Η «σύλληψη» 13 μεταναστών από δύο Έλληνες και έναν αλλοδαπό στον Έβρο, με τη δικαιολογία ότι σχεδίαζαν εμπρησμό εν μέσω καταστροφικών δασικών πυρκαγιών, ξεσήκωσε θύελλα διαμαρτυριών στα ΜΜΕ, στην κοινή γνώμη και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Η «σύλληψη» πολιτών από άλλους πολίτες απαγορεύεται στην Ελληνική επικράτεια και επιφέρει ποινικές κυρώσεις. Δικαιολογημένα, η πλειοψηφία της κοινής γνώμης αντέδρασε αρνητικά στο συμβάν.
Όμως, η «σύλληψη από πολίτη», citizen’s arrest στα Αγγλικά, είναι εξαιρετικά διαδεδομένη πρακτική στο εξωτερικό και, μάλιστα, σε χώρες που θεωρούνται και είναι ευνομούμενες και ειρηνικές, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ασία και την Αμερική.
Πολλοί ίσως να γνωρίζουν ότι αποτελεί παραδοσιακή πρακτική στις ΗΠΑ, και μερικοί ίσως να ξέρουν και την αφορμή: στον 18ο και 19ο αιώνα πολίτες είχαν εξουσιοδοτηθεί από τοπικές αρχές στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας να συλλαμβάνουν και να παραδίδουν σε αστυνομικούς φυγάδες σκλάβους (runaway slaves) που προσπαθούσαν να διαφύγουν στις βόρειες πολιτείες που η δουλεία ήταν παράνομη. Σήμερα, στις ΗΠΑ η σύλληψη υπόπτων από πολίτες είναι νόμιμη, εκτός από την πολιτεία της Τζόρτζια, όπου καταργήθηκε μετά τη δολοφονία ενός έγχρωμου στη διάρκεια μιας τέτοιας διαδικασίας.
Στις ΗΠΑ, ρατσιστικά εγκλήματα με θύματα μαύρους Αμερικανούς συνέχισαν να διαπράττονται και μετά την κατάργηση του θεσμού της δουλείας. Αναφέρονται περιστατικά ακόμη και στα τέλη της δεκαετίας του 1940 όπου λευκοί πολίτες σε πολιτείες του Νότου «συνέλαβαν» μαύρους και τους εκτέλεσαν επί τόπου, χωρίς να τους παραδώσουν στις αρχές.
Όμως, νόμιμη είναι η σύλληψη από πολίτη και στην Αγγλία και Ουαλία, σύμφωνα με νομοθεσία του 1984. Μάλιστα, στις χώρες αυτές, πολίτες έχουν το δικαίωμα να συλλάβουν και παραδώσουν στις αρχές συμπολίτες τους εάν έχουν «εύλογη υποψία ότι σχεδιάζουν να διαπράξουν αδίκημα», χωρίς, δηλαδή, να έχει διαπραχθεί αδίκημα. Στη Σκωτία, δεν υπάρχει νόμος που να διέπει τα της σύλληψης πολιτών, όμως επιτρέπεται υπό το καθεστώς του Αγγλοσαξονικού κοινού δικαίου.
Στην Ευρώπη, η σύλληψη πολιτών είναι νόμιμη και προβλέπεται από την ποινική νομοθεσία των χωρών σε 16 χώρες: Αυστρία, Δανία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ουγγαρία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λετονία, Νορβηγία, Πολωνία, Πορτογαλία, Σερβία, Ισπανία, Σουηδία και Ελβετία. Σε όλες τις περιπτώσεις, η σύλληψη υπόπτων από πολίτες επιτρέπεται εάν το αδίκημα που διαπράχθηκε επιφέρει ποινή φυλάκισης. Σε πολλές περιπτώσεις, πολίτες έχουν το δικαίωμα να συλλάβουν καταζητούμενους από τις αρχές.
Στην Ιρλανδία, ο νόμος επιτρέπει τη σύλληψη υπόπτων για αδικήματα όπως το να αρνηθούν να πληρώσουν για αγαθά ή υπηρεσίες που κατανάλωσαν καθώς επίσης και για φθορά ιδιοκτησίας. Στην Γερμανία (Jedermann-Anhalte- und -Festnahmerecht) ο νόμος προβλέπει ότι η σύλληψη μπορεί να γίνει μόνο στη διάρκεια της διάπραξης του αδικήματος και ότι η βία που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη σύλληψη και την παρακράτηση του υπόπτου πρέπει να είναι ανάλογη με το αδίκημα που διαπράχθηκε. Επίσης, επιτρέπεται σε μη Γερμανούς να προβούν σε συλλήψεις Γερμανών πολιτών που διέπραξαν αδίκημα.
Οι συλλήψεις από πολίτες είναι νόμιμες επίσης στον Καναδά, στο Χονγκ Κονγκ, στην Αυστραλία και στη Νέα Ζηλανδία, χώρες των οποίων το νομικό σύστημα βασίζεται στο Αγγλικό κοινό δίκαιο.
Όμως, είναι επίσης νόμιμες σε χώρες όπως η Ρωσία, η Κίνα, το Ιράν, η Τουρκία, η Βραζιλία, η Μαλαισία, η Ινδία και η Αιθιοπία. Χώρες διαφορετικές μεταξύ τους, με διαφορετικές ιστορικές καταβολές, πολιτεύματα, πολιτιστικές αναφορές και επίπεδα ελευθερίας.
Όσο και εάν φαίνεται απίθανο και περίεργο, η Ιαπωνία, μια από τις πιο φιλήσυχες χώρες, με ένα από τα χαμηλότερα επίπεδα εγκληματικότητας στον κόσμο, επίσης επιτρέπει τις συλλήψεις από πολίτες. Όμως, στην περίπτωση της Ιαπωνίας, οι συλλήψεις από πολίτες είναι νόμιμες μόνο όταν αφορούν σε σοβαρά εγκλήματα και υφίσταται κίνδυνος να διαφύγει ο δράστης. Η πρακτική απαγορεύεται σε περιπτώσεις πταισμάτων, όπως, για παράδειγμα, σωματικές βλάβες από αμέλεια, δυσφήμιση, άρνηση πληρωμής για μικροποσά, κλπ. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η διακράτηση υπόπτου τιμωρείται ως παράνομη φυλάκιση.
Αυτή είναι η κατάσταση που επικρατεί όσον αφορά στην πρακτική της σύλληψης υπόπτων για διάπραξη αδικημάτων από πολίτες σε διάφορες χώρες του κόσμου. Δεν υπάρχει συνδετικός κρίκος ή κοινό χαρακτηριστικό μεταξύ των χωρών που επιτρέπουν την πρακτική που να την εξηγεί ή να τη δικαιολογεί. Κατά πάσα πιθανότητα οφείλεται σε ιστορικούς λόγους που αφορούν στην κάθε χώρα ξεχωριστά. Στην πατρίδα μας η πρακτική είναι άγνωστη και παράνομη.
*Ο Περικλής Φ. Κωνσταντινίδης είναι διδάκτορας χρηματοοικονομικών του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνιας, έχει διατελέσει στέλεχος σε τράπεζες και χρηματιστηριακές εταιρίες στις ΗΠΑ και την Ελλάδα και είναι ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της Καναδικής επενδυτικής εταιρίας Syracuse Main, Inc.
