Σε τεντωμένο διπλωματικό σχοινί κινείται η Ευρώπη μετά τον απόλυτο αιφνιδιασμό της με την εμφάνιση του σχεδίου Τραμπ -προϊόν μυστικής διπλωματίας ΗΠΑ και Ρωσίας- για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία. Δεν μπορεί εκ των πραγμάτων να απορρίψει ευθέως μία πρωτοβουλία ειρήνευσης που ίσως συνοδεύεται από εγγυήσεις ασφαλείας τύπου Άρθρου 5 του ΝΑΤΟ· το τίμημα όμως είναι εξαιρετικά βαρύ και επαναφέρει την Ευρώπη στην καρδιά της πιο δύσκολης στρατηγικής της εξίσωσης: πώς να αποτρέψει ένα τέλος του πολέμου που κλίνει καθοριστικά υπέρ του Κρεμλίνου.
H αμερικανική πλευρά εμφανίζεται να πιέζει περισσότερο από κάθε άλλη στιγμή την Ουκρανία -και έναν αποδυναμωμένο Βολοντίμιρ Ζελένσκι- για την αποδοχή ενός πλαισίου συμφωνίας έως τις 27 Νοεμβρίου, Ημέρα των Ευχαριστιών στις ΗΠΑ, με ζητούμενο το σχέδιο των 28 σημείων να παρουσιαστεί εν συνεχεία επίσημα στη Μόσχα και η διαδικασία να κλείσει έως τις αρχές Δεκεμβρίου.
Εάν το Κίεβο δεν συμφωνήσει τώρα, θα χάσει σύντομα και άλλα εδάφη, ήταν η χθεσινή δήλωση του Ντόναλντ Τραμπ αναφορικά με το «τελεσίγραφο» της 27ης Νοεμβρίου για να αντικρούσει επίσης τις ανησυχίες για μελλοντική ρωσική επιθετικότητα στη Βαλτική ή άλλες χώρες της Ευρώπης. Tην ίδια ώρα στη Μόσχα, ο Βλαντιμίρ Πούτιν αποδεχόταν, ως ήταν αναμενόμενο, το σχέδιο Τραμπ μιλώντας μάλιστα περί ρωσικής «ετοιμότητας να επιδείξει την ευελιξία που της ζητείται», και διαμηνύοντας παράλληλα πως Ουκρανία και Ευρώπη «διατηρούν ακόμα μία ψευδαίσθηση ότι η Ρωσία μπορεί να ηττηθεί στρατηγικά».
Το «επιθετικό» χρονοδιάγραμμα του Λευκού Οίκου έχει «μουδιάσει» το Κίεβο και τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, που ενημερώθηκαν εκ των υστέρων -«από τις ειδήσεις», όπως ανέφερε κοινοτικός αξιωματούχος- για το σχέδιο των 28 σημείων, στο πρότυπο Γάζας, που φέρει τις υπογραφές των Στιβ Γουίτκοφ, στενού συνεργάτη και ειδικού απεσταλμένου του Τραμπ, και του Κιρίλ Ντιμιτρίεφ, επικεφαλής της ρωσικής διαπραγματευτικής ομάδας και διευθύνοντος συμβούλου του Ρωσικού Ταμείου Άμεσων Επενδύσεων.
Η κρισιμότητα των στιγμών αντικατοπτρίστηκε στο χθεσινό έκτακτο διάγγελμα του Βολοντίμιρ Ζελένσκι προς τον ουκρανικό λαό: Η χώρα καλείται να επιλέξει «ανάμεσα στην απώλεια ενός σημαντικού εταίρου [των ΗΠΑ] ή της δικής της αξιοπρέπειας», δήλωσε αποτυπώνοντας καθαρά το διακύβευμα. Μιλώντας για μία από τις πιο κρίσιμες στιγμές στην Ιστορία της Ουκρανίας, ο Ζελένσκι προανήγγειλε μία «πολύ δύσκολη εβδομάδα» με την αμερικανική πίεση να κλιμακώνεται στο μέγιστο. Ανέφερε, ωστόσο, ότι δεν πρόκειται να προδώσει το εθνικό συμφέρον της Ουκρανίας και πως θα επιδιώξει να συνεργαστεί «εποικοδομητικά» με την Ουάσιγκτον για την τροποποίηση της προτεινόμενης συμφωνίας, ώστε να μην αφήσει περιθώρια στο Κρεμλίνο να ισχυριστεί ότι είναι το Κίεβο που δεν επιθυμεί την ειρήνη. Ο Ζελένσκι είχε χθες τηλεφωνική επικοινωνία με τον Αμερικανό αντιπρόεδρο Τζέι Ντι Βανς, ενώ προσεχώς θα συνομιλήσει και με τον Ντόναλντ Τραμπ.
Αμερικανοί αξιωματούχοι αυτές τις ώρες «ενημερώνουν» την ευρωπαϊκή πλευρά επί του σχεδίου - δεν διαβουλεύονται και δεν την συμβουλεύονται. Αντιμέτωποι με την προοπτική μίας συμφωνίας που υπαγορεύεται εξ ολοκλήρου από την Ουάσινγκτον και τη Μόσχα και αιφνιδιασμένοι από τον ταχύ ρυθμό των εξελίξεων, Ευρωπαίοι ηγέτες φαίνεται να δίνουν τώρα τη δυσκολότερη μάχη να υπερασπιστούν τα θεμελιώδη ουκρανικά και ευρωπαϊκά χωρίς να θέσουν σε κίνδυνο τη στρατιωτική στήριξη των ΗΠΑ.
Η αρχική ευρωπαϊκή αντίδραση υπήρξε προσεκτική. Στην έκτακτη τηλεδιάσκεψη με τον Ζελένσκι, οι Φρίντριχ Μερτς, Εμανουέλ Μακρόν και Κιρ Στάρμερ διαβεβαίωσαν την Ουκρανία για την πλήρη στήριξή τους για μια «δίκαιη και βιώσιμη ειρήνη». Καλωσόρισαν μεν τις αμερικανικές προσπάθειες τερματισμού του πολέμου, αλλά διαμήνυσαν ότι θα συνεχίσουν να επιδιώκουν «τη διασφάλιση ζωτικών ευρωπαϊκών και ουκρανικών συμφερόντων μακροπρόθεσμα», τονίζοντας ότι η τρέχουσα γραμμή επαφής θα πρέπει να λειτουργεί «ως αφετηρία» για οποιαδήποτε συζήτηση επί του εδαφικού. Και κυρίως υπογράμμισαν, όπως αμέτρητες φορές στο παρελθόν, ότι οποιαδήποτε ειρηνευτική συμφωνία «που επηρεάζει ευρωπαϊκά κράτη, την Ευρωπαϊκή Ένωση ή το ΝΑΤΟ απαιτεί την έγκριση των ευρωπαϊκών εταίρων ή ομοφωνία μεταξύ των συμμάχων».
Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις φέρονται να εργάζονται πάνω σε εναλλακτική πρόταση που δεν θα επιβραβεύει ουσιαστικά τη ρωσική επιθετικότητα, όπως καταγγέλλεται για το υπάρχον σχέδιο, και θα θέτει κατά το δυνατόν φρένο στις ρωσικές μαξιμαλιστικές απαιτήσεις. Το ζήτημα θα είναι κυρίαρχο στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής της G20 το Σαββατοκύριακο - προγραμματίζεται συνάντηση των παριστάμενων Ευρωπαίων ηγετών, όπως γνωστοποίησε η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, όσο και διαδικτυακές συνομιλίες, και συντονισμός με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι.
Τη δεδομένη στιγμή ωστόσο ο Ζελένσκι βρίσκεται στην πλέον αδύναμη στιγμή της προεδρίας του. Στο πεδίο, η Ουκρανία αντιμετωπίζει τη σοβαρότερη στρατιωτική πίεση των τελευταίων μηνών: εκατοντάδες drone πλήττουν αδιάκοπα πόλεις μακριά από τη γραμμή του μετώπου, τα πλήγματα προκαλούν δεκάδες θανάτους, ενώ οι ρωσικές δυνάμεις βρίσκονται κοντά στην κατάληψη της πόλης-κόμβου Ποκρόφσκ. Οι ρωσικές επιθέσεις κατά κρίσιμων υποδομών κλιμακώνονται με στόχο τον ενεργειακό «στραγγαλισμό» της Ουκρανίας για έναν τέταρτο χειμώνα.
Την ώρα που στο εσωτερικό της Ουκρανίας σημειώνονται εκτεταμένες διακοπές ρεύματος, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι αντιμετωπίζει την πιο σοβαρή πολιτική κρίση από την έναρξη του πολέμου λόγω του σκανδάλου διαφθοράς ακριβώς στον τομέα της ενέργειας. Το σκάνδαλο, που αγγίζει ανώτατα στελέχη και έχει οδηγήσει στην παραίτηση υπουργών, τραυματίζει την εικόνα της κυβέρνησης και τροφοδοτεί δυτικές ανησυχίες για την πολιτική συνοχή στο Κίεβο. Αμερικανικά μέσα σημειώνουν ότι η Ουάσινγκτον θεωρεί την κατάσταση «παράγοντα πίεσης» που διευκολύνει την προώθηση ενός «συμβιβασμού» ο οποίος, υπό άλλες συνθήκες, θα ήταν απολύτως μη αποδεκτός για την ουκρανική κυβέρνηση.
Η Μόσχα σαφώς διαισθάνεται ευκαιρία και την αξιοποιεί, με τον εκπρόσωπο του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πεσκόφ, να προειδοποιεί ότι ο Ζελένσκι «πρέπει να διαπραγματευτεί τώρα, πριν χάσει περισσότερα εδάφη». Ο Κιρίλ Ντιμιτρίεφ, «αρχιτέκτονας» του σχεδίου από ρωσικής πλευράς, δηλώνει αισιόδοξος για τις πιθανότητες «επιτυχίας» του σχεδίου, λέγοντας πως «αυτή τη φορά έχουμε πραγματικά την αίσθηση ότι η ρωσική άποψη λαμβάνεται πραγματικά υπόψη».
Με τη Ρωσία να διατηρεί το επιχειρησιακό πλεονέκτημα στο πεδίο και με φόντο το σκάνδαλο διαφθοράς, ο Ζελένσκι ενδέχεται να εμφανιστεί πιο ευέλικτος στις διαπραγματεύσεις, δεν εκτιμάται ωστόσο ότι θα υποχωρήσει σε θέματα κυριαρχίας, εδαφών ή εγγυήσεων ασφαλείας, ενώ υπαρκτό είναι το ενδεχόμενο να δρομολογηθούν πολιτικές εξελίξεις στο Κίεβο.
Το περιεχόμενο του αμερικανικού σχεδίου, ως έχει διαρρεύσει, αντανακλά τους πλέον μαξιμαλιστικούς στόχους της Ρωσίας και παρακάμπτει κάθε «κόκκινη» γραμμή του Κιέβου. Πέραν της οριστικής εγκατάλειψης της Κριμαίας αποδίδεται ντε φάκτο στη Ρωσία ο έλεγχος στο σύνολο του Ντονμπάς, με το Κίεβο να καλείται να παραδώσει ακόμη και τις περιοχές της περιφέρειας που δεν έχει καταφέρει να καταλάβει έως σήμερα η Μόσχα. Η συρρίκνωση του ουκρανικού στρατού κατά το ήμισυ, η απαγόρευση ορισμένων κατηγοριών όπλων κυρίως μεγάλου βεληνεκούς, η «αποκήρυξη» του στόχου ένταξης στο ΝΑΤΟ και η απαίτηση διεξαγωγής εκλογών εντός 100 ημερών συνιστούν παραβίαση της κυριαρχίας.
Το σχέδιο, όπως αρχικά διέρρευσε σε αμερικανικά μέσα, περιλάμβανε μια αόριστη δέσμευση ότι η Ουκρανία θα λάβει «αξιόπιστες εγγυήσεις ασφαλείας», σε συνδυασμό με την ανάπτυξη ευρωπαϊκών μαχητικών στην Πολωνία. Ωστόσο, το ουσιαστικό του περιεχόμενο -από το ζήτημα της ένταξης στο ΝΑΤΟ, που ούτως ή άλλως είχε κριθεί εκτός συζήτησης, έως την απαγόρευση ανάπτυξης ευρωπαϊκής ειρηνευτικής δύναμης όπως προωθούσε η «συμμαχία των προθύμων», αλλά κυρίως η βαθιά συρρίκνωση στη δομή και το μέγεθος του ουκρανικού στρατού- απέχει πολύ από το να συνιστά πραγματική θωράκιση απέναντι σε μια πιθανή μελλοντική, τρίτη ρωσική εισβολή. Η παραχώρηση ολόκληρου του Ντονμπάς άλλωστε θα εξασφάλιζε στη Ρωσία μία προωθημένη βάση για ενδεχόμενες νέες επιθέσεις προς Χάρκοβο και Ντνιπροπετρόφσκ, διατηρώντας τη στρατηγική απειλή για την ασφάλεια της Ουκρανίας.
Σύμφωνα, ωστόσο, με νεότερες πληροφορίες διεθνών μέσων και κυρίως του Axios, η αμερικανική πλευρά φέρεται να έχει παρουσιάσει παράλληλα και ένα προσχέδιο συμφωνίας που περικλείει αμερικανικές και ευρωπαϊκές εγγυήσεις ασφαλείας στην Ουκρανία στο πρότυπο του Άρθρου 5 του ΝΑΤΟ: μια δέσμευση δεκαετούς διάρκειας, βάσει της οποίας όποια μελλοντική ρωσική επίθεση θα αντιμετωπίζεται ως πλήγμα κατά ολόκληρης της διατλαντικής κοινότητας, με δυνατότητα στρατιωτικής απάντησης. Είναι η πρώτη φορά που ο Τραμπ βάζει στο τραπέζι ανάλογες εγγυήσεις ασφαλείας, μία δέσμευση για την οποία το Κίεβο παλεύει με κάθε τρόπο και έως τώρα η Αμερική αρνούνταν να προσφέρει.
Σε κάθε περίπτωση, μένει να διαφανεί εάν και πώς θα αποτυπωθούν οι εγγυήσεις ασφαλείας στο μοντέλο του Άρθρου 5 σε ένα τελικό κείμενο, καθώς και η εξέλιξη του διπλωματικού μαραθωνίου των επόμενων ημερών. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις προειδοποιούν ότι η «ειρήνη δεν μπορεί να είναι συνθηκολόγηση», όπως δήλωσε ο Γάλλος υπουργός Εξωτερικών, Ζαν-Νοέλ Μπαρόν, ενώ ο Πολωνός ομόλογός του, Ράντοσλαβ Σικόρσκι, τόνισε ότι η Ουκρανία, ως θύμα επιθετικότητας, δεν μπορεί να αποδεχθεί περιορισμούς στην άμυνά της.
Ως προς το σχέδιο Τραμπ, προβλέπει επίσης πως η G7 γίνεται ξανά G8 με την επανεισδοχή της Ρωσίας στη λογική της επαναφοράς της Μόσχας στη διεθνή οικονομική και πολιτική σκηνή που προωθεί η Ουάσινγκτον. Περιλαμβάνει, επίσης, χρήση ορισμένων «παγωμένων» ρωσικών περιουσιακών στοιχείων για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας, αλλά παράλληλα προβλέπει πλήρη άρση κυρώσεων και ντε φάκτο αμνηστία στη Ρωσία για εγκλήματα πολέμου.
