Στον πρόσφατο σχολικό γύρο της Οικονομικής Ολυμπιάδας, λιγότεροι από ένας στους πέντε μαθητές απάντησαν σωστά σε βασικές ερωτήσεις για τη μείωση της παγκόσμιας φτώχειας και του αναλφαβητισμού τις τελευταίες δεκαετίες. Δεν ήταν δύσκολες ερωτήσεις. Ήταν στοιχειώδη δεδομένα — όσα χρειάζονται για να έχει κανείς καθαρή εικόνα της πορείας της ανθρωπότητας.
Το πιο ανησυχητικό; Οι ερωτήσεις ήταν πολλαπλής επιλογής, πέντε απαντήσεων. Ακόμη και η τυχαία επιλογή δίνει πιθανότητα 20% σωστής απάντησης. Κι όμως, οι συμμετέχοντες συγκέντρωσαν χαμηλότερα σκορ. Αυτό δεν δείχνει έλλειψη ευφυΐας ούτε αδιαφορία — δείχνει ότι η κοινή αντίληψη για το πού βρίσκεται ο κόσμος είναι βαθιά στρεβλωμένη. Όχι απλώς αγνοούμε τα δεδομένα, αλλά συχνά έχουμε μια εικόνα που κινείται αντίθετα από την πραγματικότητα.
Ρωτήστε σε μια τάξη ή μια παρέα ενηλίκων αν η ακραία φτώχεια στον κόσμο έχει αυξηθεί ή μειωθεί από το 1980. Οι περισσότεροι θα πουν «αυξηθεί». Στην πραγματικότητα, έχει πέσει από περίπου 40% του παγκόσμιου πληθυσμού σε κάτω από 10%. Η παιδική θνησιμότητα έχει μειωθεί κατά δύο τρίτα. Ο αναλφαβητισμός έχει υποδιπλασιαστεί. Το προσδόκιμο ζωής έχει εκτοξευθεί. Ζούμε στην καλύτερη εποχή της ανθρώπινης ιστορίας — κι όμως κυριαρχεί η εντύπωση κατάρρευσης.
Γιατί; Επειδή χωρίς οικονομική σκέψη — χωρίς κατανόηση κινήτρων, δεδομένων και ιστορικών τάσεων — μένουμε έρμαια των εντυπώσεων. Τα ΜΜΕ πουλάνε φόβο, τα social media πολλαπλασιάζουν τον πανικό και η κυρίαρχη ιδεολογία που επικρατεί στην κοινωνία παραμορφώνει την πραγματικότητα. Το αποτέλεσμα; Δεν έχουμε απλώς κενά, έχουμε συστηματικές στρεβλώσεις.
Γιατί αυτό έχει όμως τόση σημασία; Επειδή όποιος χτίζει την κοσμοαντίληψή του πάνω σε ψεύτικα δεδομένα, χτίζει παλάτια πάνω στην άμμο. Όποιος νομίζει ότι όλα καταρρέουν, γίνεται ευάλωτος στον λαϊκισμό και στις ακραίες λύσεις. Όποιος πιστεύει ότι όλα είναι τέλεια, αγνοεί τα πραγματικά προβλήματα. Η οικονομική σκέψη είναι το αντίδοτο. Δείχνει πού προοδεύσαμε, πού πάσχουμε, και τι μπορούμε να αλλάξουμε.
Και τώρα; Είναι καλοκαίρι — ευκαιρία για όσους θέλουν να δυναμώσουν το μυαλό τους. Οι ενήλικες, ας αφιερώσουν χρόνο για να μάθουν οικονομικά. Ένα σπουδαίο σημείο εκκίνησης: το "Οικονομικά σε Ένα Μάθημα" του Henry Hazlitt (εκδόσεις Παπαδόπουλος). Το διάβασα όταν μετακόμισα στις ΗΠΑ το 2011 και ήταν το πρώτο βιβλίο που μερίμνησα να εκδοθεί στα ελληνικά όταν γύρισα.
Οι μαθητές δεν φταίνε. Αλλά έχουν μια σπάνια ευκαιρία: ας αξιοποιήσουν κάθε εργαστήριο, κάθε διαγωνισμό, κάθε διαδικτυακό μάθημα. Ας γραφτούν στον Economist. Ας αναζητήσουν ελληνικές πηγές που σχολιάζουν σοβαρά τη διασταύρωση οικονομίας και πολιτικής. Το μέλλον τους είναι πολύ σημαντικό για να το αφήσουν σε τυχαίες ή προκατειλημμένες ιδέες που συγκρούονται με την πραγματικότητα.
