Τα 5 καλύτερα χριστουγεννιάτικα αναγνώσματα όλων των εποχών
Αφηγήσεις που όρισαν το τι σημαίνουν τα Χριστούγεννα στη δυτική φαντασία
Τα Χριστούγεννα λειτουργούν στη λογοτεχνία ως μια διαδικασία αυτογνωσίας. Μια στιγμή δύσκολης αποτίμησης και όχι συναισθηματικής ανάπαυλας. Κάθε Δεκέμβριο η κοινωνία καλείται να σταθεί απέναντι στον εαυτό της και να κριθεί για όσα λέει ότι πιστεύει.
1. Κάρολος Ντίκενς – Το Πνεύμα των Χριστουγέννων (1843)
Το απόλυτο χριστουγεννιάτικο αφήγημα στοχεύει στη δοκιμασία του συναισθήματος . Ο Χριστουγεννιάτικος Ύμνος ή Το Πνεύμα των Χριστουγέννων, όπως καθιερώθηκε στα ελληνικά, επιβάλλει μια πορεία μέσα από τον φόβο, την μνήμη και την κοινωνική ενοχή. Η λύτρωση του Σκρουτζ έρχεται ως αποτέλεσμα αναμέτρησης με όσα απέφευγε να δει. Ο Ντίκενς μετατρέπει τα Χριστούγεννα σε ηθικό γεγονός, σε στιγμή κρίσης, όπου η ιδιωτική ζωή συναντά τη συλλογική ευθύνη. Από εδώ και έπειτα, η γιορτή χάνει τον ατμοσφαιρικό της χαρακτήρα και μετατρέπεται σε μέτρο κρίσης. Και σχεδόν όλη η χριστουγεννιάτικη λογοτεχνία που ακολουθεί συνομιλεί, φανερά ή υπόγεια, με αυτό το βιβλίο.
2. Χανς Κρίστιαν Άντερσεν – Το κοριτσάκι με τα σπίρτα (1845)
Το πιο αμείλικτο χριστουγεννιάτικο αφήγημα. Στο Κοριτσάκι με τα σπίρτα απουσιάζει η παρηγοριά και η σωτηρία. Δεν υπάρχει δεύτερη ευκαιρία. Τα Χριστούγεννα λειτουργούν ως στιγμή αποκάλυψης που φωτίζει την αποτυχία μιας κοινωνίας που βλέπει, γνωρίζει και συνεχίζει αδιάφορη. Αν ο Ντίκενς επιμένει στην ελπίδα της μεταστροφής, ο Άντερσεν καταγράφει την αλήθεια της εγκατάλειψης και την αφήνει να σταθεί, χωρίς εξωραϊσμούς.
3. O. Χένρι – Το δώρο των Μάγων (1905)
Το πιο λιτό και ακριβές χριστουγεννιάτικο διήγημα. Ο O. Χένρι γράφει μια ιστορία όπου η οικονομία της αφήγησης συναντά την ειρωνεία και το συναίσθημα χωρίς υπερβολές. Το περιεχόμενο του δώρου προβάλλεται ως πράξη ευγένειας και όχι υλικής άξιας, ως συνειδητή θυσία κάτι πολύτιμου για χάρη του άλλου. Και αυτή η επιλογή, ελαφρώς παράλογη και βαθιά ανθρώπινη, δείχνει ότι όσα αξίζουν περισσότερο δεν υπακούουν στη λογική της ωφέλειας ή της ανταπόδοσης.
4. E.T.A. Χόφμαν – Ο Καρυοθραύστης (1816)
Τα Χριστούγεννα ως αποσταθεροποίηση της πραγματικότητας. Ο Χόφμαν γράφει ένα χριστουγεννιάτικο παραμύθι όπου το γιορτινό καθησυχαστικό πνεύμα διαταράσσεται. Παιχνίδια που ζωντανεύουν, φόβος, φαντασία και παιδική αγωνία συνθέτουν έναν κόσμο ασταθή, όπου το οικείο μετατρέπεται σε απειλητικό. Εδώ τα Χριστούγεννα αποκαλύπτουν τα χάσματα ανάμεσα στο παιδικό βλέμμα και την ενήλικη πραγματικότητα. Καμία εξιδανίκευση, καμία εκδοχή για οικογενειακή κατανάλωση, παρά μόνο το υπόγειο, ανήσυχο πνεύμα της γιορτής, όπως το συνέλαβε η ρομαντική φαντασία του 19ου αιώνα.
5. Άντον Τσέχωφ – Χριστουγεννιάτικα διηγήματα (Στον δρόμο, Η βάνκα, Ο μαθητής)
Ο Τσέχωφ «γιορτάζει» τα Χριστούγεννα παρατηρώντας τα από απόσταση και με ακρίβεια. Στα χριστουγεννιάτικα διηγήματά του κυριαρχούν η μοναξιά, η φτώχεια, οι ζωές που κινούνται στα όρια της αντοχής. Μικρές στιγμές ανθρωπιάς εμφανίζονται δίχως να μεταμορφώνουν τον κόσμο ούτε να υπόσχονται λύτρωση. Τον κάνουν, απλώς, υποφερτό για λίγο. Εδώ τα Χριστούγεννα ρίχνουν ένα λιτό, ψυχρό φως πάνω στη ζωή, αρκετό μόνο για να φανεί καθαρά και να συνεχιστεί.
Γιατί αυτά τα 5;
Ο κάθε ένας μπορεί να αναρωτηθεί γιατί αυτά τα πέντε; Η απάντηση είναι γιατί μαζί σχηματίζουν ένα πλήρες φάσμα της χριστουγεννιάτικης λογοτεχνίας:
Ο Ντίκενς φαντάζεται τα Χριστούγεννα ως δυνατότητα λύτρωσης. Αν κοιτάξεις τη ζωή σου κατάματα, αν δεν προσπεράσεις τη μνήμη, αν δεχτείς το κόστος της αλλαγής, κάτι μπορεί να σωθεί. Ο Άντερσεν, λίγο πιο πέρα, αρνείται αυτήν την παρηγοριά. Τα δικά του Χριστούγεννα φωτίζουν την τραγωδία μιας κοινωνίας που περνά δίπλα από το παιδί και συνεχίζει αδιάφορη. Ο O. Χένρι μετακινεί τη γιορτή στο ελάχιστο ανθρώπινο μέτρο, όπως μια πράξη αγάπης που κάνει τον κόσμο υποφερτό για μια στιγμή. Ο Χόφμαν ανοίγει την πόρτα στη σκοτεινή φαντασία, εκεί όπου τα Χριστούγεννα διαταράσσουν, αποκαλύπτοντας τα χάσματα ανάμεσα στο παιδικό βλέμμα και την ενήλικη πραγματικότητα. Και ο Τσέχωφ, στο τέλος, τα αφήνει σχεδόν να σβήσουν δίχως λύτρωση, κανένα θαύμα, μόνο μια υπαρξιακή σιωπή, μέσα στην οποία μια μικρή πράξη κατανόησης αρκεί για να κρατήσει τον άνθρωπο όρθιο.
* Ο Ξενοφών Α. Μπρουντζάκης είναι συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας.
