Μπροστά σε έναν σοβαρό δομικό κίνδυνο φαίνεται να βρίσκεται το σύστημα ανακύκλωσης πλαστικών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Ευρωπαϊκού Συνδέσμου Βιομηχανιών Ανακύκλωσης (Plastics Recyclers Europe – PRE) με τίτλο “HDPE & PP Market in Europe”.
Σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι περιβαλλοντικών στόχων, παραγωγικών αναγκών και επενδυτικής στασιμότητας, η αγορά ανακυκλωμένου πλαστικού απειλείται από στασιμότητα, άνισους όρους ανταγωνισμού και χαμηλή εμπιστοσύνη.
Παρά τις αυξημένες απαιτήσεις που φέρνει η Πράσινη Συμφωνία και ο νέος Κανονισμός για τις Συσκευασίες (PPWR), η συνολική δυναμικότητα ανακύκλωσης για βασικά υλικά όπως το πολυαιθυλένιο υψηλής πυκνότητας (HDPE) και το πολυπροπυλένιο (PP) παρέμεινε αμετάβλητη το 2023 στους 3,5 εκατομμύρια τόνους. Το ίδιο ισχύει και για το PET, που χρησιμοποιείται κατά κόρον στις συσκευασίες τροφίμων, όπου σημειώθηκε ακόμα και μείωση της εγκατεστημένης δυναμικότητας.
Η στασιμότητα αυτή αποδίδεται σε σύνθετους και αλληλένδετους παράγοντες όπως η περιορισμένη πρόοδος στη συλλογή, το υψηλό ενεργειακό κόστος, η μειωμένη ζήτηση και η πληθώρα εισαγόμενων υλικών αμφιβόλου ποιότητας και προέλευσης.
Το κυριότερο όμως πρόβλημα είναι η απουσία ελέγχων και κοινών κανόνων στην αγορά, ένα κενό που επιτρέπει την είσοδο μη συμμορφούμενων προϊόντων, υπονομεύοντας την ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών μονάδων ανακύκλωσης.
Η ελληνική περίπτωση και το «μαύρο κουτί» της εισφοροδιαφυγής
Στην Ελλάδα, το θεσμικό πλαίσιο βασίζεται στη διευρυμένη ευθύνη του παραγωγού (EPR), με την εφαρμογή να υλοποιείται από τα Συλλογικά Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΣΕΔ), υπό την εποπτεία του ΕΟΑΝ. Ωστόσο, η εισφοροδιαφυγή εκτιμάται σε δραματικά επίπεδα, αγγίζοντας το 50%. Χιλιάδες παραγωγοί αποφεύγουν να εγγραφούν στο Εθνικό Μητρώο Παραγωγών (ΕΜΠΑ) και να καταβάλλουν τις εισφορές που τους αναλογούν, υπονομεύοντας έτσι το χρηματοδοτικό υπόβαθρο του συστήματος.
Η χαλαρότητα στους ελέγχους οδηγεί σε μια κατάσταση άνισου ανταγωνισμού και αποθαρρύνει τις επενδύσεις σε ανακύκλωση, τεχνολογίες ανάκτησης και υποδομές. Ο κίνδυνος είναι αντί να ενισχυθεί η ανακύκλωση, να διολισθήσει σε περαιτέρω απαξίωση.
Η θέση της βιομηχανίας και οι προτάσεις μεταρρύθμισης
Ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Πλαστικών Ελλάδος (ΣΒΠΕ), μαζί με τους εταίρους του, Plastics Europe και EuPC, ζητούν άμεση υιοθέτηση στοχευμένων πολιτικών όπως:
-Καθολική εφαρμογή του ΕΜΠΑ και μηδενική ανοχή στην εισφοροδιαφυγή.
-Αυστηροί ποιοτικοί έλεγχοι στις εισαγωγές ανακυκλωμένων ή παρθένων υλικών.
-Αναβάθμιση υποδομών διαλογής και ενίσχυση της αποδοτικότητας στο στάδιο της ανάκτησης.
-Ενίσχυση της επιτήρησης της αγοράς, με ανεξάρτητους και αξιόπιστους μηχανισμούς ελέγχου.
-Στήριξη του Συστήματος Επιστροφής Εγγυοδοσίας (DRS), που προορίζεται να λειτουργήσει ως εργαλείο για την ουσιαστική αύξηση της συλλογής και της ανακύκλωσης πλαστικών συσκευασιών.
Το πρόβλημα, τονίζει ο ΣΒΠΕ, δεν είναι το ίδιο το πλαστικό, αλλά η διαχείρισή του μετά τη χρήση. Η απαξίωση των πλαστικών ως υλικών δεν είναι βιώσιμη προσέγγιση, καθώς πρόκειται για βασικά υλικά στην υγεία, την τεχνολογία, τις μεταφορές, την ενέργεια και την καθημερινότητα. Κατά την πανδημία COVID-19, η σημασία τους αποδείχθηκε ζωτικής σημασίας.
Η αντικατάσταση των πλαστικών με άλλα υλικά συχνά οδηγεί σε μεγαλύτερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα, σύμφωνα με διεθνείς μελέτες. Συνεπώς, ο δρόμος δεν είναι η απαγόρευση, αλλά η ενίσχυση της ανακύκλωσης και η δημιουργία μιας νέας κουλτούρας διαχείρισης.
Η ανακύκλωση ως επένδυση για το μέλλον
Η καλλιέργεια νέας κουλτούρας γύρω από τα πλαστικά, όπου δεν θεωρούνται απόβλητα αλλά πόροι, είναι ο μόνος τρόπος να επιτευχθούν οι στόχοι της κυκλικής οικονομίας. Χρειάζεται συνεργασία κράτους, βιομηχανίας και κοινωνίας για να μετατραπεί η κρίση σε ευκαιρία. Η επένδυση στην καινοτομία, στην τεχνολογία και στη νομοθετική θωράκιση της αγοράς αποτελεί στρατηγική επιλογή που αφορά όχι μόνο την περιβαλλοντική συμμόρφωση, αλλά και τη μελλοντική ανταγωνιστικότητα της παραγωγής.
Η Ευρώπη δεν μπορεί να χτίσει την κυκλική οικονομία της πάνω σε εισαγόμενα υλικά άγνωστης προέλευσης. Αν θέλει να διατηρήσει τον βιομηχανικό της ρόλο και να πετύχει ουσιαστική πράσινη μετάβαση, πρέπει να θέσει ξεκάθαρους κανόνες και να επενδύσει στην αξιοποίηση των δικών της πόρων.
