Υπάρχει μια πικρή ειρωνεία στον τρόπο με τον οποίο οι λαϊκιστές μισούν την ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών. Σε μια εποχή όπου οι περισσότερες χώρες – ακόμη και αναπτυσσόμενες – έχουν υιοθετήσει το μοντέλο της ανεξάρτητης κεντρικής τράπεζας, οι λαϊκιστές πολιτικοί τη βλέπουν ως εμπόδιο στα μεγαλόπνοα σχέδιά τους. Και δεν έχουν άδικο – τουλάχιστον όσον αφορά το συμφέρον τους. Γιατί μια ανεξάρτητη κεντρική τράπεζα δεν επιτρέπει στους πολιτικούς να τυπώνουν χρήμα όποτε χρειάζονται ψηφοφόρους ή να υποβαθμίζουν το νόμισμα για να καλύψουν τα ελλείμματά τους.
Η ιδέα της ανεξάρτητης κεντρικής τράπεζας δεν είναι νέα. Στην πραγματικότητα, μπορούμε να εντοπίσουμε τις ρίζες της στον Μεσαίωνα, όταν οι Ιταλικές πόλεις-κράτη δημιούργησαν τα πρώτα τραπεζικά ιδρύματα για να προστατευθούν από τις αυθαίρετες επιδρομές των ηγεμόνων τους. Αλλά ο πραγματικός πατέρας της σύγχρονης νομισματικής ανεξαρτησίας είναι ο Μίλτον Φρίντμαν. Ο Φρίντμαν υποστήριξε ότι η κυβέρνηση δεν πρέπει να έχει τον έλεγχο της νομισματικής πολιτικής, διότι αυτό οδηγεί αναπόφευκτα σε πληθωρισμό και νομισματική αστάθεια. «Ο πληθωρισμός είναι πάντα και παντού ένα νομισματικό φαινόμενο», έλεγε, και είχε δίκιο. Όταν οι πολιτικοί αναλαμβάνουν τον έλεγχο του χρήματος, το αποτέλεσμα είναι σχεδόν πάντα το ίδιο: πληθωρισμός, οικονομική κατάρρευση και κοινωνική αναταραχή.
Η λογική της ανεξαρτησίας των κεντρικών τραπεζών είναι απλή: Οι κεντρικοί τραπεζίτες δεν εκλέγονται. Δεν έχουν την πίεση να υποσχεθούν αυξήσεις μισθών, επιδόματα ή να επιδοτήσουν ολόκληρους τομείς της οικονομίας για να κερδίσουν εκλογές. Αντιθέτως, η δουλειά τους είναι να διασφαλίζουν τη σταθερότητα των τιμών και την υγεία του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Και αυτή η σταθερότητα δεν είναι απλώς ένας τεχνικός στόχος – είναι ο θεμέλιος λίθος κάθε ευημερούσας κοινωνίας. Χωρίς σταθερό νόμισμα, οι αποταμιεύσεις καταρρέουν, οι επενδύσεις παγώνουν και οι κοινωνίες διχάζονται.
Μια πρόσφατη μελέτη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ - working paper No. 3049), που δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο και αναλύει δεδομένα από 155 χώρες για πάνω από 50 χρόνια, επιβεβαιώνει αυτή τη θεμελιώδη αλήθεια. Η έρευνα αποδεικνύει ότι οι χώρες που προχώρησαν σε μεταρρυθμίσεις που ενισχύουν τη νομική ανεξαρτησία των κεντρικών τους τραπεζών πέτυχαν μεγαλύτερη νομισματική πειθαρχία. Με απλά λόγια, όταν οι πολιτικοί δεν μπορούν να επιβάλουν τις επιθυμίες τους στις κεντρικές τράπεζες, οι οικονομίες λειτουργούν καλύτερα. Ο πληθωρισμός είναι χαμηλότερος, η εμπιστοσύνη στο νόμισμα είναι ισχυρότερη και οι οικονομικές κρίσεις είναι σπανιότερες.
Αλλά οι λαϊκιστές πάντα μισούσαν την ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών. Και πώς θα μπορούσε να είναι αλλιώς; Η ανεξάρτητη κεντρική τράπεζα είναι ένα θεσμικό ανάχωμα στις ανεξέλεγκτες υποσχέσεις τους. Θέλουν να υποσχεθούν αυξήσεις μισθών; Η κεντρική τράπεζα μπορεί να αυξήσει τα επιτόκια για να αποτρέψει τον πληθωρισμό. Θέλουν να δαπανήσουν χρήματα που δεν έχουν; Η κεντρική τράπεζα μπορεί να αρνηθεί να χρηματοδοτήσει το χρέος τους. Για αυτό άλλωστε πολιτικοί όπως ο Αλέξης Τσίπρας, ο Γιάννης Βαρουφάκης, ο Ντόναλντ Τραμπ και άλλοι, προσπάθησαν να καταργήσουν την ανεξαρτησία της κεντρικής τους τράπεζας.
Από τη Βενεζουέλα έως την Τουρκία, έχουμε δει το αποτέλεσμα των κυβερνήσεων που καταργούν την ανεξαρτησία των κεντρικών τους τραπεζών. Ακολουθούν ανεξέλεγκτος πληθωρισμός, υποτίμηση του νομίσματος και κοινωνική εξαθλίωση. Αλλά ακόμη και στις ανεπτυγμένες οικονομίες, οι λαϊκιστές δεν σταματούν να απειλούν αυτή την ανεξαρτησία. Στην Ευρώπη, βλέπουμε κυβερνήσεις να ασκούν πίεση στην ΕΚΤ να χαλαρώσει τη νομισματική πολιτική για να χρηματοδοτήσουν τα ελλείμματά τους. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ακόμη και πρώην πρόεδροι έχουν επιτεθεί στη Fed για την ανεξαρτησία της.
Η ιστορία μας διδάσκει ότι κάθε φορά που οι πολιτικοί αποκτούν τον έλεγχο του χρήματος, τα αποτελέσματα είναι καταστροφικά. Και όμως, η συζήτηση για την ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών συνεχίζεται. Γιατί οι πολιτικοί ξέρουν ότι αν μπορούν να τυπώνουν χρήμα, μπορούν να αγοράζουν ψήφους. Αλλά για όλους εμάς τους υπόλοιπους, η ανεξάρτητη κεντρική τράπεζα είναι η τελευταία γραμμή άμυνας ενάντια στον πληθωρισμό, τη φτώχεια και την κοινωνική κατάρρευση.
Ας μην ξεχνάμε το μάθημα της ιστορίας: Η ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών δεν είναι πολυτέλεια – είναι απαραίτητη. Και κάθε επίθεση σε αυτήν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως αυτό που πραγματικά είναι: μια επίθεση στην οικονομική μας ευημερία.
