«Λίγα λεπτά με το αυτοκίνητο από το σπίτι μου στη Βόρεια Καρολίνα υπάρχει ένα μικρό μεξικανικό εστιατόριο, με μερικά τραπέζια και τέσσερα σκαμπό σε ένα μπαρ που βλέπει προς την κουζίνα. Ένα αποπνικτικά ζεστό απόγευμα του περασμένου καλοκαιριού, μπήκα μέσα με τη γυναίκα και την κόρη μου. Ο χώρος ήταν άδειος. Όμως, κοιτάζοντας καλύτερα, συνειδητοποίησα ότι η δουλειά πήγαινε περίφημα. Ο πάγκος του μπαρ ήταν γεμάτος με φαγητά για διανομή: εννέα μεγάλες χαρτοσακούλες».
Ο Ντέρεκ Τόμσον υπογράφει το άρθρο με υπέρτιτλο «Ο Αντικοινωνικός Αιώνας» και τίτλο «Το μπαρ έκλεισε» που φιλοξενήθηκε από το The Atlantic. Ο συντάκτης μπροστά στο άδειο μπαρ νοσταλγεί διακριτικά την παραδοσιακή ανθρώπινη επαφή, τη ζωντάνια και τη φασαρία της συνύπαρξης που άρχισαν να υποχωρούν πολύ πριν την πανδημία.
Ίσως, τελικά, η πιο ακριβής περιγραφή του 21ου αιώνα να μην είναι «ψηφιακός» ή «μεταπανδημικός», αλλά «αντικοινωνικός». Αντί να βγεις έξω, προτιμάς να κάνεις binge watching με την παντόφλα, στέλνεις αποκλειστικά μηνύματα και σπάνια μιλάς στο κινητό, «καίγεσαι» από το πολύ swipe. '
Νέοι όροι αναδύθηκαν για την κατάσταση σου, όπως swipe fatigue, scroll burnout και φυσικά brain rot. Προτιμάς να παραγγείλεις φαγητό και οπωσδήποτε καφέ από το να βγεις έξω. Αυτό τον αιώνα της «αυτοαπομόνωσης» δεν τον γεννά μόνο η τεχνολογία, αλλά η συλλογική αναζήτηση ασφάλειας σε έναν κόσμο αβεβαιότητας. Όμως, η ηρεμία της απομόνωσης έχει τίμημα: την αντικατάσταση της ανθρώπινης σχέσης από την ψηφιακή της αντανάκλαση.
Η αυτοεπιβαλλόμενη μοναξιά ίσως είναι το σημαντικότερο κοινωνικό φαινόμενο του 21ου αιώνα και όχι μόνο στην Αμερική. Σήμερα, ο μέσος ενήλικας στις ΗΠΑ αγοράζει τρία εισιτήρια το χρόνο για να δει ταινίες σε κινηματογραφικές αίθουσες, αλλά ο χρόνος που δαπανά για την παρακολούθηση ταινιών και σειρών στην τηλεόραση ή στο τάμπλετ ισοδυναμεί με οκτώ ταινίες την εβδομάδα.
«Οι Αμερικανοί περνούν σήμερα λιγότερο χρόνο με άλλους ανθρώπους απ’ ό,τι σε οποιαδήποτε άλλη περίοδο για την οποία διαθέτουμε αξιόπιστα δεδομένα, από το 1965 και μετά. Από τότε μέχρι το τέλος του 20ού αιώνα, οι διαπροσωπικές επαφές μειώνονταν σταδιακά· όμως από το 2003 έως το 2023, η πτώση ξεπέρασε το 20%, σύμφωνα με την Έρευνα Χρήσης Χρόνου των ΗΠΑ (American Time Use Survey)», γράφει ο συντάκτης του άρθρου.
Χειρότερα τα πράγματα για τους ανύπαντρους άνδρες και τους νεους κάτω των 25 ετών. Εδώ η μείωση των διαπροσωπικών επαφών ήταν ακόμα μεγαλύτερη, ξεπέρασε το 35%. Σύμφωνα με τον οικονομολόγο Ενγκίν Αταλάι, της Ομοσπονδιακής Τράπεζας της Φιλαδέλφειας, οι Αμερικανοί περνούσαν ακόμα περισσότερο χρόνο μόνοι το 2023 απ’ ό,τι το 2021.
Ως «μόνος» θεωρείται «το άτομο που είναι το μόνο παρόν στο δωμάτιο, ακόμη κι αν μιλάει στο τηλέφωνο ή κάθεται μπροστά σε έναν υπολογιστή». Σήμερα, σχεδόν κάθε δραστηριότητα έχει ένα ψηφιακό υποκατάστατο που μπορεί να εκτελεστεί χωρίς φυσική παρουσία.
Από τις τηλεδιασκέψεις και τα ψώνια μέχρι τη ροή ταινιών και τις εφαρμογές φαγητού, η τεχνολογία έχει προσφέρει την ψευδαίσθηση πως η ζωή μπορεί να είναι πλήρης μέσα στα όρια ενός δωματίου. Ακόμα και στις πλατφόρμες που προσφέρουν «εικονικές φιλίες», δίνοντας την ψευδαίσθηση της παρέας. οι άνθρωποι επικοινωνούν αλλά δεν έρχονται σε επαφή.
Σπουδαίοι στοχαστές έχουν ήδη κάνει τη διάγνωση. Σύμφωνα με τον Ρόμπερτ Πάτναμ στο «Bowling Alone»: οι δεσμοί κοινότητας υποχωρούν, ενώ η συμμετοχή σε συλλογικές δραστηριότητες αντικαθίσταται από ατομικές μορφές ψυχαγωγίας. Ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν θα έβλεπε εδώ τη «ρευστή» κοινωνία, όπου οι σχέσεις είναι ευμετάβλητες και διακόπτονται εύκολα. Ο Ρίτσαρντ Σένετ θα σημείωνε την απώλεια του δημόσιου ανθρώπου- του πολίτη που αντλεί ταυτότητα μέσα από τη συναναστροφή.
Τι γίνεται στην Ελλάδα; Υπάρχει συσχέτιση ανάμεσα στον εθισμό στο διαδίκτυο (που οδηγεί σε απομόνωση) και σε προβλήματα ψυχικής υγείας (κατάθλιψη, άγχος, στρες) σύμφωνα με μελέτη που αφορά στους ενήλικες (https://www.researchgate.net/publication/377179781_The_Relationship_of_Increased_Internet_Use_to_Mental_Health_in_Adults_A_Quantitative_Study_in_Greece)
Όσο για τους εφήβους αναδεικνύεται σε απόλυτη προτεραιότητα η περιφρούρηση της ηλικίας τους και της ψυχολογικής τους ανθεκτικότητας. Το βιβλίο «Η Γενιά του Άγχους» (The Anxious Generation: How the Great Rewiring of Childhood Is Causing an Epidemic of Mental Illness -2024) του Τζόναθαν Χάιντ είναι μια εκτενής ανάλυση για το πώς η ψηφιακή επανάσταση-και ειδικότερα η εισβολή των έξυπνων κινητών και των social media-έχει επηρεάσει αρνητικά την ψυχική υγεία των νέων.
Ο Χάιντ, γνωστός κοινωνικός ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, υποστηρίζει ότι περίπου από το 2010 και μετά, όταν τα smartphones και οι πλατφόρμες όπως το Instagram και το TikTok έγιναν κυρίαρχες, η παιδική και εφηβική ηλικία «επανακαλωδιώθηκε»: τα παιδιά πέρασαν από τον κόσμο του παιχνιδιού, της φυσικής αλληλεπίδρασης και της ανεξαρτησίας, σε έναν κόσμο οθόνης, φόβου και ελέγχου.
Ο Χάιντ προτείνει μια «επιστροφή στην πραγματικότητα» με πρακτικά μέτρα: απαγόρευση κινητών στα σχολεία, καθυστέρηση χρήσης social media μέχρι τα 16 και περισσότερο ελεύθερο, ανεξάρτητο παιχνίδι για τα παιδιά. Προς αυτή την κατεύθυνση η ελληνική κυβέρνηση έχει ήδη ανακοινώσει σχέδιο για την προστασία ανηλίκων από τον εθισμό στο διαδίκτυο, συμπεριλαμβάνοντας εφαρμογή γονικού ελέγχου («Kids Wallet») και πολιτικές για επαλήθευση ηλικίας. Αν καταφέρουν και οι γονείς να προστατέψουν τον εαυτό του δείχνοντας αυτοσυγκράτηση…Η εικόνα με τα ζευγάρια που αντί να μιλούν προτιμούν να σκρολάρουν έχοντας δίπλα τα παιδιά τους να σκρολάρουν κι αυτά είναι πλέον κλασική.
Η πινακίδα «Το μπαρ έκλεισε», όχι κυριολεκτικά, μετατρέπεται σε σύμβολο μιας ευρύτερης πολιτισμικής απόσυρσης - από τη συζήτηση, τη σύμπτωση, την κοινότητα. Ο «αντικοινωνικός αιώνας» απειλεί να διαβρώσει την ενσυναίσθηση, τον αυθορμητισμό και τη συνοχή. Την ίδια ώρα, η «Γενιά του Άγχους» είναι μια έκκληση να προσδιοριστούν τα όρια ανάμεσα στον ψηφιακό και στον πραγματικό κόσμο. Και ναι, υπάρχει διαφορά.
