϊβάν. Ναι μεν, η μεγαλύτερη επιχείρηση της Tαϊβάν, η Taiwan Semiconductor Manufacturing Company (TSMC) έχει ήδη εξαγγείλει μεγάλες επενδύσεις στις ΗΠΑ, αλλά αυτές θα χρειαστούν αρκετό χρόνο, ώστε να υλοποιηθούν, γιατί θα πρέπει να μεταφερθεί η παραγωγή της από την Ταϊβάν στις ΗΠΑ.
Πρέπει να προσέξουμε δύο σημεία: Το πρώτο είναι ότι πλέον ασκούνται αποπληθωριστικές πιέσεις στην παγκόσμια οικονομία. Το δεύτερο είναι ότι προφανώς θα αρχίσει μια συζήτηση μεταξύ ΕΕ, Κίνας και άλλων χωρών αναφορικά με την εγκατάσταση εταιρικών – επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στην Ευρώπη, οι οποίες εν τέλει θα εκμεταλλεύονται τις δυνατότητες της καλής διατλαντικής συμμαχίας. Άρα, μην φαντάζεται κανείς ότι αυτοί οι δασμοί δημιουργούν ένα πάγιο περιβάλλον, το οποίο δεν πρόκειται να αλλάξει μέσα στα επόμενα χρόνια. Αντιθέτως, θα τους θεωρούσα ως αφετηρία για δυναμικές μεταβολές στο διεθνές εμπορικό στερέωμα.
Τελικά, πώς μπορεί να επιτευχθεί μια πιο ισόρροπη συμφωνία σε μελλοντικές διαπραγματεύσεις; Ποιες είναι οι «κόκκινες γραμμές» που θα πρέπει να θέσει η Ευρώπη ώστε να προστατεύσει τα συμφέροντά της;
Η απάντηση είναι η Ευρώπη να αναπτύξει την ανταγωνιστικότητά της, ενισχύοντας την καινοτομία. Οι σχέσεις της Ευρώπης με την καινοτομία είναι εξαιρετικά χαμηλής αποτελεσματικότητας. Οι Ευρωπαίοι δεν αγαπούν την καινοτομία.
Επομένως, το «κλειδί» για μια ανταγωνιστική ανάπτυξη είναι οι νέες τεχνολογίες. Θα πρέπει, λοιπόν, να βλέπουμε το θέμα των δασμών περιστασιακά, υπό την έννοια του να αντιμετωπίσουμε το νέο κύμα στα επόμενα 1-2 χρόνια. Αλλά το σημαντικότερο παραμένει η βελτίωση του εσωτερικού κλίματος στην Ευρώπη απέναντι στην καινοτομία καθώς και η μείωση των εσωτερικών περιορισμών της ΕΕ στη διακίνηση προϊόντων που θα βελτίωναν σημαντικά την αποτελεσματικότητα του ευρωπαϊκού οικονομικού μοντέλου, κάνοντάς το πιο ισόρροπο. Με άλλα λόγια, το μοντέλο των Γερμανών, «φθηνή ενέργεια, μεγάλες εξαγωγές», δεν είναι πλέον βιώσιμο. Αντίθετα, χρειάζεται ένα ισορροπημένο μοντέλο, το οποίο θα έχει μεγαλύτερη διάχυση των ωφελειών σε όλους τους Ευρωπαίους πολίτες. Τέλος, απαιτείται η υιοθέτηση, με γενναίους τρόπους όμως, της καινοτομίας και των νέων τεχνολογιών. Ας θυμηθούμε, λίγο, και τον Μάριο Ντράγκι και τι επεσήμανε για τις δυνατότητες ανταγωνιστικής ανάπτυξης στην Ευρώπη.
* Ο Παναγιώτης Πετράκης είναι Ομότιμος καθηγητής Οικονομικών Επιστημών στο ΕΚΠΑ.
