Γερμανική επάνοδος στο ευρωπαϊκό και διεθνές προσκήνιο υπό τα ηνία του Φρίντριχ Μερτς και ο Δρ. Ρόναλντ Μαϊνάρντους μιλά στο Liberal για τις επιδιώξεις του νέου καγκελαρίου, την εστίαση στην ευρωπαϊκή αυτονομία και τη νέα αυτή «Zeitenwende» που έρχεται τώρα ως απάντηση στον Ντόναλντ Τραμπ μετά την «αλλαγή εποχής» στην οποία οδήγησε ο επιθετικός πόλεμος του Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ουκρανία.
Ο κ. Μαϊνάρντους, πολιτικός αναλυτής και σχολιαστής και κύριος ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ, αποτυπώνει τα βασικά διακυβεύματα σε διεθνές επίπεδο και στο εσωτερικό πολιτικό σκηνικό για το «μεγάλο συνασπισμό» που αναλαμβάνει τα ηνία στη Γερμανία υπό τον Χριστιανοδημοκράτη Φρίντριχ Μερτς -από τη διατήρηση της ισχυρής στήριξης στο Κίεβο και το μέλλον της διμερούς σχέσης με τις ΗΠΑ επί Τραμπ - σχέση που έχει διαταραχθεί βαθιά και στον πυρήνα της, εξ ου και η απόλυτη προτεραιότητα Μερτς για ευρωπαϊκή αυτονομία -, έως τον αντίκτυπο του επίσημου χαρακτηρισμού της ΑfD ως ακροδεξιό εξτρεμιστικό κόμμα που ανοίγει ένα μεγάλο κεφάλαιο όσον αφορά το ενδεχόμενο απαγόρευσης.
Για τη γνωστή διττή προσέγγιση της γερμανικής πολιτικής έναντι της Τουρκίας, όπως αποτυπώνεται και στο κείμενο της προγραμματικής συμφωνίας Χριστιανοδημοκρατών και Σοσιαλδημοκρατών, μιλά επίσης ο Δρ. Ρόναλντ Μαϊνάρντους, εξηγώντας γιατί ο Φρίντριχ Μερτς αναμένεται να ακολουθήσει μια πιο «πραγματιστική» γραμμή από την προηγούμενη κυβέρνηση, ενώ επισημαίνει πως το ζήτημα των Eurofighter δεν αποτελεί πλέον αποκλειστικά διμερές θέμα μεταξύ Γερμανίας και Τουρκίας.
Ακόμη αναφέρεται στη ριζική στροφή που έχει υποσχεθεί ο νέος καγκελάριος όσον αφορά τη διαχείριση του μεταναστευτικού, η οποία ως συνέπεια ενδέχεται να επιβαρύνει σοβαρά τις διμερείς σχέσεις με την Ελλάδα.
Συνέντευξη στην Ευαγγελία Μπίφη
Κύριε Μαϊνάρντους, ο Φρίντριχ Μερτς και επίσημα από σήμερα στην καγκελαρία έπειτα από μακρά περίοδο γερμανικής εσωστρέφειας που έχει κοστίσει στην Ευρώπη. Πόσο δυναμική προδιαγράφεται η επάνοδος του Βερολίνου στην ευρωπαϊκή και διεθνή σκηνή;
Βρίσκεται κανείς μπροστά σε κάτι σχεδόν απίστευτο, κι όμως αληθινό: η μεγαλύτερη και -όπως πολλοί την αποκαλούν- ισχυρότερη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης είχε αποσυρθεί επί μισό χρόνο σχεδόν πλήρως από τη διεθνή πολιτική σκηνή. Στο διάστημα αυτό, το τιμόνι ανέλαβαν το Παρίσι και το Λονδίνο. Ωστόσο, αυτή η εξαιρετική -και για πολλούς ανησυχητική- κατάσταση φαίνεται να φτάνει πλέον στο τέλος της· και μάλιστα άμεσα, εάν λάβει κανείς σοβαρά υπόψη τις εξαγγελίες του νέου καγκελάριου.
Μία νέα δυναμική πρόκειται να κάνει την εμφάνισή της, καθώς το Βερολίνο επιστρέφει στην παγκόσμια πολιτική σκηνή ήδη από την πρώτη ημέρα της νέας καγκελαρίας. Ο Φρίντριχ Μερτς έχει δηλώσει ότι θα εκφράζει όχι μόνο τη Γερμανία, αλλά και την Ευρώπη. Ο συντονισμός με τους βασικούς εταίρους -πρωτίστως το Παρίσι, τις Βρυξέλλες, τη Βαρσοβία και το Λονδίνο- έχει ήδη ξεκινήσει. Πρώτος σταθμός του Μερτς θα είναι το Παρίσι, ενώ θα ακολουθήσουν επισκέψεις στη Βαρσοβία και τις Βρυξέλλες. Όλα αυτά δεν έχουν απλώς συμβολική σημασία, αλλά αναμένεται να επηρεάσουν ουσιαστικά τις πολιτικές εξελίξεις στην Ευρώπη κατά τις επόμενες εβδομάδες και μήνες.
Εμπόριο, άμυνα και κοινές αξίες: Για τους Γερμανούς, η δεύτερη θητεία Τραμπ έχει έλθει να διαταράξει βίαια και τους τρεις βασικούς πυλώνες της διμερούς σχέσης με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Πώς αναμένετε ότι θα κινηθεί ο Φρίντριχ Μερτς έναντι της νέας αυτής Αμερικής;
Οι εχθρικοί τόνοι που φτάνουν στην Ευρώπη από την Ουάσινγκτον προκαλούν σοκ στη Γερμανία. Για καμία σχεδόν άλλη χώρα η συμμαχία με τις Ηνωμένες Πολιτείες δεν αποτελεί τόσο σταθερό θεμέλιο της εξωτερικής της πολιτικής. Στα σχολεία, τα παιδιά μαθαίνουν ότι οι Αμερικανοί μας απελευθέρωσαν από τον Χίτλερ και μας χάρισαν την ελευθερία. Η φιλία με την Αμερική είναι ιδιαίτερα έντονη στον συντηρητικό χώρο και στο κόμμα του νέου καγκελάριου.
Όταν ο Φρίντριχ Μερτς δήλωσε το βράδυ της εκλογής του πως απόλυτη προτεραιότητά του είναι η ενίσχυση της Ευρώπης, ώστε να μπορέσουμε βήμα προς βήμα να επιτύχουμε την ανεξαρτησία μας από τις ΗΠΑ, αυτό αποκαλύπτει πόσο δραματική είναι η αποξένωση που έχει επέλθει. Απομένει να φανεί πώς θα αντιδράσει το Βερολίνο στην κλιμάκωση της αρνητικής ρητορικής, στις ύβρεις και στους ευθείς εξευτελισμούς που προέρχονται από την Ουάσινγκτον. Πολλά θα εξαρτηθούν από την πρώτη προσωπική συνάντηση του νέου καγκελάριου με τον Ντόναλντ Τραμπ - εάν οι δύο τα βρουν, αυτό δεν θα είναι θετικό μόνο για τη Γερμανία, αλλά για την Ευρώπη στο σύνολό της.
Υπό αυτό το πρίσμα, και ιδίως σε σχέση με το Ουκρανικό και τη Ρωσία, τι σηματοδοτεί η ανάθεση του γερμανικού υπουργείου Εξωτερικών στον Γιόχαν Βάντεπουλ;
Ο νέος υπουργός Εξωτερικών είναι στενός πολιτικός σύμμαχος του νέου καγκελάριου. Είναι εδώ και πολλά χρόνια μέλος του Κοινοβουλίου, με ενεργή ενασχόληση στα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Ιδιαίτερης σημασίας είναι το γεγονός ότι, για πρώτη φορά έπειτα από αρκετά χρόνια, ο υπουργός Εξωτερικών και ο καγκελάριος προέρχονται από το ίδιο κόμμα. Αυτή η πολιτική συγκυρία αναμένεται να αποτρέψει την επανάληψη φαινομένων του παρελθόντος, όταν εσωτερικές αντιπαραθέσεις σκίαζαν τη γερμανική εξωτερική πολιτική - φαινόμενο που παρατηρήθηκε ιδιαίτερα συχνά κατά τη θητεία του Όλαφ Σολτς.
Ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας και η υποστήριξη προς το Κίεβο θα βρεθούν ακόμη περισσότερο από ό,τι μέχρι σήμερα στο επίκεντρο της γερμανικής εξωτερικής πολιτικής. Το Βερολίνο θα συνεχίσει να στηρίζει την Ουκρανία σε μεγάλη κλίμακα - σε πολιτικό, οικονομικό και στρατιωτικό επίπεδο. Ένα κρίσιμο ερώτημα είναι κατά πόσον αυτή η υποστήριξη θα περιλαμβάνει και την αποστολή των υπερσύγχρονων πυραύλων Taurus, οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να πλήξουν στόχους σε μεγάλο βάθος εντός του ρωσικού εδάφους. Ο Φρίντριχ Μερτς, ως αρχηγός της αντιπολίτευσης, είχε ζητήσει την αποστολή τους, κάτι που ο Όλαφ Σολτς είχε κατηγορηματικά απορρίψει. Σύμφωνα με ειδικούς, τα πυραυλικά συστήματα Taurus ενδέχεται να αποδειχθούν καθοριστικής σημασίας για την εξέλιξη του πολέμου. Οι επικριτές, ωστόσο, προειδοποιούν ότι η αποστολή αυτών των γερμανικών όπλων στην Ουκρανία θα μπορούσε να εμπλέξει τη Γερμανία ακόμη βαθύτερα στη σύγκρουση.
Ένα ηχηρό «whatever it takes» για την άμυνα διά στόματος Μερτς με ιστορική δημοσιονομική στροφή και αποδέσμευση από το φρένο χρέους για δαπάνες και επενδύσεις και ανάλογο αίτημα προς την ΕΕ για εξαίρεση από τα όρια δανεισμού. Είναι αυτή μία νέα γερμανική «Zeitenwende» ενώπιον της αμερικανικής αποδέσμευσης;
Η πρώτη «Zeitenwende» (αλλαγή εποχής) ήταν μια απάντηση στον Πούτιν, η δεύτερη στον Ντόναλντ Τραμπ. Η Ευρώπη και η Γερμανία βρίσκονται -για να το διατυπώσει κανείς με δραματικούς όρους- αντιμέτωπες με μια διαμάχη σε δύο μέτωπα. Όλες αυτές οι εξελίξεις συγκλίνουν σε ένα αίτημα για μεγαλύτερη αυτονομία της Ευρώπης - ένα αίτημα που είχε διατυπωθεί πολλές φορές στο παρελθόν, αλλά τώρα, υπό το βάρος των νέων απειλών, πρέπει να μετουσιωθεί τάχιστα σε πράξη.
Η μεταρρύθμιση του φρένου χρέους και η απομάκρυνση από την ιδιαίτερα αυστηρή δημοσιονομική πολιτική συνδέονται αφενός με τη νέα κατάσταση στον τομέα της ασφάλειας. Συνιστούν, όμως, ταυτόχρονα και μια καθυστερημένη παραδοχή ότι, στο τέλος της ημέρας, απαιτούνται εκτεταμένες δημόσιες δαπάνες για να ξεπεραστούν τα διαρθρωτικά προβλήματα της γερμανικής οικονομίας.
Όσον αφορά τη γερμανική πολιτική έναντι της Τουρκίας, πώς διακρίνετε ότι μπορεί να κινηθεί ο Μερτς ιδίως όσον αφορά τους εξοπλισμούς και το ζήτημα των Eurofighter; Κατά πόσο θεωρείτε πως μια Τουρκία βυθισμένη στον αυταρχισμό μπορεί να αποτελέσει πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ Χριστιανοδημοκρατών και SPD, αλλά και ποια στάση μπορούμε να αναμένουμε από το Βερολίνο συνολικά στα ελληνοτουρκικά;
Στο κείμενο της προγραμματικής συμφωνίας μεταξύ Χριστιανοδημοκρατών και Σοσιαλδημοκρατών -ένα έγγραφο 144 σελίδων που καθορίζει τις βασικές αρχές της πολιτικής των επόμενων τεσσάρων ετών- η Τουρκία περιγράφεται ως «ένας σημαντικός στρατηγικός εταίρος εντός του ΝΑΤΟ και γείτονας της Ευρωπαϊκής Ένωσης». Επισημαίνεται επίσης ότι η Άγκυρα είναι ένας επιδραστικός παράγοντας στη Μέση Ανατολή και στο μεταναστευτικό, με τον οποίο η νέα κυβέρνηση επιθυμεί να αντιμετωπίσει από κοινού τις προκλήσεις.
Σε άλλο σημείο αυτού του σημαντικού εγγράφου, τα κόμματα της νέας γερμανικής κυβέρνησης εκφράζουν τη λύπη τους για το γεγονός ότι -κατά λέξη- η Τουρκία απομακρύνεται ολοένα και περισσότερο από το ευρωπαϊκό αξιακό πλαίσιο. Πρόκειται για τη γνωστή διττή προσέγγιση της γερμανικής πολιτικής απέναντι στην Άγκυρα, με τον Φρίντριχ Μερτς να αναμένεται να ακολουθήσει μια πιο «πραγματιστική» γραμμή από την προηγούμενη κυβέρνηση. Αυτό οφείλεται και στο γεγονός ότι, σε αντίθεση με τον Όλαφ Σολτς, δεν χρειάζεται να λάβει υπόψη του τις ευαισθησίες των Πρασίνων. Οι Πράσινοι υπήρξαν αρχικά ιδιαίτερα επικριτικοί απέναντι στην Τουρκία, στη συνέχεια ωστόσο προσαρμόστηκαν σταδιακά στις πολιτικές πραγματικότητες.
Το ζήτημα των Eurofighter δεν αποτελεί πλέον αποκλειστικά διμερές θέμα μεταξύ Γερμανίας και Τουρκίας. Το αν το Βερολίνο θα δώσει ή όχι την έγκρισή του θα επηρεάσει και τις σχέσεις του με τα υπόλοιπα κράτη του κονσόρτσιουμ, τα οποία υποστηρίζουν την πώληση των αεροσκαφών στον Ερντογάν - με πρώτους τους Βρετανούς. Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις δεν απασχολούν, προς το παρόν, την ατζέντα - τουλάχιστον όχι στο Βερολίνο, ούτε στις Βρυξέλλες ή την Ουάσινγκτον. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι ο Κυριάκος Μητσοτάκης και ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχουν συμφωνήσει να επιλύσουν τα πολυάριθμα ζητήματα που τους χωρίζουν σε διμερές επίπεδο. Ούτε η Αθήνα ούτε η Άγκυρα φαίνεται να επιδιώκουν κάποιον γερμανικό ρόλο στη διαδικασία.
Τι έχει έρθει να σηματοδοτήσει ο επίσημος χαρακτηρισμός της AfD ως εξτρεμιστικό κόμμα και ποιες προδιαγράφονται οι συνέπειες για το γερμανικό πολιτικό σκηνικό με δεδομένο και ότι στο μεσοδιάστημα από την εκλογή Μερτς έως την ανάληψη της καγκελαρίας, η AfD άγγιξε μέχρι και την κορυφή των δημοσκοπήσεων;
Η απόφαση της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Προστασίας του Συντάγματος να χαρακτηρίσει την Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) ως αποδεδειγμένα ακροδεξιό κόμμα αναμένεται να κυριαρχήσει στις πολιτικές συζητήσεις στη Γερμανία για πολύ καιρό. Διότι το διακύβευμα είναι κρίσιμο: σέβεται ή όχι το δεύτερο μεγαλύτερο κόμμα της χώρας το Σύνταγμα της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας; Ύστερα από πολυετείς έρευνες, η αρμόδια υπηρεσία κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το κόμμα δεν σέβεται τις θεμελιώδεις αξίες του Συντάγματος. Σε κάθε περίπτωση, η απόφαση αυτή θα επανενεργοποιήσει τη δημόσια συζήτηση γύρω από την πιθανότητα απαγόρευσης του ακροδεξιού αυτού κόμματος. Αξίζει να επισημανθεί ότι η απαγόρευση ενός πολιτικού κόμματος στη Γερμανία είναι μια εξαιρετικά σύνθετη και μακρόχρονη διαδικασία. Την τελική απόφαση λαμβάνει το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο. Στην ουσία πρόκειται για μια αυστηρά νομική διαδικασία. Η προσωπική μου άποψη είναι ότι μια δημοκρατική κοινωνία δεν πρέπει να αντιμετωπίζει το πρόβλημα του εξτρεμισμού με νομικά μέσα. Πρόκειται για ένα πολιτικό πρόβλημα που απαιτεί πολιτικές λύσεις.
Καταλήγοντας, πώς θα διαχειριστεί ο Μερτς την πίεση για αυστηρότερη μεταναστευτική πολιτική, χωρίς να ενισχύσει το ακροδεξιό αφήγημα; Ποιες επίσης οι πιθανές επιπτώσεις μιας πιο αυστηρής γερμανικής μεταναστευτικής πολιτικής στις σχέσεις με την Ελλάδα;
Ο Φρίντριχ Μερτς υποσχέθηκε μια ριζική στροφή στην πολιτική μετανάστευσης. Μεταξύ άλλων, προβλέπονται ενισχυμένοι έλεγχοι στα σύνορα, καθώς και απελάσεις παράτυπων μεταναστών. Για να μειωθεί ο αριθμός των μεταναστών, ο Μερτς εξαρτάται από τη συνεργασία των ελληνικών αρχών. Για τις γερμανικές υπηρεσίες, η λεγόμενη δευτερογενής μετανάστευση συνιστά μείζον πρόβλημα. Σύμφωνα με δημοσιεύματα, αφορά 40.000 έως 45.000 άτομα. Μόνο κατά το περασμένο έτος, περισσότεροι από 25.000 άνθρωποι υπέβαλαν αίτηση ασύλου στη Γερμανία, παρότι είχαν ήδη λάβει καθεστώς προστασίας στην Ελλάδα. Η ελληνική κυβέρνηση έχει καταστήσει σαφές ότι δεν προτίθεται να δεχθεί την επαναπροώθηση αυτών των ανθρώπων. Πρόκειται για ένα δυσοίωνο σημάδι όσον αφορά τη μελλοντική συνεργασία. Γερμανικοί διπλωματικοί κύκλοι στην Αθήνα προειδοποιούν ότι το μεταναστευτικό, ένα θέμα που εδώ και χρόνια προκαλεί επανειλημμένα εντάσεις μεταξύ των δύο χωρών, ενδέχεται σύντομα να εξελιχθεί σε σοβαρή επιβάρυνση για τις διμερείς σχέσεις.
*Ο Δρ. Ρόναλντ Μαϊνάρντους είναι πολιτικός αναλυτής και σχολιαστής και Κύριος Ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ
