Ντοκουμέντο μιας προγενέστερης, σχεδόν αθώας φάσης του Νικολά Σαρκοζί αποτελεί το βιβλίο της Γιασμίνας Ρεζά «Αυγή, βράδυ ή νύχτα» (βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2010, μτφρ. Εύας Καραϊτίδη). Η συγγραφέας, μέγιστη ανατόμος του ανθρώπινου ψυχισμού, συνοδεύει τον Σαρκοζί στην πορεία του προς την προεδρία της Γαλλίας έως και την εκλογή του στις 6 Μαϊου του 2007.
Παρατηρεί και καταγράφει τα λόγια, τους τόπους και τις καταστάσεις. Κοσμικές εκδηλώσεις, κουβέντες του αέρα, συνεχείς περιοδείες, πολιτικές και πολιτικάντικες ίντριγκες, στιγμιότυπα μοναξιάς και μοναχικότητας, λόγια αυτεπίγνωσης, συζητήσεις ουσιώδεις και συναντήσεις φιλίας.Το βιβλίο λειτουργεί ως χρονικό μιας εποχής που δεν είχε ακόμα επισκιαστεί από οικονομικά σκάνδαλα και δικαστικές περιπέτειες, αλλά παρέμενε δεμένη με την εικόνα της ενέργειας, της φιλοδοξίας και της γοητείας του «νεαρού» προέδρου.
Σήμερα, με την απόσταση του χρόνου και τη βαριά σκιά των δικαστικών καταδικών, το έργο της Ρεζά διαβάζεται σαν ένα παράθυρο σε μια εποχή που μοιάζει ανεπανόρθωτα χαμένη – μια μαρτυρία που μας επιτρέπει να θυμηθούμε τον Σαρκοζί όχι μόνο ως κατηγορούμενο, αλλά και ως πολιτικό φαινόμενο της δεκαετίας του 2000.
Ο τίτλος του «πορτρέτου παρουσίας» είναι εμπνευσμένος από ένα απόσπασμα του Μπλεζ Πασκάλ. Αναφέρεται σε ένα υπαρξιακό ερώτημα που διατρέχει τη σκέψη του Πασκάλ γύρω από την ανθρώπινη αβεβαιότητα, τη ρευστότητα του χρόνου και την πνευματική αγωνία: δεν είναι ποτέ ξεκάθαρο αν βρισκόμαστε στην αρχή, στη μέση ή στο τέλος μιας διαδρομής, στην αυγή, το βράδυ ή τη νύχτα της ζωής ή της ιστορίας.
Η διάσημη θεατρική συγγραφέας («Art», «Θεός της Σφαγής») δεν διεκδικεί ουδετερότητα ούτε αντικειμενικότητα. Αντιθέτως, δηλώνει ευθύς εξαρχής ότι δεν πρόκειται για πολιτική βιογραφία, αλλά για προσωπική καταγραφή. Κεντρικό σημείο του βιβλίου είναι ο ανθρώπινος αγώνας δρόμου με την ίδια τη ζωή και όχι η κλειδαρότρυπα. Το βιβλίο της είναι ένας συνδυασμός ημερολογίου, λογοτεχνικού ρεπορτάζ και φιλοσοφικού στοχασμού πάνω στον χρόνο, την εξουσία και τη φιλοδοξία. Η Ρεζά ακολουθεί τον Σαρκοζί στην προεκλογική του εκστρατεια σχεδόν σαν σκιά: στις συσκέψεις, στις δημόσιες εμφανίσεις, στις ιδιωτικές του στιγμές. Εισχωρεί όχι μόνο στον κύκλο των συνεργατών του αλλά και στο εσωτερικό σύμπαν του υποψηφίου.
Η Γαλλίδα συγγραφέας αποτυπώνει τη διαδρομή του Νικολά Σαρκοζί προς την εξουσία, χωρίς να παίρνει σαφή θέση-όπως και στον τίτλο, δεν γνωρίζουμε αν ο ίδιος βρίσκεται σε ένα ξεκίνημα, σε ένα τέλος ή σε μια ενδιάμεση κατάσταση. Ο καταδικασθείς πρώην πρόεδρος της γαλλικής δημοκρατίας παρουσιάζεται ως ένας άνθρωπος που αποζητά τη συμπάθεια, σχεδόν τη στοργή, ακόμη και από εκείνη που τον παρατηρεί κριτικά. Δεν είναι απλώς φιλόδοξος.
Τρέφεται από την κίνηση, την αδρεναλίνη της εκστρατείας, τη συναισθηματική επιβεβαίωση που του προσφέρουν οι ψηφοφόροι. Η Ρεζά τον περιγράφει ως έναν άνθρωπο «σε διαρκή φυγή από την εσωτερική του σιωπή», έναν άνθρωπο που «φοβάται τη μοναξιά όπως οι άλλοι τον θάνατο». Παράλληλα, τον θαυμάζει για την ευφυΐα του και την πηγαία του ικανότητα να συνδέεται με το κοινό, χωρίς να παραλείπει τις σκιερές πτυχές του χαρακτήρα του.
Το βιβλίο είναι διάσπαρτο από σύντομους διαλόγους, μικρές θεατρικές σκηνές, όπου ο Σαρκοζί μοιάζει περισσότερο με ρόλο παρά με πρόσωπο. Εδώ αναδύεται η θεατρική ματιά της Ρεζά: ο πολιτικός κόσμος της προεκλογικής καμπάνιας αποδίδεται σαν μια σκηνή όπου οι ηθοποιοί υποδύονται ρόλους με πάθος, μεθοδικότητα, αλλά και ματαιότητα.
«Ξεφυλλίζοντας το Point όταν βγήκε το βιβλίο του «Μαρτυρία». Μαζί με τα αποσπάσματα αναδημοσιεύονται φωτογραφίες, τις οποίες σχολιάζει και τις οποίες ίσως επέλεξε ο ίδιος. Όπως συνήθως, και πολύ πριν να τον συναντήσω, εντυπωσιάζομαι από την παιδικότητα. Παιδικότητα, ευφυΐα, ανδρικό ντύσιμο. Η γραβάτα και το κοστούμι δεν είναι ποτέ της ηλικίας του. Το ανδρικό κοστούμι τονίζει μια κάποια ευάλωτη πλευρά του. Ούτε και το γέλιο είναι της ηλικίας του. Τελευταία τον βρίσκω κομψό. Κάνω την επισήμανση στον Πιέρ Σαρόν. Ναι, είναι κομψός ξαναγύρισε στον Ντιόρ. Προηγουμένως σύχναζε στου Λανβέν, ο Λανβεν είναι κανονικά το μαστ, αλλά απαιτούνται προσαρμογές, κόντυμα των μανικιών, τέτοιου τύπου κοπτοραπτική. Ο Ντιόρ του πάει καλύτερα».
Ωστόσο, η συγγραφέας δεν στέκεται μόνο στο πρόσωπο του Σαρκοζί. Μέσα από την καθημερινή παρατήρηση, καταγράφει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η πολιτική σκηνή στη σύγχρονη Γαλλία. Η προεκλογική εκστρατεία παρουσιάζεται ως τελετουργία με τους δικούς της ρυθμούς, γλώσσα και τεχνικές πειθούς. Η πολιτική επικοινωνία απογυμνώνεται από τη φαινομενική σοβαρότητα και αναδεικνύεται ως πεδίο θεάματος, εντυπώσεων και συμβόλων. Η Ρεζά μοιάζει να μας λέει ότι η πολιτική, όπως και το θέατρο, στηρίζεται περισσότερο στην τέχνη της πειθούς παρά στην αλήθεια του περιεχομένου. Η Ρεζά βλέπει φυσικά την πολιτική ως θέατρο και τους πολιτικούς ως ηθοποιούς. «Ποτέ δεν είχα την εντύπωση ότι οι πολιτικοί είναι ιεροκήρυκες στους οποίους μπορείς να έχεις πίστη, αλλά τώρα ακόμη λιγότερο. Έχω χάσει κάθε πίστη στη ηθική των λέξεων. Ο λόγος του πολιτικού δεν έχει καμία αξιοπιστία».
Σε πολλά σημεία, η Ρεζά μοιάζει να γοητεύεται από τον Σαρκοζί, σε άλλα να αποστασιοποιείται ή να προβληματίζεται βαθιά για την προσωπικότητα που έχει απέναντί της. Στις σελίδες του βιβλίου αποτυπώνει και μια έντονη προειδοποίηση την οποία της απηύθυναν:
«Δείπνο ανάμεσα στον Λικ Φερύ και τον Αλαίν Μενκ. Έχω την ατυχή έμπνευση να πω ότι ο Νικολά δεν είναι χοντράνθρωπος. Καημένη μου, λέει ο πρώτος, έχεις μπει σε μια λογική ολοκληρωτισμού, το βιβλίο σου διατρέχει τον κίνδυνο να απέχει κομματάκι από την αντικειμενικότητα! Έχετε να διαλέξετε, λέει ο δεύτερος, ανάμεσα στο να είστε ερωτευμένη είτε φιλόδοξη».
Και η προειδοποίηση αφορούσε τη στάση που θα επέλεγε να κρατήσει και για αυτήν θα κρινόταν «μετά». Και η Ρεζά έκανε την επιλογή της. Δεν προσπαθεί να εξηγήσει ή να κρίνει τον Σαρκοζί, προσπαθεί να τον καταλάβει. Αντιμετωπίζει τον πολιτικό όχι ως σύμβολο εξουσίας, αλλά ως άνθρωπο που δρα εντός μιας παράστασης μεγαλύτερης από τον ίδιο.
«Προεκλογική συνάντηση. Η πρώτη της χρονιάς. Γύρω από το τζάκι, στο γραφείο του, καθισμένα σε ημικύκλιο, καμιά δεκαπενταριά άτομα. Μέλη της συνηθισμένης του ομάδας και μέλη της κοινωνίας των πολιτών. Μου φαίνεται πως ο κόσμος είναι υπερβολικά πολύς, πως το ουσιώδες διαλύεται. Εκείνος πάντοτε στην ίδια θέση, κοντά στη φωτιά με τα πόδια υπερκινητικά, πούρο.
-Νικολά Σαρκοζί: «οι συγκεντρώσεις με τους πολιτικούς γίνονται περισσότερο για να τους ευχαριστήσουν και λιγότερο για να ακουστούν συμβουλές. Να λοιπόν πως βλέπω την προεκλογική εκστρατεία. Από τη μια, μια επιχειρησιακή ομάδα, εσείς. Από την άλλη, μια μικρή πολιτική ομάδα που θα τους κάνει ευτυχισμένους».
Ο Σαρκοζί δεν παύει να ελέγχει, να σκηνοθετεί, να αποθεώνεται. «Ομορφιά να σας βλέπω με τα μάτια!» λέει στο πέρασμά του, με ξενική προφορά, μια γυναίκα, η οποία παραστέκεται στον άνδρα της που είναι σε φορείο.
«Στο Ρενζίς, στο λεγόμενο κτίριο της Παλίρροιας, στις πέντε το πρωί, όλοι φορούν άσπρες στολές, εκείνος φοράει… άσπρο μπουφάν του σκι.
-Τα κατάφερες να είσαι κομψός.
-Με βρίσκεις γελοίο;
Στο Κτίριο με τα Εντόσθια, σε μια καφετέρια.
Μια σερβιτόρα:
-Σε φίλησε; Κι εμένα! Στ’ αλήθεια είναι ομορφάντρας, θα μου άρεσε για πρόεδρος.
Μας τραβάει παράμερα για μια στιγμή, την Ελοντί και μένα, όπως συνηθίζει, αγκαλιάζοντας την καθεμιά με ένα του χέρι:
-Έχω απίστευτη επιτυχία στα κορίτσια.
Μπροστά σε μια σκάφη με βοδινά ποδαράκια, η Ελοντί μου λέει, θα πρέπει να φοράει πάντα ζιβάγκο, να του το πούμε.
Θέλουν να τον δουν, να τον ακουμπήσουν, να τον φιλήσουν. Εξαφανίζεται ανάμεσα σε κασόνια με αντίβ, με λίτσις, με ανανάδες, με ντομάτες. -Θα τον πνίξετε παλικάρια! Είναι ακόμα μικρός!».
Στις 13 Οκτωβρίου 2025 ο Σαρκοζί αναμένεται να ενημερωθεί από την Εθνική Οικονομική Εισαγγελία της Γαλλίας για την ημερομηνία έναρξης της φυλάκισης του. Κρίθηκε κρίθηκε ένοχος για «criminal conspiracy / criminal association» (εγκληματική συνωμοσία / σύμπραξη) σε υπόθεση που αφορά προσπάθειες από στενούς του συνεργάτες να εξασφαλίσουν χρηματοδότηση από τη Λιβύη για την προεκλογική του εκστρατεία το 2007. Οι ποινές του πλέον δεν αναστέλλονται ούτε μετατρέπονται. Το δικαστήριο του έδωσε μόνο ένα σύντομο περιθώριο για να τακτοποιήσει τις επαγγελματικές και προσωπικές του υποχρεώσεις. Η υπεράσπιση επιμένει ότι η δίωξη αποτελεί πολιτική σκευωρία που οργανώθηκε από πρώην συμμάχους του Λίβυου ηγέτη, εκδικητικά, μετά τον καθοριστικό ρόλο που έπαιξε ο Σαρκοζί το 2011 στη στρατιωτική επιχείρηση του ΝΑΤΟ για την ανατροπή του καθεστώτος. Για αυτή την εμπλοκή τον έπεισε ο Μπερνάρ-Ανρί Λεβί οραματιζόμενος το «θαύμα της Λιβύης».
Στο βιβλίο του «La Guerre sans l’aimer» (Grasset, 2011), ο Μπερνάρ-Ανρί Λεβί αφηγείται με λεπτομέρειες τον καθοριστικό ρόλο που διαδραμάτισε στην απόφαση του Νικολά Σαρκοζί να εμπλακεί στρατιωτικά και διπλωματικά στη Λιβύη το 2011. Ο Γάλλος φιλόσοφος και διανοούμενος περιγράφει πώς, αμέσως μετά την εξέγερση κατά του Καντάφι, μετέβη στη Βεγγάζη, συνάντησε τους ηγέτες των εξεγερμένων και στη συνέχεια έπεισε τον Σαρκοζί να τους δεχθεί στο Παρίσι, προσδίδοντάς τους διεθνή νομιμοποίηση.
Ο Λεβί παρουσιάζει τον εαυτό του ως μεσολαβητή ανάμεσα στους επαναστάτες και τον Γάλλο πρόεδρο, υπογραμμίζοντας ότι χωρίς αυτή την προσωπική του παρέμβαση η Γαλλία δεν θα είχε κινητοποιηθεί με τέτοια ταχύτητα. Παράλληλα, εξηγεί τις εσωτερικές αντιστάσεις στο γαλλικό διπλωματικό σώμα και τον τρόπο που ο ίδιος παρέκαμψε τους θεσμικούς δισταγμούς. Ο Λεβί σε συνέντευξη του στη Liberation, χαρακτηρίζει τον εαυτό του ως «σωτήρα», ο οποίος χάρη στην «υποδειγματική του σχέση» με τον Σαρκοζί απέτρεψε «μια άλλη Σεμπρένιτσα στην Βεγγάζη».
Για την ιστορία, Χαρματάν ήταν η κωδική ονομασία της γαλλικής στρατιωτικής επέμβασης στη Λιβύη, από τον θερμό και ξήρο άνεμο που φυσάει από τη Σαχάρα προς τον Ατλαντικό Ωκεανό. Μεταφέρει μεγάλες ποσότητες λεπτής σκόνης και άμμου, δημιουργώντας συχνά ένα θαμπό, κιτρινωπό πέπλο από την αυγή έως τη νύχτα.
Το βιβλίο της Γιασμίνα Ρεζά «Αυγή, βράδυ ή νύχτα» δεν είναι απλώς μια πολιτική μαρτυρία, αλλά ένα λογοτεχνικό στιγμιότυπο που παγιδεύει τον Σαρκοζί σε μια στιγμή μεταίχμιου: πριν από την πτώση, πριν από την αποδόμηση της δημόσιας εικόνας του.
Σήμερα, η ανάγνωση του βιβλίου μοιάζει σαν αναδρομή σε μια εποχή που δεν υπάρχει πια, προσφέροντας όχι μόνο το πορτρέτο ενός ηγέτη, αλλά και την υπενθύμιση ότι η πολιτική σκηνή είναι πάντα εύθραυστη, ένα θέατρο όπου η λάμψη και η πτώση εναλλάσσονται με αμείλικτο ρυθμό.
Σχεδόν προφητικός και ο επίλογος της Γιασμίνα Ρεζά: Πίσω από το βουνό είναι η μνήμη του καιρού των θαυμάτων, το φευγαλέο ίχνος της λάμψης, όμως δεν υπάρχει ούτε καπνός, ούτε λειμώνας χλοερός, και δεν είναι καν σίγουρο ότι υπάρχει οτιδήποτε.