Του Γιώργου Καραβάνα*
Θα ξεκινήσω το παρόν άρθρο με τον ίδιο τρόπο που ξεκίνησα παρόμοιο άρθρο, σχετικά με τη λειτουργία ιδιωτικών τραπεζών κρυοσυντήρησης ιστών και κυττάρων: Στη χώρα μας, οτιδήποτε είναι δημόσιο θεωρείται καταρχήν αθώο κι οτιδήποτε είναι ιδιωτικό, καταρχήν ύποπτο. Έτσι, μέσα στον θόρυβο που δημιουργήθηκε προσφάτως γύρω από την παύση λειτουργίας ιδιωτικής «τράπεζας βλαστοκυττάρων» που εδρεύει σε μαιευτήριο των Αθηνών, κανείς δεν διερωτήθηκε τι ισχύει για τις αντίστοιχες μονάδες, που λειτουργούν σε φορείς του δημοσίου.
Με μια σύντομη έρευνα στο διαδίκτυο, μπορεί κανείς να διαπιστώσει τα εξής:
1. Η Βιοτράπεζα του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ), σύμφωνα με όσα αναφέρονται στην επίσημη ιστοσελίδα της, λειτουργεί ήδη από τον Μάρτιο του 2003. Πιστοποίηση για τη λειτουργία της από το NETCORD (φορέα πιστοποίησης που απαιτείται για τη λειτουργία Τραπεζών ΟπΑ στην Ελλάδα, δυνάμει της υπ' αριθμόν Α3γ/ οικ. 18092/ 9.3.2017 αποφάσεως του κ. Αναπληρωτή Υπουργού Υγείας (ΦΕΚ Β' 1005/ 24.3.2017)) έλαβε μόλις τον Οκτώβριο του 2013. Άδεια λειτουργίας από το Υπ. Υγείας, έλαβε τον Ιανουάριο του 2014. Φαίνεται ότι λειτουργούσε δηλαδή, επί 10 και πλέον χρόνια, χωρίς άδεια λειτουργίας και χωρίς καμία πιστοποίηση.
Ωστόσο, και πάλι σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα της, «τον Ιανουάριο του 2006 η Ελληνική Τράπεζα Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος του ΙΙΒΕΑΑ, χορήγησε στη διεθνή δεξαμενή τις πρώτες 100 μονάδες και από το Μάρτιο του 2007 άρχισε να χορηγεί μονάδες ομφαλοπλακουντιακού αίματος στο Νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία» για μεταμόσχευση σε ασθενείς με αιματολογικά νοσήματα. Το 2011 η Ελληνική Τράπεζα Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος χορήγησε την ΠΡΩΤΗ μονάδα ομφαλοπλακουντιακού αίματος σε ασθενή με λευχαιμία στο εξωτερικό». Κι όλα αυτά πριν αδειοδοτηθεί από οποιονδήποτε.
2. Η δημόσια τράπεζα Ομαφαλοπλακουντικού Αίματος (ΟπΑ) του Νοσ. «Παπανικολάου» της Θεσ/νίκης, ξεκίνησε τη λειτουργία της το 2009, αδειοδοτήθηκε από το Υπ. Υγείας την 10η Ιουλίου του 2014 (δηλ. 5 χρόνια μετά την έναρξη λειτουργίας της) ενώ δεν έχει καταφέρει ακόμη να λάβει πιστοποίηση από το NETCORD. Σύμφωνα με τα στοιχεία της τράπεζας, αυτή τη στιγμή φυλάσσονται στις εγκαταστάσεις της άνω των 5291 μονάδων ομφαλοπλακουντικού αίματος, χωρίς να είναι γνωστό αν έχει χρησιμοποιηθεί καμία από αυτές.
3. Η δημόσια τράπεζα ΟπΑ του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Ηρακλείου (ΠΑΓΝΗ) ξεκίνησε ουσιαστικά τη λειτουργία της τον Απρίλιο του 2016, πήρε άδεια λειτουργίας 6 μήνες αργότερα (1η Οκτωβρίου του ίδιου έτους), ενώ δεν είναι πιστοποιημένη από το NETCORD.
Το ενδιαφέρον είναι ότι, σύμφωνα με «Έκθεση ειδικών του Υπ. Υγείας και του ΕΟΜ» η οποία βρίσκεται στο γραφείο του Αν. Υπουργού Υγείας κ Π. Πολάκη (Το ΒΗΜΑ, Κυρ. 27 Αυγ. 2017) , «…από τη στιγμή που οι (ιδιωτικές) τράπεζες δεν έχουν άδεια από το αρμόδιο Υπουργείο και έλεγχο για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες φυλάσσεται το γενετικό υλικό, αυτό δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί. Αν χρησιμοποιηθεί ένα μη υγιές μόσχευμα, κινδυνεύει η ζωή του ασθενούς». Σημαντική λεπτομέρεια: η ομάδα των «ειδικών», που συνέταξε και παρέδωσε στον κο Π. Πολάκη την εν λόγω Έκθεση, απαρτίζεται από τον Πρόεδρο του ΕΟΜ (οργανισμού που επανειλημμένα έχει ταχθεί εναντίον της ύπαρξης ιδιωτικών τραπεζών ΟπΑ, τις οποίες εντούτοις καλείται από το νόμο να εποπτεύσει) κο Α. Καραμπίνη, τον Δ/ντη της Αιματολογικής Κλινικής του Νοσ. «Παπανικολάου» (στην οποία λειτουργεί δημόσια τράπεζα ΟπΑ) κο Α. Αναγνωστόπουλο, τη Δ/ντρια της Αιματολογικής Κλινικής του ΠΑΓΝΗ (στην οποία επίσης λειτουργεί δημόσια τράπεζα ΟπΑ) κα Ε. Παπαδάκη και τη Δ/ντρια της «Τράπεζας ιστών και κυττάρων» του ΙΒΕΑΑ κα Α. Γκιόκα (η βιοτράπεζα του ΙΙΒΕΑΑ αποτελεί ν.π.ι.δ., το οποίο ασκεί και εμπορική δραστηριότητα, με αντικείμενο την ιδιωτική-οικογενειακή φύλαξη βλαστικών κυττάρων του ομφάλιου λώρου). Είναι προφανές πως η παραπάνω Έκθεση, της οποίας οι 3 από τους 4 συντάκτες εμφανίζονται να έχουν αντικρουόμενα των ιδιωτικών τραπεζών συμφέροντα, έχει σαν στόχο τη δημιουργία κλίματος φόβου απέναντι στην ιδιωτική φύλαξη. Εκτός κι αν θεωρήσουμε πως είναι όντως επικίνδυνη για τη δημόσια υγεία η φύλαξη βιολογικού υλικού σε μια τράπεζα χωρίς άδεια, κάτι δηλαδή που οι συντάκτες της Έκθεσης έκαναν επί χρόνια…!
Η μόχλευση όμως του θέματος εγείρει και νέα ερωτήματα:
Α) Εφόσον, με βάση την Έκθεση, «τα μοσχεύματα που έχουν συλλεχθεί και επεξεργαστεί εκτός αδειοδότησης και εκτός πιστοποίησης είναι επικίνδυνα», τι προτίθενται να κάνουν οι παραπάνω δημόσιες τράπεζες με αυτά; Θα τα απορρίψουν; Έχει μήπως ήδη χρησιμοποιηθεί κάποιο από αυτά;
Β) Πως είναι δυνατόν, σε όλες τις περιπτώσεις δημοσίων τραπεζών, η αδειοδότηση να έπεται της έναρξης λειτουργίας τους; Με την υπογραφή ποιου προσώπου ξεκίνησαν τη δραστηριότητά τους; Και γιατί άραγε δεν περίμεναν να προηγηθεί η αδειοδότηση της έναρξης λειτουργίας;
Γ) Σύμφωνα με το Νόμο (ν. 3984/2011, άρθρο 65, παρ. 12), «τα ιδρύματα ιστών όλων των κατηγοριών που λειτουργούν κατά την έναρξη ισχύος του παρόντος νόμου, οφείλουν να αιτηθούν άδεια λειτουργίας εντός 1 έτους, ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΙΣΧΥΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΕΔΡΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΥΠΟΥΡΓΙΚΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ που προβλέπονται στα άρθρα του». Η πιο πρόσφατη Υπουργική Απόφαση όμως (Α3γ/ οικ. 18092/ 9.3.2017), με τίτλο «Όροι και Προϋποθέσεις για τη λειτουργία Τραπεζών ΟπΑ» εκδόθηκε μόλις τον Μάρτιο του 2017, ενώ το σύνολο των δημόσιων τραπεζών αδειοδοτήθηκε ΠΡΙΝ την έκδοση της ΥΑ. Ποιος λοιπόν υπέγραψε τις άδειες και με βάση ποιους όρους και προϋποθέσεις, αφού η ΥΑ που τις περιέγραφε δεν είχε ακόμη εκδοθεί; Υπόψη πως η εν λόγω αδειοδότηση, επέτρεψε στις δημόσιες τράπεζες να προβληθούν ως «οι μόνες τράπεζες με άδεια από το Υπουργείο», ασκώντας έτσι αθέμιτο ανταγωνισμό στις ιδιωτικές κι οδηγώντας κάποιες από αυτές σε οικονομική ασφυξία. Θα δούμε άραγε την Επιτροπή Ανταγωνισμού ή κάποιον Εισαγγελέα, να επιλαμβάνεται των παραπάνω;
Δ) Με βάση την εισήγηση ποιου φορέα αποφασίστηκε η ίδρυση τριών δημοσίων τραπεζών; Σύμφωνα με τη διεθνή πρακτική - και λαμβάνοντας υπόψη τη γεωγραφική κατανομή της χώρας - μία μόνο δημόσια τράπεζα επαρκεί για την Ελλάδα. Κατά τη διεθνή πρακτική, οι δωρεές ομφαλικού αίματος αποστέλλονται από τα μαιευτήρια ταχυδρομικά, μέσα σε ειδικές συσκευασίες, σε τράπεζες που απέχουν πολύ περισσότερο απ' ότι συνήθως συμβαίνει στην Ελλάδα. Με ποιο σκεπτικό λοιπόν και ποιου φορέα την εισήγηση, αγνοήθηκαν οι προφανείς οικονομίες κλίμακας μιας κεντρικής δημόσιας τράπεζας, παρά τα ισχύοντα διεθνώς;
Ε) Σχετικό δημοσίευμα της εποχής (Εφημ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 15 Ιαν. 2009) θέλει τη «δημόσια τράπεζα της Θεσ/νίκης» να επιβάλλεται ως τετελεσμένο και εν αγνοία της διοίκησης του νοσοκομείου, κατόπιν μεθόδευσης του δ/ντη της μονάδας κου Αναγνωστόπουλου, που φρόντισε για τη δωρεά των απαραίτητων μηχανημάτων από φιλανθρωπικό σωματείο, χωρίς όμως να υπάρχει ούτε μελέτη σκοπιμότητας για την τράπεζα, ούτε μέριμνα για το ποιος θα πληρώνει τη λειτουργία της. Έτσι, για ακόμη μία φορά, ο Έλληνας φορολογούμενος καλείται να χρηματοδοτεί τη λειτουργία όχι δύο αλλά τριών δημοσίων τραπεζών ΟπΑ (μετά και την ίδρυση παρόμοιας μονάδας στο Ηράκλειο, με πρωτοβουλία της εκεί Δ/ντριας της αιματολογικής κλινικής), τη στιγμή που σύμφωνα με όλα τα διεθνή δεδομένα, μία μόνο τράπεζα ΟπΑ θα επαρκούσε για την Ελλάδα.
ΣΤ) Ποιος φορέας ελέγχει σήμερα τις δημόσιες τράπεζες ΟπΑ; Έχουν διενεργηθεί έλεγχοι, από ποιους και πότε; Ποιος βεβαιώνει την καλή κατάσταση των φυλαγμένων μοσχευμάτων, ειδικά δε αυτών των οποίων η φύλαξη προηγήθηκε της αδειοδότησης ή της τυχόν πιστοποίησης τους από εξωτερικό φορέα;
Αν όντως υπάρχει στην Ελλάδα φορέας που μπορεί να βεβαιώσει την ορθή λειτουργία μιας τράπεζας ΟπΑ, γιατί ο Αν. Υπουργός στη σχετική του απόφαση ζητά πιστοποίηση από ιδιωτικό φορέα της αλλοδαπής; Αν αντίθετα δεν υπάρχουν στην Ελλάδα κατάλληλοι φορείς που μπορούν να βεβαιώσουν την ορθή λειτουργία, και είναι πράγματι απαραίτητη η πιστοποίηση των τραπεζών ΟπΑ (δημόσιων και ιδιωτικών) από το NETCORD, πως αφήνονται να λειτουργούν δημόσιες τράπεζες που δεν έχουν ακόμα τέτοια πιστοποίηση; Ποιος έχει την ευθύνη για τη συνέχιση της λειτουργίας τους; Πως κι από ποιον αδειοδοτήθηκαν ΠΡΙΝ και ΠΑΡΑ τις προβλέψεις του σχετικού θεσμικού πλαισίου, το οποίο κατά την αδειοδότησή τους δεν είχε ακόμη ολοκληρωθεί; Πως είναι δυνατόν να λειτουργούν χωρίς να έχουν υποστεί οποιονδήποτε εξωτερικό έλεγχο για τη λειτουργία τους; Και ποιος τελικά θα ευθύνεται για τυχόν ανεπιθύμητο συμβάν κατά τη λειτουργία τους;
*Ο Γιώργος Καραβάνας είναι Βιολόγος, με μεταπτυχιακό στη Μοριακή Βιολογία και Ανοσολογία και διδακτορικό στη Γενετική των Ιών, Δ/νων Σύμβουλος Τράπεζας Κυττάρων και Ιστών και Πρόεδρος της «Ένωσης Ελληνικών Τραπεζών Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος».
