Θρησκεία και πολιτική στις αμερικανικές κάλπες

Ήταν πολύ αισιόδοξος ο Ιμάνουελ Καντ⁽¹⁾ όταν δήλωνε ότι «Ο Διαφωτισμός είναι η έξοδος της ανθρωπότητας από την ανωριμότητα, για την οποία ευθύνεται η ιδία», προσδοκώντας ότι η πνευματική αποδέσμευσή των Ευρωπαϊκών κοινωνιών από το Χριστιανικό ιερατείο έφτανε στο τέλος της.

Επιστρέφοντας στην εποχή μας αυτό που παρατηρούμε με αφορμή τις αμερικανικές εκλογές, είναι η επιστροφή της Θρησκείας μέσω της μετατροπής των ψηφοφόρων σε πιστούς.

Ας εξετάσουμε όμως τη κάθε μια από αυτές τις εκφράσεις του ανθρώπινου πολιτισμού ώστε να καταλήξουμε στο ανωτέρω συμπέρασμα:

Η επιστήμη επικαλείται τη λογική και στοχεύει σε μια καθολική γνώση, που μπορεί να εφαρμοστεί σε διάφορους τομείς.

Η πολιτική καθιερώθηκε για πρώτη φορά ως επιστήμη από τους αρχαίους Έλληνες με τον Αριστοτέλη, που αναφέρεται σε αυτήν στο σύγγραμμα του «Τα Πολιτικά» ως «Κύρια Επιστήμη», επειδή η πολιτική καθορίζει το περιβάλλον μέσα στο οποίο κάθε άνθρωπος θα οργανώσει τη ζωή του και συνεπώς κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει από τις παραμέτρους που θέτει.

Άλλοι σύγχρονοι ορισμοί περιλαμβάνουν τις έννοιες της εξουσίας, των αξιών και του κοινωνικού ελέγχου, όπως: «Η πολιτική μπορεί να οριστεί ως μια δραστηριότητα, μέσω της οποίας οι άνθρωποι κάνουν, διατηρούν και τροποποιούν τους γενικούς κανόνες κάτω από τους οποίους ζουν».

Η πολιτική λοιπόν είναι το «Control Room» θα μπορούσαμε να πούμε, με σύγχρονους τεχνολογικούς όρους όλων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Να μην ξεχνάμε βέβαια και ότι η πολιτική είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη Δημοκρατία, αφού η μια είναι προϋπόθεση της άλλης. Δημιουργείται λοιπόν μια απαραίτητη σύνδεση μεταξύ της δημοκρατίας και της πολιτικής ως επιστήμης και έγκειται στην αξία που έχει σαν μέσο ανάπτυξης ενός εκλογικού σώματος που ενημερώνεται στα ζητήματα διακυβέρνησης. Δηλαδή, χωρίς ένα εκπαιδευμένο εκλογικό σώμα, καμία δημοκρατία δεν μπορεί να αντέξει.

Η ψυχανάλυση ασχολείται με τις πιο μύχιες πλευρές της ανθρώπινης ύπαρξης, με τα πιο σκοτεινά χαρακτηριστικά της. Η Λακανική ψυχανάλυση⁽²⁾ ειδικότερα, αφού απευθύνεται σε κάθε ομιλούσα ύπαρξη, δεν θα μπορούσε να μην ασχολείται με πολιτικά γεγονότα που θέτουν σε κίνδυνο τη δημοκρατία, που χωρίς αυτήν η άσκηση της Ψυχανάλυσης είναι αδύνατη.

Η ύπαρξη της θρησκείας βασίζεται στην τύφλωση που δημιουργεί κάθε δόγμα, ως βασική προϋπόθεση για τη διατήρησή του. Ο Νίτσε⁽³⁾ θεωρεί τον Χριστιανισμό ως «Ρητορική Πρόκληση», που ξεχωρίζει από τον τρόπο με τον οποίο οργανώνει γλώσσες και πρακτικές -διδασκαλίες και τελετουργίες- για να ελέγξει αυτόν τον κόσμο και τα σώματα σε αυτόν. Με αυτή την έννοια, ο θρησκευτικός λόγος είναι αρκετά ικανός να διασφαλίσει ότι εμείς οι άνθρωποι θα παραμείνουμε κοιμισμένοι και δεσμευμένοι σε μια σχέση Ομηρίας.

Λαμβάνοντας υπόψιν όλα τα ανωτέρω προκύπτουν τα εξής ερωτήματα:

• Οι Αμερικανοί πολίτες συμμετέχουν στις τρέχουσες εκλογές από αυτή τη θέση του «ενημερωμένου εκλογικού σώματος» ή ως «πιστοί»;

• Η πολιτική εξακολουθεί να διατηρεί τη θέση της ως επιστήμη;

Διότι οι νέοι περιορισμοί στις αμβλώσεις που επιβλήθηκαν, είναι ένα καλό παράδειγμα του πώς τα πολιτικά επιχειρήματα βασίζονται περισσότερο σε θρησκευτικές πεποιθήσεις, παρά σε οποιαδήποτε έκκληση για λογική ή ρεαλιστική διαχείριση της πραγματικότητας εκείνων που επηρεάζονται περισσότερο από αυτούς τους περιορισμούς.

Είναι προφανές λοιπόν, ότι το μεγάλο κομμάτι του εκλογικού σώματος παίρνει τις αποφάσεις του για το ποιον θα ψηφίσει, με βάση ένα φανταστικό χαρακτηριστικό. «Ταυτίζονται» με τον εκάστοτε υποψήφιο αδιαφορώντας για τις πολιτικές που εκπροσωπεί. Οι υποψήφιοι λοιπόν γίνονται φιγούρες Σωτήρα ή Εχθρού και όχι κάποιου που θέτει υποψηφιότητα και διορίζεται από το εκλογικό σώμα.

Με όρους Ψυχανάλυσης θα μπορούσαμε να πούμε ότι η σύγχρονη πολιτική έχει γίνει «Διαχειριστής της Απόλαυσης (jouissance)⁽⁴⁾», δηλαδή μιας κατάστασης «Οδυνηρής Ευχαρίστησης», η οποία παράγεται από τον «Πολιτικό Λόγο» του εκάστοτε υποψήφιου, που οι ψηφοφόροι ταυτίζονται ή εναντιώνονται. Ο πρώην προεδρικός υποψήφιος των ΗΠΑ, ο Ντόναλντ Τραμπ είπε το 2016: «Θα μπορούσα να πυροβολήσω κάποιον και δεν θα έχανα ψηφοφόρους» και είχε δίκιο, δεν έχασε ψηφοφόρους. Αντ' αυτού, έγινε Πρόεδρος και εγκατέστησε ένα στυλ στην αμερικανική πολιτική, που τώρα βλέπουμε να αναπαράγεται σε πολλούς άλλους πολιτικούς. Συνεπώς, θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε αυτό το κίνημα, από την επιστήμη στη θρησκεία ως μια απάντηση στη δυσαρέσκεια που κατοικεί στον πολιτισμό σήμερα και για την οποίαν έχει αναφερθεί ο Φρόιντ στο περίφημο σύγγραμμά του «Η Δυσφορία μέσα στον Πολιτισμό» ⁽⁵⁾.

Είμαστε λοιπόν μάρτυρες αυτού που επιβεβαίωσε ο Ζακ Λακάν⁽⁶⁾ στον Θρίαμβο της Θρησκείας⁽⁷⁾; Δεδομένου ότι το Πραγματικό⁽⁸⁾ ξεπερνά την επιστήμη, η θρησκεία θα έχει ακόμη μεγαλύτερες ευκαιρίες «να ηρεμήσει τις καρδιές».

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. Ιμμάνουελ Καντ (Immanuel Kant,) γεννήθηκε στις 22 Απριλίου του 1724 στο Καίνιξμπεργκ της Πρωσίας (που σήμερα ονομάζεται Καλίνινγκραντ και ανήκει στη Ρωσία) και πέθανε στο Καίνιξμπεργκ στις 12 Φεβρουαρίου του 1804), ήταν Γερμανός φιλόσοφος και επιστημολόγος. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους στοχαστές και φιλόσοφους όλων των εποχών, και ο μεγαλύτερος της νεότερης εποχής.

2. Η Λακανική ψυχανάλυση είναι ανατρεπτική και αντί-ηθικοπλαστική ως προς τα κοινωνικά ιδεώδη, σε αντίθεση με τον ορθόδοξο φροϋδισμό. Ο λακανικός αναλυτής δεν καθορίζεται από καμιά προκαθορισμένη απάντηση, δεν υπηρετεί καμία προκατάληψη.

3. Φρίντριχ Βίλχελμ Νίτσε (γερμ. Friedrich Wilhelm Nietzsche) (Ραίκεν, 15 Οκτωβρίου 1844 – Βαϊμάρη, 25 Αυγούστου 1900) ήταν σημαντικός Γερμανός φιλόσοφος, ποιητής, συνθέτης και φιλόλογος. Έγραψε κριτικά δοκίμια πάνω στη θρησκεία, την ηθική, τον πολιτισμό, τη φιλοσοφία και τις επιστήμες, δείχνοντας ιδιαίτερη κλίση στη χρήση μεταφορών, ειρωνείας και αφορισμών.

4. Jouissance: Η λακανική έννοια της απόλαυσης (jouissance) αποτελεί μεταγραφή της φροϋδικής αρχής, σύμφωνα με την οποία το σύμπτωμα είναι υποκατάστατη ικανοποίηση. Για τον Λακάν, σύμπτωμα ίσον απόλαυση. Η απόλαυση περνάει από το σώμα, είναι αδιανόητη χωρίς το σώμα. Δεν αποτελεί ακριβώς συνώνυμο της ηδονής ή της ευχαρίστησης, αλλά αποτελεί μάλλον συνδυασμό ευχαρίστησης και πόνου, ή, μάλλον, ευχαρίστηση στον πόνο. Συνδέεται με το πραγματικό, στο βαθμό που το τελευταίο είναι το αδύνατο μιας συνάντησης (rencontre) και, επίσης, ο τραυματικός χαρακτήρας αυτού του αδύνατου. Η απόλαυση συνδέεται με το αδύνατο της ικανοποίησης, και συγκεκριμένα της ικανοποίησης της ενόρμησης. Συνδέεται όμως στενά με την έννοια της ενόρμησης και, ειδικότερα, με την φροϋδική ενόρμηση θανάτου.

5. Ο Πολιτισμός Πηγή Δυστυχίας (Das Unbehagen in der Kultur), «Η Δυσφορία μέσα στον Πολιτισμό», γράφτηκε από το Σίγκμουντ Φρόυντ το 1929 και πρωτοεκδόθηκε το 1930 στα γερμανικά. Είναι ένα από τα σημαντικότερα και πιο πολυδιαβασμένα έργα του Φρόυντ.

6. Ζακ Λακάν (γαλλ.: Jacques Marie Émile Lacan, 13 Απριλίου 1901 - 9 Σεπτεμβρίου 1981) ήταν Γάλλος ψυχαναλυτής και ψυχίατρος, που θεωρήθηκε ως «ο πιο αμφιλεγόμενος ψυχαναλυτής μετά τον Φρόυντ». Ο Λακάν επηρέασε πολλές ηγετικές φυσιογνωμίες Γάλλων διανοούμενων στις δεκαετίες του 1960 και 1970, ιδιαίτερα όσους σχετίστηκαν με τον μεταδομισμό.

7. LE TRIOMPHE DE LA RELIGION - DISCOURS AUX CATHOLIGUES Ο "Θρίαμβος της θρησκείας" προέρχεται από μια "συνέντευξη τύπου" που έλαβε χώρα στη Ρώμη στις 29 Οκτωβρίου 1974 στο Γαλλικό Ινστιτούτο με την ευκαιρία ενός συνεδρίου. Ο Λακάν δέχτηκε ερωτήσεις από Ιταλούς δημοσιογράφους

8. Το πεδίο του πραγματικού (réel), περιλαμβάνει μεταξύ άλλων, ό,τι είναι αδύνατο να συμβολοποιηθεί, να ειπωθεί. Εδώ εγγράφονται ζητήματα όπως το τραύμα και η απόλαυση υπό την λακανική έννοια.

* Ο Νίκος Νικολινάκος είναι CEO στη εταιρεία VMS SA