Από την παρουσία της Chevron, που λειτουργεί ως ισχυρός καταλύτης εξελίξεων στην Ανατολική Μεσόγειο, έως το καθαρό μήνυμα που έλαβε μέσω της ισραηλινής επιχείρησης κατά στελεχών της Χαμάς στο Κατάρ, η Τουρκία έχει βρεθεί αντιμέτωπη με πολλαπλές πιέσεις - εξ ου και η «έξοδος» του «Piri Reis» και οι Navtex. O διεθνολόγος Αθανάσιος Μποζίνης μιλά στο Liberal και την Ευαγγελία Μπίφη για την τρέχουσα ένταση και τα νερά που δεν ήταν ποτέ ήρεμα στο Αιγαίο.
Ο κ. Μποζίνης, διεθνολόγος, οικονομολόγος και καθηγητής Παγκόσμιας Πολιτικής Οικονομίας, Νέων Τεχνολογιών και Βιοασφάλειας στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, αποτυπώνει τη σημασία της παρουσίας του αμερικανικού ενεργειακού «κολοσσού» στις έρευνες υδρογονανθράκων και αναλύει τις κινήσεις της Άγκυρας που επαναφέρει στο προσκήνιο τις παράνομες διεκδικήσεις της έναντι της Ελλάδας, στο πλαίσιο των ενεργειακών, πολιτικών και στρατηγικών εξελίξεων όχι μόνο στο Αιγαίο, αλλά και ευρύτερα στη Μεσόγειο.
Στην παρούσα συγκυρία, η Τουρκία «πιέζεται από παντού». Και όσο περισσότερο πιέζεται, τόσο προχωρά σε κινήσεις που τελικά αποδυναμώνουν τη νομιμοποίησή της και την παρουσία της στην περιοχή, επισημαίνει ο Αθανάσιος Μποζίνης.
Ακολουθεί το κείμενο της συνέντευξης:
Έξοδος του ωκεανογραφικού «Piri Reis», Νavtex και αντι-Navtex και η τουρκική συμπεριφορά κλιμακώνεται. Κύριε Μποζίνη, γιατί τώρα και με ποια στόχευση;
Αποσαφηνίζοντας ότι οι ελληνοτουρκικές σχέσεις δεν είναι ο τομέας εξειδίκευσής μου, αλλά η παγκόσμια πολιτική οικονομία, ως διεθνολόγος και οικονομολόγος και έχοντας παρακολουθήσει επί σειρά ετών τις εξελίξεις στα ελληνοτουρκικά, ξεκινούμε με την γενική παρατήρηση ότι η πορεία των διμερών σχέσεων παραπέμπει σε καρδιογράφημα: μία συνεχής εναλλαγή ανόδου και καθόδου.
Δεν διακρίνω σε κάθε περίπτωση κανένα περιθώριο πλήρους ομαλοποίησης σχέσεων - άλλωστε, όπως όλοι γνωρίζουμε, η Τουρκία αντιμετωπίζει έντονα εσωτερικά προβλήματα, τα οποία και συστηματικά εξωτερικεύει με κρίσεις. Μεγάλος σε ηλικία σήμερα ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και ζητούμενό του να κερδίσει και τις επόμενες εκλογές.
Από εκεί πέρα και όσον αφορά τις τρέχουσες εξελίξεις, εντάσσω την έξοδο του «Piri Reis» στα πλαίσια της παγκόσμιας πολιτικής οικονομίας στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσόγειου. Και τι θέλω να πω με αυτό: Είναι ακριβώς η απάντηση, η οποία έπρεπε να δοθεί για να αντιδράσει η Τουρκία απέναντι στη συμμετοχή του πολυεθνικού «κολοσσού» της Chevron στις έρευνες υδρογονανθράκων στις θαλάσσιες περιοχές νότια της Κρήτης και της Πελοποννήσου. Άρα μιλάμε για μία κατάσταση δράσης και αντίδρασης.
Μία αναμενόμενη εκδήλωση ενόχλησης συνεπώς λόγω Chevron και ποιοι άλλες παράγοντες συμπληρώνουν την εξίσωση;
Δεν θεωρούσα προσωπικά σε καμία περίπτωση ότι η Τουρκία θα αποδεχθεί ένα status quo στο Αιγαίο με την Ελλάδα έναντι της οποίας προβάλλει τις γνωστές διεκδικήσεις. Πέραν του γεγονότος ότι βγάζει το ωκεανογραφικό για επιστημονικές μελέτες στο Αιγαίο, δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι επανέφερε ταυτόχρονα τις πάγιες θέσεις περί «αποστρατιωτικοποίησης» ελληνικών νησιών.
Το ουσιώδες ζήτημα τώρα είναι ότι δεν αναφερόμαστε πλέον σε διεθνείς σχέσεις, αλλά σε παγκόσμιες σχέσεις. Οι διεθνείς σχέσεις χαρακτήριζαν την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, όπου κυρίαρχο ρόλο είχαν αποκλειστικά τα κράτη. Σήμερα, όμως, οι πολυεθνικές επιχειρήσεις διαδραματίζουν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο. Έτσι, όταν μια τεράστια αμερικανική πολυεθνική επιχείρηση έρχεται να μεταφέρει τεχνογνωσία και να συμβάλει στη δημιουργία πλούτου στο πλαίσιο της ενεργειακής αυτονομίας, τόσο της Ελλάδας όσο και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία. Και είναι εξίσου σημαντικό για την ίδια την Άγκυρα να αντιδράσει, δεδομένου του γεγονότος ότι θεωρεί πως όλα αυτά κινούνται στο πλαίσιο του εξ ολοκλήρου παράνομου τουρκο-λιβυκού συμφώνου και επιχειρεί να προλάβει περαιτέρω εξελίξεις στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο.
Οι τουρκικές κινήσεις συνδέονται φυσικά και με δύο ακόμη σημαντικούς παράγοντες. Ο πρώτος είναι η πιθανή ηλεκτρική διασύνδεση της Ελλάδας με την Κύπρο, παρά το γεγονός ότι συνοδεύεται από ορισμένα τεχνικά και οικονομικά προβλήματα, και ο δεύτερος έχει να κάνει με την πάρα πολύ μεγάλη πίεση που νοιώθει αυτή τη στιγμή η Τουρκία εξαιτίας της έντασης που επικρατεί με το Ισραήλ.
Πριν περάσουμε στο κεφάλαιο Ισραήλ, διακρίνετε πως μπορεί προοδευτικά να παρέλθει η περίοδος των «ήρεμων νερών» στο Αιγαίο;
Προσωπικά δεν συμμερίζομαι την άποψη των «ήρεμων νερών». Ποτέ δεν υπήρξαν «ήρεμα νερά». Υπάρχουν τρεχούμενα νερά. Απλώς δεν υπήρχαν τελευταία μεγάλα κύματα. Στο Αιγαίο τα νερά είναι τρεχούμενα· υπάρχουν εξελίξεις, υπάρχουν διεκδικήσεις.
Η τουρκική εξωτερική πολιτική και το σύνολο των τουρκικών διεκδικήσεων εδράζεται στο δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας», το οποίο αφορά ευθέως το Αιγαίο. Υπάρχει τεράστιος όγκος υλικού που το αποδεικνύει: πληροφοριακοί χάρτες, δημοσιεύσεις, ακόμη και εκτενή βίντεο στο YouTube, τα οποία προβάλλουν και ενισχύουν αυτή την ιδέα. Το αφήγημα αυτό υποστηρίζει ότι η Τουρκία πρέπει να έχει λόγο στο Αιγαίο, να έχει λόγο στον πλούτο του Αιγαίου και -πολύ περισσότερο- να παρεμβαίνει στον σχηματισμό νέων συμμαχιών στην περιοχή.
Ήρθε τώρα η στιγμή και αυτά τα νερά ανακατεύτηκαν - ένας πολύ δυνατός παφλασμός, ένα πολύ δυνατό «τσουνάμι» στα τρεχούμενα νερά ήταν η Chevron. Και όσο και αν η Τουρκία δεν το θέλει, η Chevron είναι μία αμερικανική πολυεθνική επιχείρηση. Κανένας δεν θα τολμούσε να κάνει κάτι απέναντι σε πολυεθνική επιχείρηση των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι οποίες Ηνωμένες Πολιτείες προσπαθούν να δημιουργήσουν νέες στρατηγικές, πολιτικές και οικονομικές ισορροπίες ισχύος στη Μεσόγειο, εξαιτίας τόσο της προσπάθειας απεξάρτησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Αμερικής από το ρωσικό αέριο και το πετρέλαιο, όσο και εξαιτίας του συνεχιζόμενου πολέμου του Ισραήλ.
Η έξοδος του «Piri Reis» είναι μία κίνηση στη σκακιέρα εντυπωσιασμού -τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο-, προκειμένου να μπορέσει η Τουρκία να επαναφέρει στο προσκήνιο τις παράνομες διεκδικήσεις της στο πλαίσιο των ενεργειακών, πολιτικών και στρατηγικών εξελίξεων όχι μόνο στο Αιγαίο, αλλά και ευρύτερα στο Μεσόγειο.
Πώς «διαβάζετε» την αντίδραση της Αθήνας;
Η δήλωση του κ. Δένδια ότι το ζήτημα του «Piri Reis» δεν βρισκόταν στην ατζέντα της συνεδρίασης του ΚΥΣΕΑ θεωρώ ότι απηχεί την εκτίμησή του πως η έξοδος είναι ένα «πυροτέχνημα», το οποίο και υποβαθμίζει, και πολύ περισσότερο θεωρεί ότι δεν θα μπορεί να αλλάξει κανέναν συσχετισμό ισχύος με την εμφάνισή του στο Αιγαίο για ωκεανογραφικές έρευνες. Καταλαβαίνετε ότι πρόκειται περί στρατηγικής υποβάθμισης. Μπορεί η χθεσινή μεγάλη άσκηση των Ενόπλων Δυνάμεων να μην είναι σχετιζόμενη, όμως καταδεικνύει το γεγονός ότι η Ελλάδα έχει τη δυναμική να δράσει σε οποιαδήποτε απειλή σε πολύ γρήγορο χρονικό διάστημα.
Αυτό εκτιμώ είναι το μήνυμα το οποίο στέλνει η Αθήνα. Η Αθήνα υποβαθμίζει την παρουσία του «Piri Reis» με αντι-Navtex, υποβαθμίζει την δυναμική αντίδραση της Τουρκίας έναντι της παρουσίας της Chevron καθώς δεν μπορεί να κάνει τίποτα στο γεωπολιτικό και γεω-ενεργειακό «παιχνίδι». Την ίδια στιγμή, η Αθήνα δείχνει μια δυναμικήπως μπορεί να απαντήσει ανά πάσα στιγμή σε οποιαδήποτε παράνομη διεκδίκηση τρίτης χώρας στο Αιγαίο.
Πώς η στρατιωτική δραστηριότητα του Ισραήλ επηρεάζει τις κινήσεις και τη στρατηγική της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο και ευρύτερα;
Eίναι βέβαιο ότι όσο το Ισραήλ βρίσκεται σε πόλεμο για την ασφάλεια και την αυτονομία του, η Τουρκία δεν θα μπορεί να κοιμάται σε «ήσυχα νερά». Η στήριξή της στη Γάζα, στη Χαμάς και σε δυνάμεις που βρίσκονται απέναντι στο Ισραήλ δημιουργεί ένα εκρηκτικό κοκτέιλ που δυναμιτίζει την κατάσταση στη Μέση Ανατολή. Προσωπικά, εκτιμώ ότι το πρόσφατο χτύπημα του Ισραήλ στο Κατάρ κατά ηγετικών στελεχών της Χαμάς -ανεξάρτητα από το αν τελικά πέτυχε τον στόχο του ή όχι- δείχνει καθαρά ότι το Ισραήλ δεν θέτει κάποιο όριο στην προσπάθειά του να κερδίσει τον πόλεμο.
Αυτό το γνωρίζει και η Τουρκία. Ήταν ένα μήνυμα προς τη διεθνή κοινότητα ότι το Ισραήλ θα κάνει τα πάντα προκειμένου να διασφαλίσει την ελευθερία, την αυτονομία και τη στρατηγική του ύπαρξη. Είχε ακριβώς αυτό το συμβολισμό το χτύπημα στο Κατάρ, το οποίο κατά την εκτίμησή μου δεν προβλήθηκε επαρκώς από τα παγκόσμια μέσα ενημέρωσης κατά πάσα πιθανότητα με «εντολή» των ΗΠΑ που δεν γνωρίζουμε ακόμη αν είχαν ενημερωθεί ή όχι ή εν πάση περιπτώσει αν είχαν ενημερωθεί εγκαίρως. Σε κάθε περίπτωση, το Ισραήλ έδειξε ότι είναι διατεθειμένο και έχει και τη δυναμική να αλλάξει τις ισορροπίες στη Μέση Ανατολή.
Αποκρυπτογραφώντας αυτή την κατάσταση, η Τουρκία νιώθει πίεση. Από τη μία πλευρά από το Ισραήλ, που σε καμία περίπτωση δεν είναι φιλικά διακείμενο αυτή τη στιγμή, και από την άλλη από το γεγονός ότι αδυνατεί να αναδειχθεί σε περιφερειακή δύναμη. Οι διπλωματικές της προσπάθειες στο να μεσολαβήσει στον πόλεμο ανάμεσα σε Ουκρανία και Ρωσία δεν απέδωσαν, ενώ ταυτόχρονα βλέπει τη Ρωσία να συνεργάζεται τεχνολογικά, στρατηγικά, οικονομικά, πολιτικά και ενεργειακά με την Κίνα και την Ινδία. Έτσι, η Τουρκία μένει στο περιθώριο.
Και το μόνο που της μένει, η διέξοδος δηλαδή, είναι να συνεχίσει να διεκδικεί ρόλο στις εξελίξεις, με παράνομα σύμφωνα στην Ανατολική Μεσόγειο και με τη Λιβύη. Ωστόσο, εκτιμώ ότι εκεί θα βρεθεί αντιμέτωπη με ισχυρή ευρωπαϊκή πίεση: αφενός για να σταματήσει η εργαλειοποίηση των μεταναστών και αφετέρου για να ανοίξει ένας δίαυλος ανταλλαγής απόψεων και στρατηγικών σχεδίων, με στόχο να υπάρξει ειρήνη στη βόρεια Αφρική που θα μπορούσε να επηρεάσει τις πολιτικές εξελίξεις στην Ευρώπη.
Διότι, για να ενσωματώσω και την Ευρώπη στην εξίσωση, όσο αυξάνονται οι μεταναστευτικές ροές, τόσο μεγαλύτερες πολιτικές αλλαγές θα υπάρξουν εντός των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεν θα είναι τυχαίο το γεγονός ότι στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα υπάρξουν έντονα αντι-ισλαμικά και αντι-μεταναστευτικά κύματα και ιδεολογίες.
Κλείνοντας, πώς αναμένουμε να κινηθεί η Άγκυρα στο εξής;
Το σκηνικό είναι πολύ ρευστό και είναι εντελώς φυσιολογικό να υπάρχουν αυτές οι αλυσιδωτές αντιδράσεις της Τουρκίας όταν νιώθει ότι πιέζεται από παντού. Στην αποτυχία της στο να δράσει ως ειρηνευτικός παράγοντας στο διεθνές σύστημα όσον αφορά τον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο, στην αποτυχία της να μπορέσει να διαφυλάξει τη στρατηγική της παρουσία στις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή, καθώς και να διαφυλάξει τις διεκδικήσεις της μέσω του παράνομου τουρκολιβυκού μνημονίου στην Ανατολική Μεσόγειο.
Αυτό ήταν το ελάχιστο που μπορούσε να κάνει. Εκτιμώ ότι η Τουρκία θα συνεχίσει την υβριδική ή, πιο σωστά, την πληροφοριακή-γνωσιακή επίθεση (cognitive warfare) στην οποία επιδίδεται αυτή τη στιγμή. Προσπαθεί να ασκήσει κοινωνική μηχανική, να πείσει την ευρωπαϊκή και τη διεθνή κοινή γνώμη ότι έχει νόμιμα συμφέροντα και νόμιμες διεκδικήσεις στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο. Όσο, λοιπόν, πιέζεται σε σχέση με αυτές τις διεκδικήσεις, τόσο περισσότερο θα προχωρά σε κινήσεις που τελικά αποδυναμώνουν τη νομιμοποίησή της και την παρουσία της, τόσο στο Αιγαίο όσο και στη Μέση Ανατολή.
* Ο Δρ. Αθανάσιος Η. Μποζίνης είναι Επίκουρος Καθηγητής «Παγκόσμιας Πολιτικής Οικονομίας και Νέων Τεχνολογιών - Βιοασφάλειας», Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και Μέλος Επιστημονικού Συμβούλιου Ανάλυσης Υβριδικών Απειλών στην Εθνική Αρχή Κυβερνοασφάλειας - Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης
