Της Γεωργίας Αλέξη
Ονομάζεται Οl Doinyo Lengai -«το βουνό του Θεού», στη γλώσσα των Μασάι- και είναι το πιο κρύο, μαύρο ηφαίστειο, με την ταχύτερη ροή λάβας στον κόσμο! Η μαύρη λάβα που εκρήγνυται και ρέει από το Ol Doinyo Legai δεν υπερβαίνει τους 510 βαθμούς Κελσίου -θερμοκρασία αρκετά πιο κάτω από το σημείο τήξης των περισσότερων «ομολόγων» της, που είναι οι 1.000 βαθμοί Κελσίου. Φυσικά, είναι πολύ πιο ζεστά από ένα απολαυστικό τζακούζι, όμως, από την άλλη πλευρά, όχι τόσο, ώστε να μην επιβιώσεις αν πέσεις στη λάβα του.
Κι αυτό όντως έγινε το 2008, όταν στη διάρκεια μιας αποστολής στο ηφαίστειο στην οποία συμμετείχε, ένας άντρας γλίστρησε κι έπεσε σε μια από τις ροές ενεργού λάβας, μέσα στον κρατήρα. Κατάφερε -ευτυχώς- να ξεφύγει, με σοβαρά όμως εγκαύματα στα πόδια και το ένα χέρι του. Μέχρι σήμερα, πάντως, παραμένει ο μοναδικός άνθρωπος που είναι γνωστό ότι έπεσε μέσα σε λάβα και επιβίωσε…
Σε αντίθεση με τις συνήθεις λάβες, που συντίθενται κυρίως από βασάλτη, το μάγμα που εκλύει αυτό το παράξενο ηφαίστειο είναι ανθρακίτης, ο οποίος αποτελείται από αλκαλικά στοιχεία -κυρίως ασβέστιο, νάτριο και διαλυμένο διοξείδιο του άνθρακα. Το σημείο τήξης του ανθρακίτη είναι πολύ πιο κάτω από εκείνο του βασάλτη, κι αυτός είναι ο λόγος που η λάβα του Ol Doinyo Legai δεν θερμαίνεται ποτέ τόσο ώστε να πάρει μια κοκκινωπή λάμψη. Παραμένει σε ένα μολυβί προς μαύρο χρώμα, ώσπου να κρυώσει, να στερεοποιηθεί και να γίνει άσπρη.
Το ηφαίστειο Ol Doinyo Lengai βρίσκεται στο σημείο όπου η αφρικανική ήπειρος αποκόπτεται και ο μανδύας ανεβαίνει, για να γεμίσει το κενό. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν πολύ λίγα ηφαίστεια σ' όλο τον κόσμο που έχουν ανθρακική λάβα, αν και το ένα τρίτο εξ αυτών βρίσκονται στο ανατολικό τμήμα της Αφρικής.
Δεν είναι ξεκάθαρο γιατί αυτός ο συγκεκριμένος συνδυασμός στοιχείων είναι ο κυρίαρχος στο μάγμα του Ol Doinyo Lengai, αλλά η πιθανότερη θεωρία είναι πως το κλασικό μάγμα εμπλουτίστηκε τόσο πολύ μ' αυτά τα στοιχεία, που τελικά διαχωρίστηκαν και δεν μπόρεσαν να αναμιχθούν ικανοποιητικά -όπως το πετρέλαιο και το νερό-, δημιουργώντας έτσι ένα νέο είδος μάγματος. Το συγκεκριμένο ηφαίστειο δεν μας έδινε πάντα ανθρακική λάβα, για τους σύγχρονους ανθρώπους όμως είναι σημαντικό που πλέον εκλύει ανθρακίτη, αφού αυτός ο τύπος λάβας αποτελεί πηγή σπάνιων γαιών, οι οποίες είναι ιδιαίτερα προσοδοφόρες, καθώς αποτελούν κύριο συστατικό των σύγχρονων ψηφιακών ηλεκτρονικών κυκλωμάτων.
Γύρω από αυτό το παράξενο ηφαίστειο έχουν περπατήσει, από τα πανάρχαια χρόνια, αμέτρητοι πρόγονοί μας. Κάθε φορά που εκρήγνυται, η τέφρα του προσθέτει άλλο ένα στρώμα στο τοπίο, μια νέα τεράστια πλάκα με καταγεγραμμένα επάνω της τα αποτυπώματα των ανθρώπων της εποχής, που λειτουργεί σαν ένα μεγάλο αρχείο στην αιωνιότητα. Το Ol Doinyo Lengai είναι το μοναδικό ενεργό ανθρακικό ηφαίστειο στη Γη και κρύβει ακόμα πολλά μυστικά στα έγκατά του.
Πόσο επικίνδυνο είναι ένα «κρύο» ηφαίστειο;
Ακούγοντας κανείς για το πιο «κρύο» ηφαίστειο, θα μπορούσε να μην το πάρει στα σοβαρά, όμως σε κάποιες περιπτώσεις το Ol Doinyo Lengai είναι πιο επικίνδυνο κι από τα πιο καυτά ηφαίστεια. Η συνήθης λαμπερή κόκκινη λάβα, στην οποία δίνουμε και τη μεγαλύτερη προσοχή, ρέει σε μια πυκνή μάζα με ρυθμό περίπου 10 χιλιόμετρα την ώρα, ταχύτητα που εύκολα μπορεί να ξεπεράσει ένας άνθρωπος και να ξεφύγει. Αντίθετα, η λάβα του Ol Doinyo Lengai τρέχει πολύ πιο γρήγορα, με αποτέλεσμα να είναι πολύ πιο απειλητική.
Η αυξημένη ταχύτητά της οφείλεται στο ιξώδες της -ένα μέτρο που εκφράζει την αντίσταση την οποία παρουσιάζει ένα ρευστό στη σταδιακή παραμόρφωση και στα υγρά αντιστοιχεί με την ιδιότητα της πηκτότητας- που βρίσκεται σε πολύ χαμηλό επίπεδο. Χάρη στην έλλειψη μοριακών αλυσίδων σιλικόνης, αυτή η παράξενη λάβα ρέει σχεδόν σαν νερό, δημιουργώντας ποτάμια, και χύνεται με μεγάλη ευκολία στις πλαγιές.
Έτσι, αν ποτέ βρεθείτε στη μαγευτική Τανζανία, καλύτερα να απολαύσετε το ηφαίστειο από ασφαλή απόσταση, χαζεύοντας μόνο το λευκό «σεντόνι» του, όπως απλώνεται τριγύρω...
* Κάθε μέρα οι συνεργάτες του μη κερδοσκοπικού οργανισμού επικοινωνίας επιστημονικών θεμάτων στο ευρύ κοινό SciCo παρουσιάζουν με απλά λόγια ένα θέμα που φέρνει την επιστήμη πιο κοντά μας.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος», αρ. φύλλου 29.
Φωτογραφία: Wikimedia Commons
