Στις 12 Δεκεμβρίου 2025, οι Ηνωμένες Πολιτείες παρουσίασαν μια νέα πρωτοβουλία με ένα ιδιαίτερα φιλόδοξο όνομα: Pax Silica. Η πρωτοβουλία εγκαινιάστηκε σε Σύνοδο στην Ουάσιγκτον, με τη συμμετοχή μιας επιλεγμένης ομάδας προηγμένων οικονομιών, και φιλοδοξεί να θωρακίσει τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού που στηρίζουν την Τεχνητή Νοημοσύνη - τους ημιαγωγούς, τα κρίσιμα ορυκτά, την ενέργεια, τις ψηφιακές υποδομές και την προηγμένη βιομηχανική παραγωγή.
Παρότι παρουσιάζεται με όρους συνεργασίας, το Pax Silica αποτυπώνει μια βαθύτερη μετατόπιση στον τρόπο με τον οποίο η Ουάσιγκτον αντιλαμβάνεται την ισχύ, την ευημερία και τη γεωπολιτική στην εποχή της AI.
Τι είναι το Pax Silica
Παρά τη μεγαλοπρεπή ονομασία του, το Pax Silica δεν είναι ούτε διεθνής συνθήκη, ούτε στρατιωτική συμμαχία, ούτε νέος θεσμικός οργανισμός. Πρόκειται για ένα στρατηγικό πλαίσιο υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών, που στοχεύει στην ευθυγράμμιση μιας ομάδας «αξιόπιστων εταίρων» σε ολόκληρη την τεχνολογική αλυσίδα που καθιστά δυνατή την Τεχνητή Νοημοσύνη.
Η αλυσίδα αυτή εκτείνεται από την εξόρυξη και επεξεργασία κρίσιμων ορυκτών, έως τον σχεδιασμό και την κατασκευή ημιαγωγών, τα κέντρα δεδομένων, τα ενεργειακά δίκτυα, τα logistics και την προηγμένη μεταποίηση. Στη Σύνοδο συμμετείχαν χώρες όπως η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα, η Σιγκαπούρη, η Ολλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο, το Ισραήλ, η Αυστραλία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, με θεσμική παρουσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και συμμετοχή του Καναδά, της Ταϊβάν και του ΟΟΣΑ.
Το σκεπτικό είναι απλό: η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι τόσο ισχυρή όσο και οι φυσικές και ψηφιακές υποδομές που τη στηρίζουν, και αυτές οι υποδομές καθίστανται ολοένα και πιο ευάλωτες σε γεωπολιτικές εντάσεις.
Η σημασία του ονόματος
Η επιλογή του ονόματος δεν είναι τυχαία. Ο όρος Pax παραπέμπει σε ιστορικές περιόδους όπως η Pax Romana ή η Pax Americana, όπου η ειρήνη και η σταθερότητα βασίζονταν σε μια κυρίαρχη δύναμη. Το Silica αναφέρεται στο πυρίτιο, το βασικό στοιχείο των υπολογιστικών microchips.
Το υπονοούμενο είναι σαφές: στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης, η παγκόσμια σταθερότητα δεν θα εξαρτάται αποκλειστικά από τη στρατιωτική ισχύ, αλλά από τον έλεγχο των τεχνολογικών υποδομών. Όπως το πετρέλαιο και οι θαλάσσιες οδοί τον 20ο αιώνα, έτσι και οι ημιαγωγοί, η υπολογιστική ισχύς, η ενέργεια και τα δεδομένα αποτελούν τώρα τα στρατηγικά αγαθά του 21ου.
Η πραγματικότητα αυτή διαμορφώνει τον πυρήνα του Pax Silica, μέσα στον οποίο εδρεύει μια αντίληψη που κερδίζει συνεχώς έδαφος στους αμερικανικούς (και όχι μόνο) κυβερνητικούς κύκλους: η οικονομική ασφάλεια είναι εθνική ασφάλεια.
Γιατί τώρα
Η ανάδυση του Pax Silica στηρίζεται σε τρεις διαπιστώσεις που έχουν παγιωθεί την τελευταία δεκαετία.
Πρώτον, η Τεχνητή Νοημοσύνη εξελίσσεται στη βασική κινητήρια δύναμη της μελλοντικής οικονομικής ανάπτυξης. Όποιος ελέγχει τα κρίσιμα στοιχεία της AI - υψηλής τεχνολογίας microchips, υπολογιστική ισχύ, ενέργεια και ασφαλείς υποδομές δεδομένων - θα καθορίσει τις βιομηχανίες και την επιστημονική καινοτομία των επόμενων δεκαετιών.
Δεύτερον, αυτές οι εισροές είναι επικίνδυνα συγκεντρωμένες. Η Κίνα κυριαρχεί στην επεξεργασία σπάνιων γαιών και πολλών κρίσιμων ορυκτών, ενώ η Ταϊβάν παράγει τη συντριπτική πλειονότητα των προηγμένων ημιαγωγών παγκοσμίως. Την ίδια στιγμή, τα ενεργειακά δίκτυα και τα κέντρα δεδομένων πιέζονται ολοένα περισσότερο από τη ραγδαία αύξηση της ζήτησης.
Τρίτον, οι κυβερνήσεις δεν θεωρούν πλέον ότι οι αγορές από μόνες τους μπορούν να διαχειριστούν αυτούς τους κινδύνους. Οι διαδοχικές κρίσεις των αλυσίδων εφοδιασμού και ο εντεινόμενος γεωπολιτικός ανταγωνισμός έχουν ωθήσει τις ΗΠΑ προς ένα μοντέλο επιλεκτικής παγκοσμιοποίησης, όπου ο καπιταλισμός οργανώνεται πρωτίστως μεταξύ συμμάχων.
Ο παράγοντας Κίνα
Παρότι η Κίνα δεν κατονομάζεται σε επίσημα έγγραφα, αποτελεί αδιαμφισβήτητα το κεντρικό σημείο αναφοράς του Pax Silica. Από την οπτική της Ουάσιγκτον, η βαθιά ενσωμάτωση του Πεκίνου στις αλυσίδες κρίσιμων ορυκτών, η ταχεία πρόοδος στις τεχνολογίες ημιαγωγών και η πολιτικοποίηση της οικονομικής ισχύος συνιστούν συστημικούς κινδύνους.
Όπως επισημαίνει ο Άλεκ Μάλι, πρώην πρόξενος των ΗΠΑ στη Θεσσαλονίκη:
«Το βασικό ζήτημα εδώ είναι να ξεπεραστεί η Κίνα. Αυτό είναι το “moonshot” του Τραμπ, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχουμε δει ούτε προϋπολογισμό ούτε μια ευρύτερη στρατηγική – πιθανόν αυτά να τα θυμηθεί αργότερα. Ταυτόχρονα, όμως, το Pax Silica λειτουργεί και ως διπλωματικό εργαλείο, ως ανταμοιβή. Η Ινδία μένει εκτός μέχρι να συμμορφωθεί με όσα απαιτεί ο Τραμπ (π.χ. να σταματήσει να αγοράζει ρωσικό πετρέλαιο), και το ίδιο ισχύει για χώρες που υποστηρίζουν την Κίνα.»
Το Pax Silica μπορεί να ερμηνευθεί ως μια στρατηγική ανάσχεσης χωρίς να χρησιμοποιείται ο όρος. Στόχος του δεν είναι η πλήρης αποσύνδεση (decoupling) - μια επιλογή που θα είχε τεράστιο οικονομικό κόστος - αλλά η μείωση του ρίσκου (de-risking) μέσω της μείωσης στρατηγικών εξαρτήσεων.
Από την πλευρά του Πεκίνου, ωστόσο, η πρωτοβουλία πολύ πιθανόν να εκληφθεί ως τεχνολογικό μπλοκ που αποσκοπεί στον αποκλεισμό της Κίνας από τα πιο προηγμένα οικοσυστήματα και στη διατήρηση της αμερικανικής τεχνολογικής υπεροχής. Η απόκλιση αυτή εντείνει τον κίνδυνο αντιποίνων και περαιτέρω κατακερματισμού των παγκόσμιων αγορών.
Όπως σχολίασε ο Γιώργος Λαγαρίας, οικονομολόγος στη Forvis Mazars:
«Η συμφωνία είναι το επόμενο βήμα στην απο-παγκοσμιοποιήση και στη μετάβαση προς ένα οριστικό δίπολο Αμερικής και Κίνας. Η Ταΐβάν το γνωρίζει καλά, για αυτό απέφυγε τον ορισμό του "ιδρυτικού μέλους". Όπως και η Κίνα, η οποία πιθανότατα θα δει τη συμφωνία απομόνωσης της ως παραβίαση της εμπορική εκεχειρίας με τις ΗΠΑ που είχε επιτευχθεί λίγους μήνες νωρίτερα. Το πιο ακριβό οικονομικό διαζύγιο, ανάμεσα στην Κίνα και τις ΗΠΑ συνεχίζεται, και οι χώρες πλέον υποχρεούνται να επιλέξουν πλευρές. Όμως πρέπει να παραμείνουμε συγκρατημένοι όσον αφορά τις προοπτικές της συμφωνίας. Η νέα Realpolitik των ΗΠΑ που έχει καταργήσει τους παραδοσιακούς δεσμούς θα δυσκολέψει την τελική εκτέλεση και ενσάρκωση του εγχειρήματος, εφόσον η χώρα βρίσκεται σε επαναλαμβανόμενες εμπορικές διαμάχες με τους ίδιους συμμάχους που τώρα αναζητεί για να ανασχέσει την κινεζική τεχνολογική δυναμική».
Η αμήχανη θέση της Ευρώπης
Η Ευρώπη βρίσκεται σε μια ιδιότυπη και συχνά αμήχανη θέση. Από τη μία πλευρά, η Ευρωπαϊκή Ένωση - και ειδικότερα η Ολλανδία - είναι κρίσιμη για την επιτυχία του Pax Silica, καθώς εταιρείες όπως η ASML ελέγχουν καθοριστικά σημεία της αλυσίδας παραγωγής προηγμένων ημιαγωγών. Επιπλέον, η ΕΕ διαθέτει σημαντική ρυθμιστική ισχύ μέσω του λεγόμενου Brussels effect.
Από την άλλη, η Ευρώπη στερείται της κλίμακας και της ταχύτητας των αμερικανικών τεχνολογικών κολοσσών. Παρότι η ρητορική περί «ανοικτής στρατηγικής αυτονομίας» παραμένει, το Pax Silica καταδεικνύει ότι, στην πράξη, η Ευρώπη ευθυγραμμίζεται με τις ΗΠΑ επειδή οι εναλλακτικές επιλογές της είναι περιορισμένες.
Μια νέα μορφή οικονομικής διπλωματίας
Το Pax Silica εντάσσεται σε μια ευρύτερη στροφή της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής προς τη συναλλακτική οικονομική διπλωματία. Η τεχνολογική συνεργασία, οι επενδύσεις και η πρόσβαση στις αλυσίδες εφοδιασμού χρησιμοποιούνται ολοένα και περισσότερο ως μοχλοί γεωπολιτικής επιρροής.
Οι υποστηρικτές της θεωρούν ότι πρόκειται για ρεαλιστική προσαρμογή σε έναν πιο ανταγωνιστικό κόσμο, ενώ οι επικριτές προειδοποιούν για υψηλότερο κόστος, περιορισμό της καινοτομίας και αποκλεισμό μεγάλου μέρους του Παγκόσμιου Νότου.
Η επιτυχία του Pax Silica θα κριθεί στην εφαρμογή του. Προς το παρόν, λειτουργεί κυρίως ως πλαίσιο το οποίο προμηνύει συγκεκριμένη πολιτική.Το κατά πόσο θα μετουσιωθεί σε ουσιαστικές επενδύσεις και διαρκή συνεργασία παραμένει ανοικτό ερώτημα.
Στη δική του ευρύτερη αποτίμηση της πρωτοβουλίας, ο Μάλι σημειώνει:
«Το Pax Silica μπορεί να αποτελέσει σημαντική ώθηση για την αμερικανική οικονομική διπλωματία. Ακόμη κι αν δεν φτάσει σε αυτό το επίπεδο, θα αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο για τον Τραμπ και τον Ρούμπιο ώστε να προωθήσουν την αμερικανική κυριαρχία στην Τεχνητή Νοημοσύνη και την επιστημονική καινοτομία παγκοσμίως. Όμως ας δούμε πόσα χρήματα θα επενδυθούν τελικά σε αυτή τη μεγαλεπήβολη στρατηγική, πριν καταλήξουμε σε οριστικά συμπεράσματα».
Σε κάθε περίπτωση, το Pax Silica σηματοδοτεί ένα σαφές σημείο καμπής: οι τεχνολογικές αλυσίδες εφοδιασμού δεν αποτελούν πλέον απλώς οικονομικό ζήτημα, αλλά κεντρικό πεδίο της παγκόσμιας γεωπολιτικής αντιπαράθεσης.
