Επισφαλής φαίνεται να είναι η κατάσταση στα σύνορα Αζερμπαϊτζάν και Αρμενίας, καθώς αμφότερες πλευρές κατηγορούν η μια την άλλη για παραβίαση της εκεχειρίας, εντείνοντας τους φόβους για νέο πόλεμο.
Στην Αρμενία, η νύχτα είναι ώρα ανησυχίας για τους κατοίκους του χωριού Χνατσάχ, μεταδίδει το Reuters.
Κάθε βράδυ γύρω στις 10, ήχοι από ριπές αυτόματων όπλων αντηχούν στο μικρό χωριό - πυρά από στρατιώτες του Αζερμπαϊτζάν που, σύμφωνα με τους κατοίκους, πυροβολούν στον αέρα από τις θέσεις τους στους γύρω λόφους, στην άλλη πλευρά των συνόρων.
Οι σφαίρες συχνά χτυπούν σπίτια, χωρίς - μέχρι στιγμής - να έχουν υπάρξει τραυματισμοί. Το Αζερμπαϊτζάν αρνείται ότι οι στρατιώτες του πυροβολούν διασυνοριακά, κατηγορώντας αντίθετα την Αρμενία για παραβιάσεις της εκεχειρίας.
«Η κατάσταση είναι τεταμένη, γιατί στο σπίτι έχουμε μικρά παιδιά και ηλικιωμένους», λέει ο 66χρονος συνταξιούχος μηχανικός Κάρο Αντρανιάν.
Σε απόσταση μόλις 100 μέτρων από την πόρτα του, σε μια πλαγιά, κυματίζει η σημαία του Αζερμπαϊτζάν σε στρατιωτική θέση - μια υπενθύμιση της εγγύτητας ενός παλιού αντιπάλου. Τα σύνορα, μήκους 1.000 χλμ., παραμένουν κλειστά από τις αρχές της δεκαετίας του ’90.
Οι δύο χώρες έχουν πολεμήσει δύο φορές τα τελευταία 40 χρόνια, αποσταθεροποιώντας τον Καύκασο - μια περιοχή στρατηγικής σημασίας για τη Ρωσία, την Τουρκία και το Ιράν, που φιλοξενεί βασικούς αγωγούς πετρελαίου και φυσικού αερίου προς την Ευρώπη.
Δύο αναλυτές δήλωσαν στο Reuters ότι η αύξηση των εντάσεων στα σύνορα ενισχύει τον κίνδυνο νέας σύρραξης, καθώς Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν πλησιάζουν σε κρίσιμη καμπή της ειρηνευτικής διαδικασίας.
Τον Μάρτιο, οι δύο πλευρές ανακοίνωσαν ότι έχουν συμφωνήσει σε ένα προσχέδιο ειρηνευτικής συμφωνίας που θα μπορούσε να υπογραφεί το 2026, γεννώντας ελπίδες για συμφιλίωση. Το σχέδιο προβλέπει οριοθέτηση των συνόρων και αναθεώρηση του αρμενικού συντάγματος, ως προϋπόθεση για επικύρωση της συμφωνίας από το Μπακού.
Ωστόσο, από τότε, οι αναφορές για παραβιάσεις της εκεχειρίας αυξάνονται, μετά από μήνες σχετικής ηρεμίας.
Ο Αντρανιάν πιστεύει ότι οι βραδινές ριπές αποσκοπούν στον εκφοβισμό των κατοίκων και της μικρής φρουράς του χωριού, το οποίο, σύμφωνα με απογραφή, είχε 1.000 κατοίκους αλλά πλέον αδειάζει από φόβο για νέα πολεμική σύγκρουση.
«Τι να κάνουμε;», λέει.
Παρότι δεν έχουν καταγραφεί θάνατοι στα σύνορα από πέρυσι, τα περιστατικά ανταλλαγής πυρών είναι συχνά. Από τον Μάρτιο, οι περισσότερες καταγγελίες προέρχονται από το Αζερμπαϊτζάν κατά της Αρμενίας. Και οι δύο πλευρές αρνούνται τις κατηγορίες.
Ανησυχίες για νέο πόλεμο μετά την ανακατάληψη του Καραμπάχ
Από το 2020, ο συσχετισμός δυνάμεων γέρνει υπέρ του Αζερμπαϊτζάν, το οποίο ανέκτησε εδάφη που είχε χάσει τη δεκαετία του ’90 και επανέφερε υπό τον έλεγχό του την αποσχισθείσα περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Το 2023 ανακατέλαβε πλήρως την περιοχή, οδηγώντας σε μαζική φυγή των περίπου 100.000 Αρμενίων κατοίκων προς την Αρμενία.
Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάρκο Ρούμπιο, δήλωσε πρόσφατα στο Κογκρέσο ότι υπάρχει «πραγματικός κίνδυνος» πολέμου. Πρόσθεσε ότι οι ΗΠΑ επιθυμούν από το Αζερμπαϊτζάν να αποδεχτεί ειρηνευτική συμφωνία «που να μην οδηγεί σε εισβολή στη γειτονική Αρμενία».
Ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ, στην εξουσία από το 2003, είχε χαρακτηρίσει τον Ιανουάριο την Αρμενία «φασιστική απειλή που πρέπει να εξαλειφθεί».
Ο αναλυτής Λόρενς Μπρόερς (Chatham House, Λονδίνο) θεωρεί πιθανότερα τα τοπικά επεισόδια από έναν γενικευμένο πόλεμο. Όπως λέει, το Αζερμπαϊτζάν - με πληθυσμό τριπλάσιο από της Αρμενίας - έχει λίγα κίνητρα να επιταχύνει τη συμφωνία και ίσως επιλέξει την τακτική της «ελεγχόμενης κλιμάκωσης» για να αποσπάσει παραχωρήσεις.
«Η στρατηγική της στρατιωτικοποίησης αποδείχθηκε πολύ επιτυχημένη για τον Αλίεφ», δήλωσε.
Η Αρμενία επιμένει ότι δεν θα υπάρξει νέος πόλεμος. Τον προηγούμενο μήνα, ο πρωθυπουργός, Νικόλ Πασινιάν, τόνισε ότι οι δύο χώρες δεν θα επιστρέψουν στη σύγκρουση «παρά τις προκλήσεις».
Το υπουργείο Εξωτερικών του Αζερμπαϊτζάν αρνήθηκε να σχολιάσει, παραπέμποντας σε παλαιότερες δηλώσεις του. Τον Μάιο είχε διαμηνύσει ότι δεν έχει εδαφικές διεκδικήσεις και ότι η στάση της Αρμενίας «γεννά αμφιβολίες» για τη δέσμευσή της στην ειρήνη. Το υπουργείο Άμυνας του Αζερμπαϊτζάν αρνείται κατηγορηματικά τις καταγγελίες για πυροβολισμούς.
Εστία έντασης η νότια Αρμενία
Η επαρχία Συούνικ, στα νότια της Αρμενίας, είναι το επίκεντρο της διαμάχης και το σημείο με τις περισσότερες παραβιάσεις εκεχειρίας.
Η Συούνικ χωρίζει το κυρίως έδαφος του Αζερμπαϊτζάν από τον αζερικό θύλακα Ναχιτσεβάν. Παράλληλα, αποτελεί ζωτικό εμπορικό άξονα για την Αρμενία προς το Ιράν.
Το Αζερμπαϊτζάν απαιτεί από το 2020 «διάδρομο» μέσω του Συουνίκ προς το Ναχιτσεβάν, υπό αρμενική κυριαρχία αλλά με ελάχιστο έλεγχο από την κυβέρνηση του Γερεβάν.
Ορισμένοι Αζέροι αξιωματούχοι έχουν δηλώσει ότι η νότια Αρμενία αποτελεί «ιστορικά αζερικό έδαφος», χωρίς να θέσουν επίσημα εδαφικές διεκδικήσεις.
Με κλειστά τα σύνορα με το Αζερμπαϊτζάν και την Τουρκία (στενή σύμμαχο του Μπακού), η Αρμενία εξαρτάται για το εξωτερικό της εμπόριο από τα σύνορά της με τη Γεωργία και το Ιράν. Τυχόν «διάδρομος» μέσω του Συουνίκ θα μπορούσε να αποκόψει την Αρμενία από το Ιράν.
Παρά τις θρησκευτικές και γεωπολιτικές διαφορές, οι σχέσεις Αρμενίας-Ιράν είναι θερμές. Το 2022, το Ιράν ήταν ο τέταρτος μεγαλύτερος προμηθευτής της Αρμενίας. Τον Μάιο, ο Ιρανός υπουργός Άμυνας επισκέφθηκε το Γερεβάν και, σύμφωνα με ιρανικά ΜΜΕ, επανέλαβε την αντίθεση του Ιράν στην αλλαγή των συνόρων της περιοχής.
Η γεωπολιτική κατάσταση περιπλέκεται ακόμη περισσότερο από τις ψυχρές σχέσεις της Αρμενίας με τον παραδοσιακό της σύμμαχο, τη Ρωσία, η οποία αντιτίθεται στην προσέγγισή της με τη Δύση και έχει ενισχύσει τις σχέσεις της με το Αζερμπαϊτζάν.
«Η Αρμενία έχει δύο ανοιχτά σύνορα - με τη Γεωργία και με το Ιράν. Αυτά τη διατηρούν ζωντανή», λέει ο Τιγκράν Γκριγκοριάν, διευθυντής του think tank «Regional Centre for Democracy and Security».
Ο Γκριγκοριάν προειδοποιεί ότι οι απαιτήσεις του Μπακού για τον «διάδρομο» ενδέχεται να οδηγήσουν σε νέα στρατιωτική κλιμάκωση. Θεωρεί ότι οι παραβιάσεις της εκεχειρίας αποσκοπούν στην άσκηση πίεσης.
«Αν η Αρμενία χάσει τα σύνορά της με το Ιράν, αυτό θα ήταν καταστροφή», πρόσθεσε.
