Η συζήτηση για τη διαφθορά στην Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης μοιάζει να επικεντρώνεται πάντα στο σύμπτωμα και ποτέ στην ασθένεια. Στην Ελλάδα, στην Ιταλία, στην Ανατολική Ευρώπη – παντού εμφανίζονται σκάνδαλα, ψευδείς δηλώσεις, πλαστογραφημένα έγγραφα, δίκτυα απάτης που απομυζούν εκατομμύρια ευρώ. Και όμως, το κοινό αφήγημα παραμένει: να βελτιώσουμε τους ελέγχους, να ενισχύσουμε τη διαφάνεια, να πιάσουμε τους απατεώνες. Σαν να φταίνε απλώς τα «κακά μήλα». Η αλήθεια όμως είναι πιο σκληρή: το ίδιο το σύστημα είναι σάπιο. Η ΚΑΠ είναι ο πραγματικός μηχανισμός που γεννά τη διαφθορά.
Η ΚΑΠ δεν είναι απλώς μια πολιτική ενίσχυσης της αγροτικής παραγωγής. Είναι μια τεράστια, πολύπλοκη, βιομηχανία επιδοτήσεων που διανέμει σχεδόν το 25% του συνολικού προϋπολογισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όταν η Ευρώπη μοιράζει πάνω από 50 δισεκατομμύρια ευρώ τον χρόνο σε άμεσες ενισχύσεις και επιδοτήσεις, η δημιουργία ευκαιριών για απάτη και καταχρήσεις δεν είναι ατύχημα. Είναι μαθηματική βεβαιότητα.
Δεν χρειάζεται να ψάξουμε για σκοτεινές συνωμοσίες. Το ίδιο το οικονομικό κίνητρο της ΚΑΠ παράγει διαφθορά. Όταν πληρώνεις κάποιον με βάση την έκταση που δηλώνει ή με βάση δείκτες που δεν συνδέονται άμεσα με την αγορά ή με την πραγματική κατανάλωση, δημιουργείς μαζικά κίνητρα για ψευδείς δηλώσεις και εικονικές δραστηριότητες. Η διαφθορά, η κακοδιαχείριση και η άνιση κατανομή των επιδοτήσεων είναι φυσικό επακόλουθο ενός συστήματος που πληρώνει όχι για το προϊόν, αλλά για τη δήλωση του προϊόντος.
Οι πολιτικές ηγεσίες μιλούν για περισσότερους ελέγχους. Οι ευρωπαϊκοί θεσμοί υπόσχονται περισσότερη «ψηφιακή εποπτεία». Αλλά στην πραγματικότητα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν έχει το πολιτικό θάρρος να αμφισβητήσει το ίδιο το μοντέλο της ΚΑΠ, γιατί είναι ο βασικός μηχανισμός αναδιανομής προς μεγάλες αγροτικές επιχειρήσεις και πολιτικά ισχυρές περιφέρειες. Η «μάχη κατά της διαφθοράς» είναι το επικοινωνιακό φύλλο συκής. Το πρόβλημα είναι η ίδια η πολιτική.
Αντί να ενισχύει την ανταγωνιστικότητα και την παραγωγή αξίας, η ΚΑΠ επιδοτεί στατικά σχήματα, ευνοεί τους μεγάλους παίκτες, τιμωρεί τους μικρούς και παράγει δίκτυα εξάρτησης από το κράτος. Στην Ανατολική Ευρώπη, οι επιδοτήσεις της ΚΑΠ καταλήγουν συχνά να ενισχύουν τοπικούς ολιγάρχες. Στην Ελλάδα και στην Ιταλία, όπως είδαμε, καταλήγουν σε κυκλώματα που στήνονται αποκλειστικά για να αποσπούν επιδοτήσεις. Η πολιτική αυτή δεν λειτουργεί υπέρ της γεωργίας. Λειτουργεί υπέρ των μεσαζόντων, των επιτηδείων και των επαγγελματιών επιδοτούμενων.
Η Ευρώπη πρέπει να αποφασίσει: θέλει να προστατεύει την παραγωγή ή θέλει να διαχειρίζεται μηχανισμούς αναδιανομής που γεννούν διαφθορά και καταστρέφουν την αξιοπιστία της; Όσο η ΚΑΠ συνεχίζει να μοιράζει δισεκατομμύρια με βάση τυπικά και γραφειοκρατικά κριτήρια, χωρίς πραγματική σύνδεση με την παραγωγική αποτελεσματικότητα, τα σκάνδαλα θα συνεχιστούν. Και δεν θα είναι ατυχήματα. Θα είναι προβλέψιμα αποτελέσματα.
Η πραγματική μεταρρύθμιση δεν είναι περισσότεροι έλεγχοι. Η πραγματική μεταρρύθμιση είναι λιγότερες επιδοτήσεις. Λιγότερη γραφειοκρατία. Περισσότερη ελευθερία στην αγορά. Όσο η Ευρωπαϊκή Ένωση συνεχίζει να πιστεύει ότι μπορεί να σχεδιάζει κεντρικά την αγροτική οικονομία, τόσο θα τροφοδοτεί την απάτη που υποτίθεται ότι πολεμά.
Η διαφθορά δεν είναι το πρόβλημα της ΚΑΠ. Η ΚΑΠ είναι το πρόβλημα.
