Του Κωνσταντίνου Καραμάνη*
Οι υποδομές μιας χώρας είναι βασική προϋπόθεση για την προσέλκυση μακροπρόθεσμων ξένων επενδύσεων.
Είναι γεγονός ότι τις τελευταίες δεκαετίες η χώρα έχει βελτιώσει σημαντικά τις υλικές υποδομές (αυτοκινητόδρομοι, σιδηρόδρομος, λιμάνια, αεροδρόμια, τηλεπικοινωνίες), τόσο που έχει μειώσει τη διαφορά με τις αναπτυγμένες χώρες, ενώ ενδεχομένως να βρίσκεται και σε πλεονεκτική θέση έναντι των κύριων ανταγωνιστών της, στην κατανομή παγκόσμιων επενδυτικών πόρων.
Δε συμβαίνει, δυστυχώς, το ίδιο με τις άυλες υποδομές, όπως κοινωνική γαλήνη-σταθερότητα, ποιότητα ρυθμιστικού πλαισίου, κράτος δικαίου και αντιμετώπιση διαφθοράς. Μάλιστα, όπως προκύπτει από μια βασική επεξεργασία που έκανα στα στοιχεία της βάσης World Governance Indicators για τα έτη 1996-2017 (τελευταίο διαθέσιμο έτος), η επίδοση της χώρας παρουσιάζει σημαντική επιδείνωση σε σχέση με τις χώρες της Ευρώπης και διεθνώς.
Η επίδοση αυτή παρουσιάζεται στα παρακάτω γραφήματα. Στη μελέτη συμπεριλαμβάνονται 214 χώρες και το κάθε γράφημα παρουσιάζει τη θέση της Ελλάδος έναντι του μέσου όρου της ΕΕ-15, της ΕΕ-28 και της Ευρωζώνης, στην κλίμακα 1-100 (100 η χώρα με την καλύτερη βαθμολογία και 1 με τη χειρότερη).
Πολιτική σταθερότητα και απουσία βίας και τρομοκρατίας
Ποιότητα ρυθμιστικού πλαισίου
Κράτος δικαίου
Έλεγχος διαφθοράς
Το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας της οικονομίας
Στο άρθρο αυτό θα παρουσιάσω σκέψεις σχετικά με τις άυλες υποδομές που αφορούν τη λειτουργία των επιχειρήσεων: λογιστικό πλαίσιο, φορολογικό πλαίσιο και δίκαιο του επιχειρείν. Τα τρία αυτά πλαίσια πρέπει:
α) να είναι λειτουργικά, χαμηλού κόστους και αρμονικά διασυνδεδεμένα μεταξύ τους,
β) να είναι ευχερώς κατανοητά στο εσωτερικό και το εξωτερικό,
γ) να πλεονεκτούν, ή έστω να μην υστερούν, έναντι των αντίστοιχων πλαισίων ανταγωνιστικών χωρών.
Λογιστικό πλαίσιο
Με την υιοθέτηση των διεθνών λογιστικών προτύπων (ΔΛΠ/ΔΠΧΑ) για τις εισηγμένες οντότητες από το 2005 και τις λοιπές δημοσίου ενδιαφέροντος οντότητες από το 2015 καθώς και το ριζικό εκσυγχρονισμό που επέφερε το νόμος 4308/2014 (Ελληνικά Λογιστικά Πρότυπα – ΕΛΠ) στο λογιστικό πλαίσιο των λοιπών οντοτήτων βάσει της Οδηγίας 2013/34/ΕΕ, η χώρα διαθέτει πλέον ένα σύγχρονο και λειτουργικό λογιστικό πλαίσιο. Σήμερα, τα σημαντικά οφέλη των ΕΛΠ για επαγγελματίες και επιχειρήσεις γίνονται πλέον αποδεκτά, ακόμη και από τους πολέμιους της μεταρρύθμισης.
Φορολογικό πλαίσιο
Τα δύο βασικά φορολογικά νομοθετήματα (ν. 4172/13 περί κώδικα φορολογίας εισοδήματος – ΚΦΕ, και ν. 4174/13 περί κώδικα φορολογικής διαδικασίας - ΚΦΔ), ως πρωτογενής νομοθεσία, αν και διακρίνονται από μια σύγχρονη αρχιτεκτονική και φιλοσοφία, μετά από μια πενταετία εφαρμογής, έχοντας μάλιστα συνταχθεί σε ιδιαίτερα πιεστικές συνθήκες, είναι βέβαιο ότι χρειάζονται παρεμβάσεις, με σκοπό τη βελτίωση κάποιων ρυθμίσεων, της σαφήνειας και της εσωτερικής συνοχής του κειμένου, αλλά και την ευθυγράμμιση με τη λογιστική ορολογία και πρακτική (λογιστικά πλαίσια), όπου δεν απαιτείται απόκλιση.
Αντίθετα, σημαντική παρέμβαση απαιτείται στο σύνολο της δευτερογενούς νομοθεσίας (ερμηνευτικές εγκύκλιοι, αποφάσεις και θέσεις της Διοίκησης). Και για τα δύο νομοθετήματα αθροιστικά, το δευτερογενές υλικό είναι αδικαιολόγητα τεράστιας έκτασης (χιλιάδες έγγραφα, δεκάδων χιλιάδων σελίδων), με σημαντικές δυσκολίες διασύνδεσης με τις ρυθμίσεις του νόμου, σε βαθμό που δύσκολα πλέον μπορεί κάποιος να το μελετήσει και κατανοήσει. Το πλέον σημαντικό, τα κείμενα αυτά:
α) έχουν σημαντικές αποκλίσεις από τις προβλέψεις της νομοθεσίας,
β) διακρίνονται συχνά από ασάφεια στη διατύπωση,
γ) παρουσιάζουν κενά, αντιφάσεις και έλλειψη εσωτερικής συνοχής,
δ) αποκλίνουν αχρείαστα από την καθιερωμένη και διεθνώς αποδεκτή λογιστική πρακτική.
Η κατάσταση επιδεινώνεται περαιτέρω με τη συσσώρευση της νομολογίας των δικαστηρίων και τη διαρκώς αυξανόμενη, έντυπη και ηλεκτρονική γραφειοκρατία. Τελικό αποτέλεσμα; το φορολογικό πλαίσιο της χώρας πάσχει από υψηλό κόστος συμμόρφωσης και έλλειψη ασφάλειας δικαίου. Η κατάσταση επιδεινώνεται από τους υπέρμετρα υψηλούς συντελεστές φορολογίας, τη σύγχυση ως προς το χρόνο παραγραφής και το ατέρμονο των δικαστικών διαδικασιών σε περιπτώσεις προσφυγών.
Για κάθε ένα από τα δύο νομοθετήματα (ΚΦΕ – ΚΦΔ) χρειάζεται μία (αριθμητικά: 1) ερμηνευτική εγκύκλιος: πλήρης, ολοκληρωμένη, σαφής, και σε λογική έκταση, κατά τη διεθνή πρακτική. Θα είναι μέγα επίτευγμα αυτό το έργο.
Δίκαιο του επιχειρείν
Ανάλογα προβλήματα παρατηρούνται στην εφαρμογή της εμπορικής νομοθεσίας από τη σκοπιά του λογιστή, του οικονομικού στελέχους και του επιχειρηματία. Διασπορά ρυθμίσεων σε διάφορα νομοθετήματα, κενά, αντιφάσεις, ασάφειες, ρυθμίσεις άνευ αντικειμένου για το σύγχρονο επιχειρείν, έλλειψη ευθυγράμμισης με διεθνώς κρατούσες αντιλήψεις, μη δικαιολογημένες αποκλίσεις από καθιερωμένη ορολογία και πρακτική στα αντικείμενα της λογιστικής και φορολογίας. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι το νέο νομοθέτημα για τις συγχωνεύσεις (Ν. 4601/2019) με το οποίο διατηρούνται σε ισχύ από πλευράς φορολογικών ρυθμίσεων παμπάλαια, αναχρονιστικά και αντίθετα με το δίκαιο της ΕΕ νομοθετήματα (ν.1297/72 και ν.2166/93), αυξάνοντας μάλιστα την πολυνομία.
Δυσκολίες, προκλήσεις και οφέλη
Από τεχνική άποψη, το έργο εκπόνησης ενός ολοκληρωμένου, σύγχρονου, λειτουργικού και διεθνώς ανταγωνιστικού θεσμικού πλαισίου λειτουργίας της οικονομίας με τους τρεις πυλώνες (λογιστική, φορολογία, δίκαιο του επιχειρείν), δεν είναι δυσχερές έργο. Με την προσωπική εμπειρία από τη σύνταξη, ψήφιση και εφαρμογή του ν. 4308/14 (Ελληνικά Λογιστικά Πρότυπα), θεωρώ ότι η μέγιστη δυσχέρεια είναι οι κατεστημένες αντιλήψεις και ειδικότερα η εσφαλμένη κατανόηση για τα πραγματικά συμφέροντα διαφόρων επαγγελματικών ομάδων.
Τα πραγματικά συμφέροντα των εμπλεκόμενων επαγγελματιών βρίσκονται μόνο στην ανάπτυξη της οικονομίας. Η τεχνητή δημιουργία επαγγελματικής ύλης που δε συνάδει με το δίκαιο της ΕΕ και τη διεθνή πρακτική, με τη νομοθέτηση περίπλοκων, δυσνόητων, και ασαφών ρυθμίσεων ― δεκτικών πολλαπλών ερμηνειών ― είναι μια κοντόφθαλμη πολιτική που έχει πλέον εξαντληθεί: μπορεί να δημιουργεί «απασχόληση», αλλά δεν βοηθάει τις επιχειρήσεις, εγκλωβίζει τους επαγγελματίες σε ανούσια και κοστοβόρο εργασία, προκαλεί συμφόρηση στα δικαστήρια και δυσφημίζει το κράτος. Αυξάνει σημαντικά το κόστος συμμόρφωσης και συνιστά ένα βασικό λόγο αδυναμίας προσέλκυσης νέων επενδύσεων, αλλά και μετανάστευσης όσων υπάρχουν.
Το επίπεδο του σημερινού πλαισίου λειτουργίας των επιχειρήσεων που περιγράφηκε ανωτέρω δεν βοηθά στην ταχύτητα απονομής δικαιοσύνης και στην ασφάλεια δικαίου για τους επενδυτές. Ο εκσυγχρονισμός αυτού του πλαισίου είναι βασική προϋπόθεση για να αποδώσουν καρπούς οι όποιες προσπάθειες αναληφθούν για βελτιωτικές θεσμικές παρεμβάσεις στην οργάνωση της Δικαιοσύνης.
Τέλος, για την αποτελεσματική εφαρμογή του νομοθετικού πλαισίου λειτουργίας των επιχειρήσεων απαιτείται θεσμικός εκσυγχρονισμός και περαιτέρω αναβάθμιση όλων των συναφών φορέων με εκτελεστική ή εποπτική αρμοδιότητα:
Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων, Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, Επιτροπή Λογιστικής Τυποποίησης και Ελέγχων, κλπ. Συνοπτικά, απαιτείται περισσότερη διαφάνεια και αξιοκρατικά κριτήρια επιλογής, κίνητρα για την προσέλκυση υψηλού επιπέδου στελεχών, θεσμικά αντίβαρα στην εσωτερική τους λειτουργία, και ουσιαστικός δημόσιος απολογισμός-έλεγχος του επιτελούμενου έργου.
*Ο κ. Κωνσταντίνος Καραμάνης είναι Καθηγητής Τμήματος ΟΔΕ, ΟΠΑ
