Ο Καζαντζάκης και η περιπέτεια της ψυχής
Σειρά: Νίκος Καζαντζάκης Ταξιδεύοντας, εκδόσεις: Δίοπτρα
Η πρωτοβουλία των Εκδόσεων Διόπτρα να επανεκδώσουν σε ενιαία και φροντισμένη σειρά τα Ταξιδεύοντας του Νίκου Καζαντζάκη είναι μια πράξη επανασύνδεσης με το ουσιώδες, καθώς στον πυρήνα αυτών των βιβλίων δεν κρύβεται η περιέργεια του ταξιδιώτη, αλλά η δίψα του ερευνητή. Οι σελίδες του Καζαντζάκη είναι πυκνές από βλέμματα κι από εκείνο το μυστικό ρίγος που ενώνει τον άνθρωπο με το άγνωστο.
Μέσα από τις νέες αυτές εκδόσεις, ο αναγνώστης διασχίζει τη Γη και την αχανή ανθρώπινη περιπέτεια. Κάθε τόμος είναι μια σκάλα που οδηγεί προς τα μέσα, ένα ταξίδι που αρχίζει πάντα απ’ έξω, αλλά δεν τελειώνει ποτέ. Και το πιο όμορφο είναι ότι, χάρη στη φροντίδα και την καθαρότητα της παρούσας σειράς, ο λόγος του Καζαντζάκη ξαναβρίσκει την ακρίβεια, τη φωτιά και τη νηφαλιότητά του λες και γράφτηκε χθες!
Σε εποχές όπου οι αποστάσεις μικραίνουν και οι ψυχές στενεύουν, τα Ταξιδεύοντας θυμίζουν πως ο άνθρωπος δεν γίνεται ελεύθερος όταν φτάνει, αλλά όταν πορεύεται.
Ανήσυχο και ανυπότακτο πνεύμα, ο Καζαντζάκης ενσάρκωνε εκείνο το σπάνιο είδος του ταξιδιώτη που ταξιδεύει για να γνωρίσει τον κόσμο και να μετρήσει την ψυχή του πάνω στον κόσμο. Ο Νίκος Καζαντζάκης, προφανώς ταξίδευε με απαιτητικότερες προθέσεις από αυτές ενός τουρίστα, με την οίηση των παλιότερων περιηγητών–προσκυνητών που κάθε τους ταξίδι ήταν μια άσκηση, μια πνευματική δοκιμή, μια αναμέτρηση του ανθρώπου με τα όρια του εαυτού του.
Η σειρά Ταξιδεύοντας, που επανακυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Διόπτρα σε υποδειγματική επιμέλεια, μας θυμίζει πως η λογοτεχνία του Καζαντζάκη δεν υπήρξε ποτέ στατική. Από τη Ρωσία ως την Ιαπωνία, από την Ισπανία ως την Αγγλία και το Σινά, ο συγγραφέας αναζητεί κάτι που δεν ανήκει σε κανένα γεωγραφικό μήκος ή πλάτος: την πνευματική πατρίδα του ανθρώπου. Τα κείμενα αυτά μετατρέπουν τις ταξιδιωτικές εντυπώσεις, σε εσωτερικό διάλογο με την Ιστορία, τη Θρησκεία, τη Φύση και τον Θάνατο.
Ο Καζαντζάκης, με εκείνη τη σπάνια πυκνότητα του λόγου που φλέγεται και φιλοσοφεί, μετατρέπει το ταξίδι σε αλληγορία. Η Ιαπωνία και η Κίνα δεν αντιμετωπίζονται σαν «εξωτικές περιπέτειες» αλλά σα να είναι ο ανατολικός καθρέφτης της Δύσης. Στην Αγγλία αποτυπώνεται η κόπωση ενός πολιτισμού που ζει ανάμεσα στην ηθική και τη μηχανή. Η Ισπανία τον συγκλονίζει σαν σπαραγμός πίστης, η Ρωσία τον δοκιμάζει ως άνθρωπο της επανάστασης και της μετάνοιας και το Σινά, τέλος, γίνεται το όρος της προσωπικής του αποκάλυψης.
Σε κάθε τόπο, ο Καζαντζάκης κουβαλά τη μοναξιά του Έλληνα που γνωρίζει πως η ταυτότητά του δεν είναι ούτε ανατολική ούτε δυτική, αλλά ένα όριο ανάμεσά τους. Τα Ταξιδεύοντας είναι το ημερολόγιο αυτής της γέφυρας. Ο συγγραφέας παρατηρεί, συνομιλεί, συγκρούεται, υμνεί, αλλά πάντα επιστρέφει στην ίδια πηγή: στην αγωνία του ανθρώπου που θέλει να σωθεί όχι με θαύματα, αλλά με έργα.
Κάθε σελίδα είναι διαποτισμένη από το πάθος της αυτογνωσίας. Οι περιγραφές των ναών, των πόλεων, των ανθρώπων, μοιάζουν να ανήκουν σε κάποιον που βλέπει και ταυτόχρονα οραματίζεται. Ο Καζαντζάκης δεν ταξιδεύει για να αποτυπώσει τον κόσμο, αλλά για να τον ξαναπλάσει μέσα του. Ό,τι περιγράφει μεταμορφώνεται σε σύμβολο. Το βουνό γίνεται συνείδηση, ο άνεμος γίγνεσθαι, η έρημος πεπρωμένο.
Η επανέκδοση αυτών των κειμένων σήμερα που τα ταξίδια έχουν γίνει καταναλωτική εμπειρία κι ένας ειδυλλιακός προορισμός ανέσεων, ο Καζαντζάκης μάς υπενθυμίζει την υπαρξιακή τους σημασία: ότι ο άνθρωπος ταξιδεύει για να ξεπεράσει τον φόβο του. Κι ίσως γι’ αυτό, το έργο του παραμένει συγκλονιστικά σύγχρονο, καθώς μας υπενθυμίζει εκείνη την ατέρμονη πορεία της ψυχής που, αναζητώντας τον Θεό, ανακαλύπτει τον εαυτό της. Έτσι ο ταξιδευτής Καζαντζάκης μαζί με τις χώρες χαρτογραφεί και συνειδήσεις.
* Ο Ξενοφών Α. Μπρουντζάκης είναι συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας
