Μετά τον θρίαμβο της «Πολιτικής Κουζίνας», ο Τάσος Μπουλμέτης, επιστρέφει μετά από δώδεκα χρόνια, στον ελληνικό κινηματογράφο με μια σπουδαία παραγωγή. Αποκαλύπτει τα μυστικά της νέας του ταινίας και δίνει το στίγμα ενός ανήσυχου πνευματικού ανθρώπου που παλεύει για την τέχνη του.
Εξηγεί πώς επέλεξε τον «Νοτιά» για να εμφανιστεί και πάλι στα κινηματογραφικά δρώμενα, καταγγέλλει την στατικότητα των ελληνικών μύθων και προτείνει να χτίσουμε πάνω σ΄αυτούς, χωρίς να τους ανατρέψουμε. Ακόμα, αναφέρεται στον χαρακτήρα της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας και εντοπίζει τα προβλήματα του ελληνικού σινεμά σε όλη την περίοδο της Μεταπολίτευσης ως σήμερα.
Συνέντευξη στον Ανδρέα Ζαμπούκα
Kάποιοι είπαν πως η Πολίτικη Κουζίνα ήταν ένας θρίαμβος, αλλά δώσατε τα πάντα. Τα είπατε όλα εκεί, θυσιάζοντας, χωρίς να το θέλετε το κινηματογραφικό σας μέλλον. Να όμως που ο Νοτιάς τους διαψεύδει. Τα πρώτα δείγματα είναι εντυπωσιακά!
(φωτογραφία του Βαγγέλη Ζαβού)
Έχουμε πάει πολύ καλά. Είχαμε δύο πρεμιέρες στην Αθήνα και επίκειται μία στην Κύπρο και ενδεχομένως στη Θεσσαλονίκη. Έχουμε ήδη, τρεις προσκλήσεις από την ομογένεια στην Αμερική, σε Λος Άντζελες, Σαν Φραντζίσκο και Νέα Υόρκη. Η ταινία έφυγε από τα χέρια μου μόλις πριν από δύο εβδομάδες και ακόμα δεν έχουν ενεργοποιηθεί όλοι οι μηχανισμοί προώθησής της. Περιμένω την διανομή στο εξωτερικό, όπου υπάρχει ήδη ένα έτοιμο κοινό που θυμάται την Πολίτικη Κουζίνα. Να λοιπόν, που η επιτυχία αυτής της ταινίας αποτελεί πρόδρομο και για τον Νοτιά, δεδομένου ότι έκανε πωλήσεις σε 45 χώρες και σίγουρα αποτελεί ένα καλό κίνητρο. Λάβετε επίσης υπόψη σας ότι οι ελληνικές ταινίες, όποτε έχουν κάτι να πουν, τραβούν πάντα το ενδιαφέρον. Κι αυτή η ταινία μιλάει για την κρίση που βιώνει σήμερα η Ελλάδα, οπότε, σίγουρα έχει κάτι να πει.
Ο "Nοτιάς" είναι τελικά, καταθλιπτικός ή αισιόδοξος άνεμος; Θολώνει τη ζωή μας ή τη ζεσταίνει;
Ο νοτιάς προκαλεί τραύματα, πονάει, είναι σύμβολο υπενθύμισης των εσωτερικών μας τραυμάτων . Οι ήρωες με τον νοτιά, βιώνουν κάποια ήττα αλλά δεν χάνουν τη αθωότητά τους, όπως ακριβώς συμβαίνει και στην ταινία. Ο πρωταγωνιστής μου διατηρεί την οπτική της συνείδησης του μικρού ήρωα στον Νοτιά, ακόμα και όταν ενηλικιώνεται. Ο ζεστός άνεμος με την υγρασία του είναι το φυσικό στοιχείο που ενώνει τις ήττες των ανθρώπων και τους βοηθάει να συνεχίζουν τη ζωή τους. Ο ήρωας έχει τα προβλήματα του με τον νοτιά και εκεί του αποδίδονται όλα τα προβλήματα αλλά συνεχίζει.
Γιατί στον νότο έχουμε τόσο πολύ ανάγκη τους μύθους; Και όχι μόνο εμείς, όλη η Μεσόγειος πιστεύω ότι κάνει το ίδιο.
Συναισθηματικά όλοι μας στο νότο θέλουμε να βρεθούμε. Στο νοτιά πάμε για να ψαχτούμε. Όταν έχω τις μαύρες μου, προς το νότο στρέφω το βλέμμα μου. Εκεί που είναι λίγο μουντός ο ήλιος. Φαντάζομαι και οι Ευρωπαίοι του Βορρά αυτό ονειρεύονται και γι΄αυτό το λόγο επιθυμούν στις διακοπές τους να κινούνται νότια.
Στον νότο ομολογουμένως υπάρχουν οι μύθοι που συνεχίζουν να αναβιώνουν με πιο ειδικές μορφές, στις ζωές και στις συνειδήσεις των ανθρώπων. Είναι ίσως η ίδια η φύση που τους ενσωματώνει στο DNA μας. Είναι όμως ευεργετικοί με τη σωστή διαχείριση. Γι αυτό και δεν θέλουμε να τους ανατρέψουμε. Δυνητικά, είναι το οπλοστάσιο για να έχουμε αφήγηση. Είναι οι στέρεες βάσεις μας για να χτίσουμε πάνω σ αυτούς. Είναι καλό να αλλάζουν κάποια πράγματα, όχι όμως όλα. Η αναγωγή στην παράδοση είναι η αρχή του παντός. Άλλωστε, από εκεί ξεκίνησε η θεματική του Νοτιά. Κάποια στιγμή αναρωτήθηκα τι συμβαίνει σε μια κοινωνία αν ανατρέψεις τους μύθους της. Και αυτό που συμβαίνει είναι ότι προκαλείται το χάος!
Γιατί η ελληνική εκπαίδευση συνεχίζει να φοβάται τόσο πολύ κάθε παρέμβαση στους εθνικούς μας μύθους; Μήπως είναι νευρωτική αυτή η προσπάθεια προστατευτισμού;
Το σχολείο σε εκπαιδεύει σε ένα σύστημα αξιών όπου πρέπει να ενσωματωθείς υιοθετώντας αυτές τις αξίες για να γίνεις κομμάτι της κοινωνίας. Εκεί, αν θέλετε, οι καλλιτέχνες μπορούν να ανατρέψουν το σύστημα των μύθων που η επίσημη εκπαίδευση προτείνει στους νέους. Στην Ελλάδα μετά τον Εμφύλιο είχαμε μια Δεξιά που επέβαλε τους δικούς της μύθους. Μετά την πτώση της Χούντας, άλλαξε τελείως η αφήγηση προκρίνοντας τους μύθους της Αριστεράς. Είμαστε κληρονόμοι της αρχαίας ελληνικής γραμματείας αλλά το πρόβλημά μας είναι στην αφήγηση. Έχουμε ανάγκη από γλαφυρές αφηγήσεις που φαίνεται πως τις χάσαμε μαζί με την Παράδοση. Η κουλτούρα μας δεν προάγει και δεν διδάσκει τον πλούτο της ιδιαίτερης αφήγησης. Περιορίζεται στα κλισέ. Ο κινηματογράφος επίσης, θα πρέπει να διδάσκεται περισσότερο και πιο ειδικά στο σχολείο. Μαζί ίσως, με το μάθημα της νεοελληνικής λογοτεχνίας.
Ο ευρυγώνιος φακός που αναφέρεται στον "Νοτιά" συγκαλύπτει την πραγματικότητα; Ποια είναι η εθνική μας οπτική με τηλεφακό;
Ο ευρυγώνιος φακός εκτιμώ ότι δεν συγκαλύπτει αλλά και δεν αφήνει να διαγραφεί η λεπτομέρεια. Η εθνική μας οπτική είναι ιδωμένη με ευρυγώνιο φακό. Είναι νοσταλγική, ωραιοποιημένη, μαζική και δεν κλίνει στην ουσία και στο συγκεκριμένο . Έχω το προνόμιο να έχω δυο Ελλάδες μέσα μου, την Ελλάδα του ελληνισμού και την Ελλάδα των Ελλαδιτών. Τη δεύτερη την έχω βιώσει τραυματικά, όπως ο Ιεροκλής στην Πολίτικη Κουζίνα. Υπάρχουν φορές που αισθάνομαι σαν ένας καλοδεχούμενος μετανάστης. Σε ό τι αφορά τώρα, στην «ευρυγώνια» εθνική οπτική μας, πολύ φοβάμαι ότι συνηγορεί στο να πάμε σε άλλη μία ήττα στο μέλλον την οποία δεν είμαι σε θέση να προσδιορίσω. Κι αυτό γιατί δεν διδασκόμαστε από το παρελθόν μας. Και είναι μια έμμεση θεματική της ταινίας αυτή.
Προσέξτε κάτι, η ταινία έχει τρεις άξονες: Ο πρώτος είναι αυτό που βλέπει ένας ανυποψίαστος θεατής και απολαμβάνει μία πλοκή. Ο δεύτερος είναι το κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον της εποχής και ο τρίτος είναι η προσωπική μου θεματική που είναι η διαχείριση της απώλειας. Οι ήττες του ήρωα μου είναι ένα διαρκές μοτίβο που διατρέχει το έργο μου. Και δεν αφορά μόνο μία ατομική προοπτική αλλά και το ότι έχουμε αδυναμία ως έθνος να διαχειριστούμε τις ήττες μας. Και τώρα, αυτή την εποχή, βιώνουμε κάτι ανάλογο.
Ο Gramsi λέει ότι μετά την εποχή των τεράτων γεννιέται το νέο. Στην ταινία το νέο έρχεται όταν καταρρίπτονται οι μύθοι. Το ίδιο θα συμβεί και σε μας; Πρέπει ο καθένας μας να αποκαλυφθεί στον εαυτό του για να αλλάξει η χώρα;
Η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα, νομίζω ότι θα μπει σε μια φάση ανακατατάξεων. Προσωπικά, εκτιμώ, ότι, εκ των πραγμάτων, θα έχουμε αλλαγές, κυρίως στην νοοτροπία με την οποία συμμετέχουμε στην δημόσια πολιτική συζήτηση. Πρέπει να υπάρξει ένας μεγαλύτερος έλεγχος των δράσεων κάθε εξουσίας. Με ενοχλεί ιδιαίτερα ο λαϊκισμός και θεωρώ ότι είναι οδυνηρός για κάθε πτυχή της δημόσιας ζωής. Το πολιτικό μας σύστημα ζει και τρέφεται από τον λαϊκισμό και αυτό διαχέεται και στην καθημερινότητα. Επίσης πολύ φοβάμαι ότι ο τρόπος ζωής που υιοθετήσαμε την εποχή της ευμάρειας μπορεί και πάλι να επιστρέψει αν γυρίσουμε σε ανάλογες εποχές. Στον ψυχισμό του Έλληνα συνεχίζει να υπάρχει το λαϊκιστικό πρότυπο και η προοδοπληξία. Οπότε ένα δυνατό σοκ, μια ισχυρή αποκάλυψη θα ήταν η αναψηλάφηση πολλών μύθων, προσωπικών και συλλογικών, προκειμένου να κοιταχτούμε καλύτερα στον καθρέφτη και να καταλάβουμε ποιοι είμαστε.
Είστε Κωνσταντινουπολίτης. Πώς βλέπετε τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, δεδομένου του προσωπικού βιώματος;
Είμαι πάρα πολύ επιφυλακτικός. Οι Τούρκοι έχουν μια διαχρονική πολιτική σταθερότητα. Ξεκινούν όλα από το 1908 με του Νεότουρκους . Τότε γράφεται το σενάριο των ελληνοτουρκικών σχέσεων και εκείνοι το ακολουθούν διαχρονικά με πολύ μεγάλη συνέπεια ενώ εμείς όχι. Είμαστε πολύ λίγοι διπλωματικά και δεν έχουμε καταρτισμένους διπλωμάτες. Στο παρελθόν είχα μια δυσάρεστη εμπειρία από έναν υψηλά ιστάμενο πολιτικό προηγούμενων κυβερνήσεων που με άφησε άναυδο με την άγνοιά του σε πολύ σοβαρά θέματα εξωτερικής πολιτικής.
Tελικά ανήκουμε στην Ευρώπη; Είναι η μεγάλη μας «πατρίδα» που πρέπει να προστατέψουμε, ακόμα κι αν δεν είναι όπως τη φανταζόμαστε;
Νομίζω πως ναι. Η Ευρώπη είναι ο χώρος μας και ο δικός μας πολιτισμός. Εδώ γεννήθηκαν και ωρίμασαν όλα. Η επιστήμη, τα μεγαλύτερα έργα τέχνης, το δίκαιο, ο ανθρωπισμός, η δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα. Δεν έχουμε τίποτε άλλο, αυτός είναι ο τόπος μας. Αυτό το σύμπλεγμα των χωρών είναι το πιο πρωτοποριακό, το πιο δημοκρατικό και ελεύθερο που υπάρχει στον πλανήτη. Άρα λοιπόν, οφείλουμε να το προστατεύσουμε και να το αλλάξουμε το συντομότερο δυνατό, όπου υπάρχει ανάγκη.
Υπάρχουν σχολές σκηνοθεσίας που σας έχουν επηρεάσει;
Υπάρχουν αρκετοί σκηνοθέτες που μου αρέσουν, όπως ο Κιούμπρικ, ο Πολάνσκι, ο Χίτσκοκ, ο Νίκολας Ρεγκ, ο Κακογιάννης από τους Έλληνες. Θα σας αναφέρω όμως μια καταπληκτική ταινία του Φελίνι που έχει σχέση με την αναγκαιότητα των μύθων που λέγαμε πριν. Λέγεται «Πρόβα Ορχήστρας» και είναι εξαιρετικά επίκαιρη και για την ελληνική κρίση. Στη διάρκεια της πρόβας μιας ορχήστρας, οι μουσικοί αμφισβητούν την εξουσία του μαέστρου, εξεγείρονται προκαλώντας το χάος, ύστερα όμως από το φόβο ενός εξωτερικού κινδύνου, πειθαρχούν.
Στην Ευρώπη, αντίθετα από την Αμερική, το κράτος προστατεύει και επενδύει στο σινεμά. Στην Ελλάδα, ποια ακριβώς είναι η κατάσταση;
Οφείλω να πω ότι το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, διαχρονικά, στήριξε το ελληνικό σινεμά. Με όλες τις παθογένειες και τα κουσούρια που είχαν αναπτυχθεί, κατά καιρούς. Γιατί είχε την τύχη και την ατυχία να είναι διαχειριζόμενο από το χώρο. Σχετικά με τους διαθέσιμους πόρους του, πρόσφατα καταργήθηκε η επιστροφή φόρου, ο οποίος ενέπιπτε στο «φόρο υπέρ τρίτων». Δεν υπήρξε δυστυχώς,καμία απαίτηση να διαχωριστεί από τις υπόλοιπες δεσμεύσεις του μνημονίου. Φαντάζεστε φέτος που ο κινηματογράφος έχει πάει πάρα πολύ καλά πόσα χρήματα θα απέδιδε στο ΕΚΚ (υπολογίζονται γύρω στα 8 εκατομμύρια). Παρόλα αυτά, ο κύριος Μπαλτάς υποσχέθηκε ότι θα υπάρξει χρηματοδότηση απευθείας από τον κρατικό προυπολογισμό αλλά αυτό, όπως καταλαβαίνετε, δημιουργεί ήδη μία καχυποψία από μόνο του. Στον Νοτιά η παραγωγή στηρίχτηκε πέρα από την επιχορήγηση και σε ιδιωτικά κεφάλαια, χωρίς των οποίων δεν θα μπορούσε να γίνει η ταινία. Και οι υπόλοιποι χορηγοί προσέφεραν πολλά αλλά ειδικά ο ΟΤΕ, πέραν των συμβατικών υποχρεώσεων, έκανε επιπλέον διαφήμιση δαπανώντας το τριπλάσιο του μπάτζετ που έβαλε στην ταινία.
Το κακό όμως είναι ότι το κράτος δεν έχει κάνει σχολή κινηματογράφου. Προσέξτε κάτι: από το 1970 αρχίζει και δημιουργείται αυτό που ονομάζουμε «νέος ελληνικός κινηματογράφος». Έχουμε παράλληλα την εμφάνιση της τηλεόρασης αλλά και μία φουρνιά νέων σκηνοθετών που επιστρέφουν από τις σπουδές τους στο εξωτερικό και κυρίως από τη Γαλλία. Είναι αριστεροί, μαρξιστές οι περισσότεροι και περιμένουν όλες τις πρωτοβουλίες από το κράτος, χωρίς οι ίδιοι να διαμορφώσουν ένα σχέδιο για να το υποστηρίξει στη συνέχεια, το κράτος. Το 1947 ο Ντε Γκολ ιδρύει το Γαλλικό Κέντρο Κινηματογράφου το οποίο τώρα είναι ένας πανίσχυρος θεσμός και το γαλλικό σινεμά το δεύτερο στον κόσμο. Εμείς στην Ελλάδα έχουμε απαξιώσει τον mainstream κινηματογράφο (εμπορικό ποιοτικό), δεν παράγουμε 20 ταινίες εκ των οποίων οι πέντε να είναι πιο προχωρημένες και οι δεκαπέντε να είναι για το ευρύ κοινό. Παράγουμε δυστυχώς, μόνο περιστασιακές ποιοτικές ταινίες. Αυτό για να αλλάξει θέλει μία παιδεία στην εγχώρια κινηματογραφία. Αποφασίσαμε το 2009 και ιδρύσαμε την Εθνική Ακαδημία Κινηματογράφου, όπως έχουν κάνει και οι Γερμανοί σκηνοθέτες αλλά και οι Γάλλοι διανομείς. Οι συνδικαλιστές κόντεψαν να μας φάνε. Έχουμε μονίμως χορηγούς, δεν εξαρτάται από το κράτος και δεν ενοχλεί κανέναν. Αντίθετα κάνουμε σεμινάρια, συνεργαζόμαστε με ξένες ακαδημίες και πολλά άλλα. Όπως και να ΄χει, έχουμε πολύ δρόμο ακόμα μπροστά μας και οφείλουμε να είμαστε αισιόδοξοι.
Εύχομαι ολόψυχα καλή επιτυχία στον "Νοτιά". Σας ευχαριστώ πολύ.
Κι εγώ σας ευχαριστώ. Ήταν μια παραγωγική κουβέντα.
